ناآشنایی مترجمان با تفسیر؛ چالش ترجمه‌های قرآن

عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره چالش‌های ترجمه‌پژوهی قرآن گفت: ما ناگزیر از ترجمه کردن قرآن هستیم؛ زمانی بود که این چالش وجود داشت که ترجمه قرآن انجام شود یا نشود، اما امروز دیگر این مشکل وجود ندارد و همه بر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که قرآن باید برای عرضه شدن برای همه ملل، افکار و اندیشه‌ها چه عرب و چه عجم باید برگردان و ترجمه شود، اما در روش ترجمه قرآن و حدود و ثغور آن و نحوه برگردان و ترجمه قرآن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.

ضرورت تسلط بر معناشناسی قرآن
وی افزود: مترجم قرآن هم باید مسلط به زبان مبدأ و هم مقصد باشد و مهم‌تر از این دو، آن‌چنان با دریافت‌ها و مباحث معناشناسی قرآنی آشنایی داشته باشد که بتواند مقصود را بفهمد و با تسلطی که بر زبان مبدأ و مقصد دارد، این مهم را انجام دهد. 
تقویان ادامه داد: متأسفانه بیشترین چالشی که رویاروی ترجمه قرآن وجود دارد این است که اغلب مترجمان، با مباحث تفسیری آشنا نیستند و مقصود و معنای و مراد واقعی آیه را درنمی‌یابند و آنچه را که ترجمه می‌کنند و برمی‌گردانند چیزی نیست که مقصود قرآن است. همچنین گاهی مواقع معنا را هم متوجه می‌شوند، اما در برگردان و استخدام واژگان برای لغاتی که استفاده می‌کند، مناسب نیست و در این راستا نیز با مشکل مواجه هستیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه عنوان کرد: زبان عربی زبان بی‌همتا و غیرقابل‌رقابتی است، از این حیث که واژگان قرآن و معانی که برای این واژگان وضع‌شده است، گسترده و وسیع است، در مفردات قرآن غالباً با این مشکل مواجه هستیم که چه واژه‌ای را برگزینیم که بتواند حدودی از معنا را نشان دهد، مسلماً واژه‌های غیرزبان عرب همپوشانی کاملی با آنچه که مدنظر آن آیه است، ندارند، از این‌رو مترجم قرآن مجبور است در ترجمه قرآن، در پاورقی یا پرانتز به صورت کوتاه مقصود خود را توضیح دهد؛ به‌ویژه در رابطه با کلماتی که متشابه بوده و یا بار معنایی وسیعی دارد و یک واژه در زبان مقصد نمی‌توان معنای آن را برساند.

وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چه اندازه جای خالی ترجمه‌پژوهی در دانشگاه‌ها احساس می‌شود، گفت: ترجمه‌پژوهی قرآن موضوعی است که جای خالی آن در دانشگاه‌ها و مراکز حوزوی دیده می‌شود و به نظم اگر مراکز دانشگاهی و حوزوی با نگاه پژوهشی در پی ترجمه جمعی و گروهی باشند می‌تواند نقش مؤثری در ارائه ترجمه موفق داشته باشد، چراکه در هر صورت ترجمه قرآن کریم نیازمند تخصص‌های گوناگون است.
تقویان در ادامه اظهار کرد: اگر مترجمان با هم هم‌گرایی داشته باشند و دست به ترجمه گروهی قرآن بزنند می‌توانند ترجمه موفقی ارائه دهند؛ به عنوان مثال یک شخصیت حوزوی و دانشگاهی که در زمینه مسائل فقهی کار می‌کند، به ترجمه آیات فقهی بپردازد، طبیعی است که با تسلط بیشتری این کار را انجام خواهد داد و یا در حوزه ترجمه آیات فلسفی، تاریخ و ... نیز همین‌طور فرد باید در حوزه‌های مورد نظر تخصص لازم را داشته باشند. اگر از حرکت‌های فردی در حوزه ترجمه قرآن پرهیز کنیم و بیشتر کار جمعی و همکاری گروهی داشته باشیم، ترجمه‌های قرآن بسیار دقیق‌تر خواهد بود.