ششمین گام جشنواره‌ای که با خطوط قرمز بازی کرد/ مد و لباس در مسیر اسلامی شدن

زمانی که اولین دوره جشنواره مد و لباس فجر، با محوریت مد و لباس ایرانی ـ اسلامی برگزار شد، بسیاری از دست‌اندرکاران حوزه مد و لباس و مسئولان فرهنگی کشور با نگاهی ناامیدانه به آن، هیچ آینده‌ای برای مد و لباس ایرانی اسلامی در کشور متصور نبوده و گمان‌ها بر این بود که نمی‌توان مد و لباس را با توجه به تعریفی که در جهان دارد، با فرهنگ ایرانی _ اسلامی پیوند و محصولی زیبا و در عین حال مبتنی بر فرهنگ اسلامی ارائه کرد. یعنی تمام تعریف و تصور ممکن در حوزه مد و لباس این بود که مد و لباس مقوله‌ای غیر اسلامی و حتی ضد اسلامی است.

نکته تأسف‌برانگیز اینکه هیچ پژوهش علمی و تحقیقات مبنایی نیز در خصوص مد و لباس از منظر اسلام صورت نگرفته و حتی این تصور وجود داشت که قرآن و حدیث به جز مقوله حجاب، هیچ دیدگاه دیگری در خصوص پوشش ندارند.

گام‌هایی با ترس و اضطراب از خطوط قرمز

گام‌های اولیه مد و لباس ایرانی - اسلامی با ترس و اضطراب دور ماندن از خطوط قرمزی طی شد که بعدها و با بررسی مبانی اسلامی پوشش مشخص شد نه تنها وجود ندارند بلکه نظر اسلام کاملا مخالف دیدگاه رایج در خصوص آن‌ها است. از جمله این خطوط قرمز خودساخته که نظر اسلام در خصوص آن منفی است، می‌توان به مقوله رنگ در پوشش اشاره کرد.

تا اینکه پس از گذشت شش سال و قبل از برگزاری جشنواره ششم برای اولین بار در کشور سلسله نشست‌های 12 گانه با محور موضوع پوشش از منظر دین توسط کارگروه ساماندهی مد و لباس برگزار و مبانی پوشش از منظر قرآن و حدیث مطرح شد. مبانی که بیان آن‌ها شگفتی حاضران در خصوص نگاه عمیق و بسیار مترقی و مبتنی بر علم و هنر اسلام را برانگیخت. تعداد احادیث مطرح در حوزه پوشش فرد مسلمان، رنگ‌هایی که باید مورد استفاده قرار گیرد، جایگاه پوشش در اسلام به عنوان ودیعه‌ای نازل شده از سوی خداوند و ... به حدی جالب و ارزشمند بود که تنها می‌توان گفت باید صد‌ها پژوهش با محور نگاه اسلام به پوشش از منظر روانشناسی، جامعه‌شناسی، هنر، فلسفه، جایگاه اجتماعی و ... صورت گیرد.

پس از برگزاری این سلسله نشست‌ها بود که جشنواره ششم آغاز شد. با ورود به تالار وحدت، محل نمایش 100 طرح‌ برتر از دو هزار و 500  طرح ارسالی به جشنواره، که در نوع خود رقم قابل ملاحظه‌ای است، شاهد نمایش لباس‌هایی با عنوان «ویترین ملی» هستیم. لباس‌هایی که تنها می‌توان با یک واژه کلی «فاخر» آنها را توصیف کرد.

ویترینی که عنوان «با افتخار ساخت ایران» را بر خود دارد. لباس‌های بلند، اما بسیار برازنده که در عین پوشش کامل بدن و حفظ حجاب یعنی پوشاندن جمال زن مسلمان، می‌تواند نمودی از جلال و ابهت را به وی ارائه دهد. بر اساس احادیث لباس زن مسلمان نباید بر جنبه‌های جنسی وی تأکید داشته باشد بلکه باید جلال، شکوه، شوکت و وقار وی را به نمایش بگذارد.

ارائه نمونه‌های زیبا از کیف و کفش تولید داخل نیز در این ویترین و سایر بخش‌های نمایشگاه قابل توجه بود، نمونه‌هایی که به راحتی و البته با قدرت توان رقابت با برندهای برتر خارجی در حوزه کیف و کفش را دارند. به ویژه اینکه صنعت کیف و کفش ایران به دلیل ورود محصولات بی‌کیفیت چینی بسیار آسیب دیده و برگزاری این نمایشگاه‌ها می‌تواند امید را به اقتصاد مقاومتی کشور و کارگران بی کار شده این صنعت بازگرداند.

