راه ارزیابی ثمرات ماه مبارک رمضان/ بازخوانی مسیر گذشته و آینده
گروه اندیشه: میرزائی معتقد است که بخش اعظمی از آثار روزه ماه مبارک و اعمال این ماه با برکت، به مرور زمان خود را نشان می‌دهد و انسان‌های روزه‌دار غالبا التفات خوبی به آثار روزه خود ندارند؛ راه شناخت ثمرات این ماه مقایسه حال و روح و روان خود با وضعیت‌های قبل از روزه‌داری این ماه است.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی میرزایی، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة و رییس اندیشکده المصطفی(ص) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان ارزیابی کرد که آیا به اهدافی که قرآن برای ماه رمضان تعیین کرده است، رسیده‌ایم؟ گفت: روزه ماه مبارک رمضان در پهنه وسیعی از زندگی آثار خود را بر جای می‌گذارد. به طور کلی روزه‌دار به برکات بسیاری در عرصه روح و روان، جسم و بدن، زندگی فردی و شخصی و نیز مناسبات اجتماعی، سیاسی و تمدنی دست می‌یابد.
وی افزود: درک این چهار مجموعه اهداف روزه کار دشواری نیست. به زمان نیازمندیم تا اهداف روزه و ماه مبارک رمضان را در هر چهار حوزه و عرصه تبیین کنیم. به طور طبیعی و بدون هیچ مناقشه علمی و تشکیکی روزه‌داری به مدت یک ماه، به آرامش روانی و کاهش تنش‌های روحی و روانی انسان کمک شایانی می‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة ادامه داد: این آرامش به ارتباط روحی و معنوی انسان با خدای متعال، افزایش امید و شادابی روانی، افزایش صبر و اقتدار روحی در برابر ناملایمتی‌ها و ارتقای تحمل و مقاومت در مقابل چالش‌های بزرگ زندگی می‌انجامد. طبیعی است که هم این چالش‌ها و دشواری‌ها و سختی‌های زندگی و هم بار و برکتی که هر فردی از روزه خود برای برون رفت و مقاومت خود می‌گیرد و هم نتایج نهایی آن‌ها اصطلاحا ذومراتب است، درجاتی دارد. این مراتب و مدارج به شناخت و معرفت و مرتبه تقوایی و طهارت روح روزه‌دار و نیز سطح التزام و تعهد او به الگوی روزه داری بستگی زیادی دارد. اما در هر حال در صورت نیت پاک داشتن و التزام به حداقلهای روزه آثار شگفت‌آور روزه در هر چهار عرصه غیر قابل اندازه‌گیری است.
میرزایی تصریح کرد: این را هم بیفزاییم که هم در عرصه روحی و حال خوش فرد، هم در عرصه بدن و وضعیت جسمی او که با روزه‌های مستمر یک ماهه به تنظیم دقیق و خوبی از کارکرد اعضای بدن خود می‌رسد و نیز هم در سطح زندگی شخصی و ارتباطات خاص و خانوادگی و هم در عرصه اجتماعی و نوع تعامل و نگاهش به طبقات مختلف جامعه و وضعیت کلی مردم کشور و امت اسلام به وضعیت‌ها و بینش‌ها و شاخص‌هایی می‌رسد که اندازه‌گیری و دست کم لمس و حس آن‌ها کار سختی نیست. خود روزه‌دار بهتر از هر آزمایشگاهی این آثار را درک می‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة با بیان اینکه البته چنان که به اشاره گذشت التزام به حداقلهای روزه‌داری امر واجبی است، گفت: اگر کسانی روزه‌داری آن‌ها صرفا امساک از خوردن غذا (و نه امساک از رفتارهای هنجارشکنانه ظاهری و باطنی) و آن هم صرفا تاخیر انداختن اکل و شرب باشد و در روز از هیچ بداخلاقی و رفتار همیشگی و منفی خود دست نکشند و شبانه هم دو برابر روزگارانی که روزه ندارند بیاشامند و بخورند، البته این جا نباید منتظر آثار خارق‌العاده جسمی، روحی، شخصیتی و اجتماعی باشند.
