آیت‌الله مبلغی عنوان کرد:
مدل روابط اجتماعی از آیات فوق‌الادیانی استخراج شود
گروه حوزه‌های علمیه: عضو مجلس خبرگان رهبری با تاکید بر ضرورت داشتن علم فلسفه تفسیر و انتقاد از بی‌استفاده ماندن گنجنیه قرآن در تولید علم تاکید کرد: باید مدل روابط اجتماعی با ادیان را از آیات فوق‌الادیانی استخراج کنیم و آن را به کار ببندیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) آیت‌الله احمد مبلغی، استاد حوزه و عضو مجلس خبرگان رهبری شب گذشته، 9 اسفندماه در نشست علمی تفسیر تحول تمدنی در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه(رشد) گفت: گاهی مشاهده می‌کنیم که برای واژه تفسیر، وصف‌هایی مانند لغوی، تاریخی و ... ذکر می‌شود که سخن در این است که آیا این گونه‌های تفسیری رقیب هم هستند و هر کدام در قبال دیگری و یا نفی دیگری معنا می‌یابد یا اینکه این‌ها هر کدام به یک حوزه‌هایی نظر دارند و می‌توانند در یک جمع هم‌افزا قرار بگیرند و عناصر یک روش کلان تفسیری را ایجاد کنند.
مبلغی بیان کرد: بسیاری از این گونه‌ها نقش دوم را دارند و می‌توان میان این گونه‌ها تجمیع کرد که البته در برخی موارد رقیب هم هستند؛ مثلا تفسیر متمرکز بر قرآن به قرآن یا تفسیر روایی به معنای خاص خود که تفسیر قرآن به قرآن را در وضع حداقلی قرار دهد رقیب یکدیگر هستند.
رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی بیان کرد: برخی از این گونه‌ها نقش مادر را نسبت به گونه‌های دیگر دارند و نباید همه را در یک باب دانست البته ما به علت نداشتن علم فلسفه تفسیر به این مسائل نپرداخته‌ایم و در حوزه مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است.
مبلغی با اشاره به بحث تفسیر تاریخی عنوان کرد: تفسیر تاریخی در یک تقسیم اولیه به دو دسته تقسیم می‌شود؛ نخست تفسیر تاریخی قطع نظر ار ترتیب زمانی نزول و دیگری تفسیر تاریخی براساس ترتیب نزول است.
وی با اشاره به تفسیر تاریخی نوع اول اظهار کرد: این مدل تفسیری به چهار قسم قابل تقسیم است؛ اول تفسیر فراتاریخی قدسی که پیشتر این واژه به کار نرفته است که ممکن است این واژه قابل تغییر باشد و یا پذیرفته نشود؛ دوم تفسیر فراتاریخی تکاملی، سوم، تفسیر فراتاریخی رویدادی تجریدی و چهارم تفسیر تاریخی است.
مبلغی با اشاره به تفسیر فراتاریخی قدسی با بیان اینکه این مدل تفسیری با چند ویژگی قابل تشریح است، گفت: اولین مسئله لحاظ جایگاه فرازمانی خداوند است با توضیح اینکه خداوند فرازمانی است و هیچ‌کس غیر خدا و حتی پیامبر(ص) نیز فرازمانی نیست و خداوند چون فراتاریخی است می‌توانیم بگوییم تاریخ در محضر خداوند است و هر کدام از ما و دیگران در تاریخ هستیم ولی در نسبت با خدا، تاریخ اعم از آینده، اکنون و گذشته وضع یکسانی دارد.