ویترین ملی ایران خالی از پارچه و نخ ایرانی

و چه قدر جای افسوس دارد که ویترین ملی ایران از پارچه‌ها و نخ‌های تولید داخل خالی است و فقط چند نمونه کار در این حوزه به نمایش درآمده و به خوبی نشان می‌دهد که خلاء‌های ما در حوزه پوشاک کجا است.

اگر چه هنوز هم در برخی از طرح‌های ارائه شده به جشنواره نوعی ترس در برش‌ها و دوخت‌ها دیده می‌شود، ترسی که به نظر می‌رسد ناشی از نشناختن اصول و معیارهای ایرانی - اسلامی بودن لباس باشد، اما در مجموع می‌توان گفت شاهد جرقه‌هایی از نوآوری‌ها در لباس‌ها هستیم که نوید طرح‌های ناب‌تر در آینده را می‌دهد. این نوآوری امسال در بخش چادر بسیار مشهود بود و چادرهای ارائه شده کاربردی‌تر و متفاوت‌تر از نمونه‌های در بازار بوده و در عین اینکه پوشش برتر حجاب را به استفاده کننده می‌دادند، راحتی و چابکی در حرکت را نیز می‌توانستند تأمین کنند.

استفاده از گل‌دوزی‌های ایرانی با نقش و نگار‌های سنتی که انسان را به یاد نقاشی‌های قدیمی، کاشی‌کاری‌ها و حتی طرح‌های گل و بوته جلد‌های لاکی کتاب‌های خطی می‌انداخت در این دوره از جشنواره نمود خاصی داشت و جنبه ایرانی ـ اسلامی زیبایی به لباس‌ها داده بود. حتی روسری‌ها و شال‌هایی به نمایش درآمده بود که اگر چه ساخت ایران نبودند اما با طراحی و دوخت نمادهای ایرانی ـ اسلامی کاملا شکل آن‌ها تغییر یافته و ارزش افزوده قابل توجهی به شال‌ها داده شده بود. این در حالی است که در دوره‌های قبل بیشتر توجه‌‌ها به نقاشی و چاپ بر روی پارچه‌ها و لباس‌ها بود.

لباس ایرانی ـ اسلامی برای کودکان / عنوان: «کودک دانایی»

هنوز تعریف درستی از پوشش ایرانی - اسلامی برای کودکان و نوجوانان نداریم و ملاک‌های مشخصی نیز برای آن تعریف نشده است. البته با توجه به نوپا بودن توجه به طراحی لباس برای کودکان و نوجوانان مسلمان ایرانی هنوز آثار این بخش شاخص یا دارای ویژگی خاصی نیستند و تعدادی لباس برای کودکان ارائه شده بود که فقط عکس‌های چاپ شده بر روی آنها نمادهایی ایرانی ـ اسلامی داشت مثل دختران محجبه، برج آزادی، قایق‌های تندرو سپاه در خلیج فارس و ... و هیچ مشخصه دیگری نداشت که بتوان آن‌ها را لباس کودکان و نوجوانان ایران تعریف کرد.

البته به گفته دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس در این دوره از جشنواره برای اولین بار شاهد دریافت 250 اثر در حوزه کودک بوده‌ایم که مقرر شده نمایشگاه مستقلی در این خصوص برگزار شود. البته کاملا مشهود است که در این زمینه در ابتدای راه هستیم. نمونه‌هایی نیز از لباس‌هایی با عنوان لباس نوجوانان در جشنواره ارائه شده بود که برای پوشش مدرسه و یا جشن تکلیف قابلیت استفاده داشت اما همچنان طراحی لباس متناسب با فرهنگ کشورمان برای نوجوانان یکی از خلاء‌های بزرگ حوزه مد و لباس ایران است که باید توجه بیشتری به آن صورت گیرد.

در نمایشگاه جشنواره ششم مانتو مجلسی، مانتو اجتماع و مانتو مشاغل به نمایش در آمده بود اما مسئله‌ای که نباید از آن غفلت شود این است که در جهان کنونی برای هر شغلی و متناسب با ویژگی‌های خاص هر شغل لباس و پوشش متناسب آن طراحی می‌شود، بر همین اساس نمایش چند مانتو به عنوان لباس مشاغل کاری حرفه‌ای در حوزه لباس نیست بلکه باید مشخص شود لباس طراحی شده برای چه شغلی طراحی شده و چه ویژگی‌ها و شاخص‌هایی دارد.