وی افزود: فلسفه‌های روزه در قرآن کریم و متون دینی به‌خوبی آمده است. در بالاترین این اهداف تحقق تقوا و قدرت و اراده خویشتن داری در مواجهه با نا هنجاری و گناه در عرصه بدن و روح و جامعه است. این تقوا که بنیادین‌ترین فلسفه روزه است بدون تحقق مواجهه انسان با نفس و خواهش‌هایش تحقق نمی‌یابد، این امری علمی است. خود انسان می‌فهمد که آیا در این روزه‌داری دارد با خواهش‌هایی از بیرون و درون مبارزه می‌کند یا خیر. سطح انتظار روزه‌دار از تحقق اهداف روزه باید با این خودآگاهی تناسبی داشته باشد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة ادامه داد: اگر کسی یک ماه تمام با شهوات و خواسته‌های افسار گسیخته خود بجنگد و مبارزه کند و مدام در حال صبر و مقاومت باشد، معلوم است که یک ماه روزه‌داری مجاهدانه و مبارزانه اثر خود را در افزایش قدرت خویشتن‌داری و تحقق تقوا و قدرت خود بازنگهداری در لحظه‌های سخت خواهد دید. این امر نیاز به ابزار و ادوات و وسایل پیچیده و آزمایشگاه ندارد. خود انسان می‌فهمد که الان پس از این سی روز جهاد و از نفس گذشتن و پا بر هواهای ریشه‌دار و سرکش درون و بیرون گذاشتن سبکبارتر شده و آسان‌تر از صحنه‌های هواپرستانه و در خود غرق‌کننده خواهش‌ها می‌گذرد.
میرزایی تصریح کرد: انسان آثار اخلاقی و نیز اجتماعی را نیز می‌تواند حس کند. حس مشترک روزه‌داران در این ماه با برکت و با شکوه به طور مدام با درد دیگران، رنج و سختی‌ها و مصیبت‌هایی که بخش عظیمی از جوامع را در خود برده است و نیز پدیده‌های فقر و مسکنت و بی‌خانمانی و یتیمی و امثال آن درگیر می‌شود. در ماه رمضان فضایی درست می‌شود که انسان یادش می‌آید که در جامعه دردمندانی هستند که برای تأمین آب و نان خود مشکلاتی دارند تا چه رسد به تحصیل خود یا خانواده خود در مدرسه و دانشگاه و تأمین حداقلهای نیاز زندگی با کرامت و آبرو. این خود انسان است که می‌فهمد که آیا در ساماندهی این وضع نقشی داشت؟ کاری کرد؟ مشارکت در کار خیری انجام داد یا خیر؟
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة تصریح کرد: البته با توجه به آثار شگفت‌انگیز روزه داری این حالت هم متصور هست که کسانی در ایام ماه مبارک به چنین اعمالی موفق نشده‌اند اما با توجه به سبکبارشدن آن‌ها و کاهش تعلق‌های عجیب انسان در شرایط عادی حالا و پس از کسب درجه‌ای از تقوا و بی‌تعلقی به دنیا، پس از این ماه به کارهای اجتماعی و احسان و نیکی به دیگران روی می‌آوردند.
میرزایی با بیان اینکه نباید فراموش کنیم که در ماه رمضان ایام بی‌نهایت مهم و غیر قابل سنجشی به نام لیالی قدر هست، گفت: در این شب‌ها سرنوشت‌های بسیار زیادی برای افراد و اشیا و جوامع مقدر می‌شود و انسان‌های روزه‌دار در حرکتی جمعی و کاملا اجتماعی و در مراسم‌های با شکوه احیای این شب‌ها در صورت و طبیعت آن‌ها اثر می‌گذارند. در نتیجه بخشی یا بخش اعظمی از آثار روزه ماه مبارک و اعمال این ماه با برکت به مرور زمان خود را نشان می‌دهد و انسان‌های روزه‌دار غالبا التفات خوبی به آثار روزه خود ندارند. خوب است که انسان خوب بنگرد و مقایسه کند حال و روح و روان خود را و نیز وضعیت‌های اجتماعی را با وضعیت‌های قبل از روزه‌داری این ماه.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة افزود: احسان و نیکوکاری روزه‌داران این ماه باعث آزادی هزاران هزار زندانی، سیری گرسنگان، خانه‌دارشدن بی‌خانگان، سرپناه یافتن بسیاری از بی‌خانمانان، شاد شدن کودکان غمزده و یتیم و...می‌شود. این‌ها آثار فوق العاده اجتماعی است که معمولا از درک حجم آن‌ها عاجزیم و توجهی به آن‌ها نمی‌کنیم. خودآگاهی نسبت به آثار روزه‌داری و درک و شناخت این نعمت بزرگ عامل مهمی در تشویق به ادامه آن‌هاست.