وی با اشاره به دومین مؤلفه در تفسیر فراتاریخی قدسی عنوان کرد: ردیابی نشانه‌های نسبت پیش‌گفته در قرآن و رصد آن؛ فرد متکلمی که در موضع مشرف قرار دارد سخن او رنگ و بوی خاصی می‌دهد که از این جایگاه بر می‌خیزد تا کسی که در درون این رویداد قرار دارد؛ به عنوان مثال انسان یکبار درون یک اتومبیل در یک خیابان است و اگر بخواهد توصیفی داشته باشد با توجه به محل استقرارش می‌تواند توصیفی داشته باشد ولی اگر از یک ساختمان چندین طبقه این توصیف را داشته باشد این توصیف رنگ و بوی فراخ‌تری دارد و نگاه کلان‌تری وجود دارد؛ لذا هر چه اشراف بیشتر است توصیف انسان دامنه بیشتری پیدا خواهد کرد و خداوندی که فراتاریخ است توصیف او رنگ و بوی فرازمانی دارد مگر به دلیل خاصی.
مبلغی عنوان کرد: سومین مؤلفه کوشش برای شناخت و ادراک مصادیق واجد این نشانه‌ها در قرآن کریم است؛ مرحله بعد نیز استفاده روشی و اندیشه‌ساز از آیات دسته‌بندی شده براساس نشانه‌های تعریف شده در فضای زندگی و استفاده از این آیات که فرصت حاوی طعم خاص بودن و واجدبودن برای نشانه‌های فرازمانی بودن خداوند و ارایه کلام‌هایی از سنخ خاص با رنگ و طعم و بوی خاصی است.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: دسته‌ای از مصادیق واجد نشانه‌های بر فراتاریخی بودن کلام خدا، جعل‌های الهی است؛ می‌توان این آیات متضمن جعل را در زمره آیات برخوردار از وضع فراتاریخی قدسی قرار داد مانند: «وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ»(13 حجرات) که هیچ فرد محکوم زمان و مکان آن را به کار نمی‌بندد البته منافات ندارد که آیات مصدٌر جعل را در گونه‌های دیگری تفسیری به کار نبندیم.
وی افزود: دسته دیگر آیاتی است که سخن از افعال ویژه خدا که این افعال در زندگی تاریخی و اجتماعی انسان حضور دارد می کنند اگرچه نتوانیم به صورت ملموسی آن را بفهمیم مانند آیه شریفه «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِم»(11 رعد)؛ صدور این آیه با این محتوا از موضع مشرف بر تاریخ شکل گرفته است و مصداق آن را در تمامی ازمنه تاریخ می‌توان دید یا آیه «وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَ صَلَوَاتٌ و َمَسَاجِدُ(40 حج)» که تعلقی به دین خاصی ندارد اگرچه ما قبول داریم خداوند حقانیت اسلام را بر ادیان دیگر تشریع کرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: آیاتی که متضمن بیان نهان‌ها و ناپیداهاست که گاهی مربوط به آینده است که رخ نداده و خداوند از آن سخن گفته است مانند «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ»(41 روم) که مربوط به آخرالزمان است و برخی نیز مربوط به گذشته مانند داستان موسی و یوسف است که اگر بخواهیم به دانش بشر تکیه کنیم به هیچ وجه در اختیار ما نیست.
وی با بیان اینکه قرآن ثروت عظیمی در اختیار بشر است که از آن بهره نبرده و آن را به
گزاره‌های علمی تبدیل نکرده‌ایم افزود: سؤال این است که آیا این آیات در مطالعه قرآن و اجتهادات دینی و فقه اسلامی و علوم اسلامی می‌توانند نقش داشته باشند؟ باید گفت این نوع آیات گاهی به صورت انحصاری و گاهی عمومی‌تر می‌تواند فواید و نتایجی داشته باشد که از جمله آن استخراج سنن الهی و ارزش‌های مشترک ادیان است؛ از این رو خداوند از ما خواسته دائما قرآن بخوانیم تا با این مسایل که بخشی از آن در داستان انبیاء آمده آشنا شویم.