صنعت هنر زیورآلات به عنوان نمودی از سبک زندگی معاصر

در بخش زیورآلات جشنواره ششم نیز شاهد ارائه طرح‌های بسیار خلاقانه و عالی بودیم که با توجه بیشتر به این صنعت ـ هنر ارزشمند به عنوان مکمل پوشش و نوعی از سبک زندگی معاصر می‌توان نمادهای غنی برگرفته از فرهنگ ایرانی اسلامی را در جامعه ترویج کرد.

یکی از مهم‌ترین مشکلات حوزه پوشاک در کشور دور بودن و عدم ارتباط طراحان و دانشگاهیان با تولیدکنندگان و صنعت‌گران این حوزه بود. اگر بخواهیم تنها یک دلیل برای موفقیت عملکرد کارگروه ساماندهی مد و لباس و جشنواره مد و لباس فجر مطرح کنیم به راحتی می‌توان گفت فعالیت‌های صورت گرفته موجب برقراری ارتباط بین طراحان و تولید کنندگان شده است به نحوی که در جشنواره ششم طرح‌های برتر مانند دوره‌های قبل تنها یک نمونه کار نبودند بلکه بسیاری از طرح‌ها با تیراژ بالا تولید و محل توزیع آن‌ها نیز در کنار طرح نوشته شده بود.

کافیست هنرمند ایرانی دست به قلم شود، آنوقت است که شاهد خلق زیباترین آثار خواهیم بود، این ‌بار آثاری بر روی تار و پود پارچه. نمونه‌های محدود طراحی پارچه در نمایشگاه مد و لباس فجر که بیشتر برگرفته از هنرهای سنتی ایران از جمله کاشی‌کاری بودند و تلفیق آن‌ها با هنرهای معاصر به حدی زیبا بود که تنها می‌توان گفت اگر می‌خواهیم در حوزه مد و لباس در جهان حرفی برای گرفتن داشته باشیم باید بیش از گذشته به طراحان پارچه کشورمان بها دهیم.

بخش بین‌الملل نیز یکی دیگر از بخش‌های جشنواره ششم بود که امسال کمی متفاوت‌تر و با حضور نمایندگانی از کشورهای فرانسه، هند، مالزی، قزاقستان و افغانستان و حضور طراحان دو ملیتی برگزار شد. بخشی که می‌تواند در آینده محلی برای تبادل نظر طراحان مسلمان از سراسر جهان باشد.

البته تعبیه فضایی در همین بخش برای گفت‌و‌گوی طراحان، تولید کنندگان و مسئولان بخش‌های مختلف کار ارزشمندی بود که موجب شد طراحان داخلی و خارجی با اشتیاق از تجارب خود سخن گفته و به تبادل نظر با یکدیگر بپردازند. نکته ارزشمند این بخش که در آن شاهد حضور ده‌ها طراح بودیم، پوشش‌های بسیار مناسب و زیبای طراحان داخلی و خارجی بود. مسئله‌ای که در سایر جشنواره‌ها کمتر شاهد آن هستیم. نکته جالب اینکه وقتی با یکی از طراحان این بخش که پوششی با رنگ‌های متنوع اما دربرگیرنده حجاب کامل را بر تن داشت، صحبت کردیم عنوان کرد: در شهر مکه احساس می‌کرده است که سایر ملل مسلمان لباس مشخص خود را دارند و تنها مردم ایران بودند که هویت پوششی نداشتند.

آیا مسئولان صنعت کشور به این نمایشگاه می‌آیند؟

صدای چرخ‌خیاطی‌ها در بخش مسابقه زنده لباس صدایی بود که فضای تالار وحدت را زنده‌تر و پویا‌تر کرده بود، این پویایی در کنار بخش محدود «صنعت و فناوری‌های نوین» که در آن تعداد محدودی پارچه و دکمه و مواد اولیه تولید لباس از جمله چرم مصنوعی به نمایش درآمده بود به خوبی نشان می‌داد که در طراحی و دوخت لباس بسیار قوی‌تر از تولید محصولات اولیه پوشاک هستیم اما آیا مسئولان صنعت کشور به این نمایشگاه می‌آیند؟

البته قدر مسلم آنچه در نمایشگاه ششمین جشنواره مد و لباس فجر به نمایش درآمده است تنها بخش محدودی از داشته‌های ما در این حوزه است و به قول حمید قبادی، دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس شاید 30 درصد توان ما را نشان می‌دهد اما برگزاری این جشنواره تأثیر بسیار خوبی بر نگاه و عملکرد طراحان و تولیدکنندگان و سوق دادن آن‌ها به سمت طراحی و تولید لباس‌های ایرانی - اسلامی داشته است که موجب می‌شود بتوان این جشنواره را موفق‌تر از سایر جشنواره‌های فجر در تأثیرگذاری بر گروه‌های هدف خود دانست.