مبلغی با اشاره به اصول حاکم بر دین بماهو دین تصریح کرد: اصول حاکم بر ادیان که دین چارچوب خود را با آن پیدا می‌کند از دیگر فواید پرداختن به این آیات است از جمله در آیاتی آمده که خداوند شما را آفرید و به شما امر کرد تا عمران و آبادانی در زمین ایجاد کنید که این مسئله امری ماقبل دین و هنگامه خلقت و گویی بخشی از اهداف خلقت است؛ لذا پیشرفت در اینجا حایگاهی به مثابه اصل را پیدا می‌کند و از حیث روشی تفصیلات آن در ادیان دیده خواهد شد و یا «لِتَعَارَفُوا» مقوله قبل دینی و فرادینی است که در دین حلول یافته است.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: اگر بتوانیم اصول پایه فوق‌الادیانی را پیدا کنیم دین و روح ادیان و مشترکات ادیان را می‌توان با این مسئله معنا داد؛ از این رو دینی که مغایر با انسانیت و پیشرفت تعریف می‌شود با این نگاه می‌تواند نقد و رد شود.
وی با بیان اینکه ما از میراث قرآن بهره نبرده‌ایم ادامه داد: اکنون ارتباطات اجتماعی و پشت صحنه‌های اجتماعی و ماهیت‌شناسی پدیده‌های اجتماعی ما چقدر از قرآن بهره برده است؟ در حالی که مدل روابط اجتماعی را می‌توان از آیات فوق‌الادیانی و خدای فراتاریخی به دست آورد؛ جایی که قرآن با انسان و نه مؤمن و حقیقت ادیان سخن می‌گوید و روابط ادیان را در نظم خاصی برای ما بیان می‌کند.
مبلغی تاکید کرد: تنظیم و نظریه‌پردازی در روابط میان پیروان ادیان و مذاهب براساس آیات قرآن یکی از مهمترین کاربردهای تفسیر فراتاریخی است زیرا همه ضربه‌هایی که الان می‌خوریم برای این است که این روابط را مبتنی بر قرآن تنظیم نکرده و مدل رفتاری از قرآن را در اختیار نداریم.
مبلغی با اشاره به تفسیر فراتاریخی تکاملی بیان کرد: مقصود بخشی از آیاتی است که موضوعش مستقیم و یا غیرمستقیم خود تاریخ است و این وجه مایز میان این مدل تفسیری با نوع اول است. یعنی در اینجا آیاتی مد نظر هستند که حامل نگاه به تاریخ هستند که سه دسته آیات را می‌توان در ذیل این بحث ارایه کرد؛ اول آیاتی که تحولات آتی غیبی را با نگاه تکاملی ارایه می‌دهد مانند «وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ(39 انفال) «و بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ (11 هود)» که حرکت تکاملی تاریخ بر این اساس تفسیر می شود.
وی با بیان اینکه در مدل اول آیات ناظر به مدل تکاملی تاریخی نیست ولی در این مدل بحث تکاملی وجود دارد تصریح کرد: قرآن به دو مقوله مشترک میان انبیاء و تفاوت میان آنان پرداخته است گرچه با لطافت خاصی از این تفاوت‌ها سخن رانده است که از تمرکز بر این آیات و تمدن حاصل از انبیاء بحثی چندنسلی و فرانسلی را پی گرفت و حرکت تاریخ را می‌توانیم از این مسیر رصد کنیم همچنین مواجهه خداوند با منکران توحید و عذاب‌هایی که به آنان رسیده است می‌تواند مبنا و دروازه‌ای برای رصد حرکت تاریخ قرار گیرد.
مبلغی با اشاره به تفسیر فراتاریخی تجریدی عنوان کرد: در قرآن به آیاتی برخورد می‌کنیم که رویداد ظرف تاریخی دارد ولی تعلق به آن مقطع تاریخی صرف ندارد؛ از این جهت فراتاریخی است چون از مقطع زمانی تجرید شده و از این جهت رویدادی است چون رخ داده است؛ به عنوان مثال «اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ(135 انعام)» که بر این موضوع تصریح جامعه‌شناسی تصریح دارد که کارکردها مبتنی بر منزلت هاست .