وی ادامه داد: این که چه چیزی ماه رمضان را سرمایه همه سال ما می‌کند، مسئله‌ای مهم است. در واقع با این نگاه باید بدانیم که ماه مبارک هر سال ضامن سلامت زندگی فردی و اجتماعی و تعدیل و تعادل همه زندگی در یازده ماه دیگر است. تکرار این ماه مبارک در هر سال تضمین بخش این ماجراست.
میرزایی تصریح کرد: مفهوم تقدیر‌های شبهای قدر که روشن است. این شب‌ها تعیین کننده سرنوشت‌ها و اقدار تمام سال است. هر قدر این شب‌ها با شکوه‌تر و با اخلاص و سوز و گدازتر بگذرد و دعاها و خواسته‌های بندگان درگاه حق با عمق و محتواتر و غنی آینده‌نگرتر باشد، البته که آثار آن در کل سال مشهودتر و با معناتر خواهد بود.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه افزود: در خصوص دیگر اهداف نیز فلسفه اصلی روزه که تحقق خویشتن داری و خودکنترلگی همراه با پروا داری از مقام حضرت حق و التزام درونی و همراه با اراده مستحکم و مقاومت در برابر گناه داشتن است این حالتی است همیشگی و به خود ماه مبارک اختصاص ندارد. با تقوایی که در ماه مبارک کسب کرده‌ایم و نیروی مقاومت‌سازی که در اثر روزه به دست آورده‌ایم بقیه سال را باید بگذرانیم.
وی افزود: بازم به یادآوری است که اگر کسی یک ماه تمام با شهوات خود بجنگد و مبارزه کند و همیشه در حال صبر و مقاومت باشد، بدیهی است که یک ماه روزه‌داری مجاهدانه و مبارزانه اثر خود را در افزایش قدرت خویشتن‌داری و تحقق تقوا و قدرت خود بازنگهداری در لحظه‌های سخت ملاحظه خواهد کرد. این امر نیاز به ابزار و ادوات و وسایل پیچیده و آزمایشگاهی ندارد. خود انسان می‌فهمد که الان پس از این سی روز جهاد و از نفس گذشتن و پا بر هواهای ریشه‌دار و سرکش درون و بیرون گذاشتن سبکبارتر شده و آسان‌تر از صحنه‌های هواپرستانه و در خود غرق‌کننده خواهش‌ها می‌گذرد.
میرزایی در پایان گفت: حس نیاز و رنج دیگران و دست پیش را برای یاری مستمندان گرفتن، احسان و خیرخواهی و نیکوکاری را عادت و سجیه خود نمودن، کاری است که به بقیه ماه‌های سال هم خواهد کشید. در نتیجه روزه نوعی خویشتن‌سازی و بازسازی روحی و بدنی و اجتماعی انسان است تا با آن بتواند سبک زندگی جدیدی در سایه عنایت خاص الهی و التزام به خواسته های دین و شریعت در پیش گیرد.
وی افزود: درک این چهار مجموعه اهداف روزه کار دشواری نیست. به زمان نیازمندیم تا اهداف روزه و ماه مبارک رمضان را در هر چهار حوزه و عرصه تبیین کنیم. به طور طبیعی و بدون هیچ مناقشه علمی و تشکیکی روزه‌داری به مدت یک ماه، به آرامش روانی و کاهش تنش‌های روحی و روانی انسان کمک شایانی می‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة ادامه داد: این آرامش به ارتباط روحی و معنوی انسان با خدای متعال، افزایش امید و شادابی روانی، افزایش صبر و اقتدار روحی در برابر ناملایمتی‌ها و ارتقای تحمل و مقاومت در مقابل چالش‌های بزرگ زندگی می‌انجامد. طبیعی است که هم این چالش‌ها و دشواری‌ها و سختی‌های زندگی و هم بار و برکتی که هر فردی از روزه خود برای برون رفت و مقاومت خود می‌گیرد و هم نتایج نهایی آن‌ها اصطلاحا ذومراتب است، درجاتی دارد. این مراتب و مدارج به شناخت و معرفت و مرتبه تقوایی و طهارت روح روزه‌دار و نیز سطح التزام و تعهد او به الگوی روزه داری بستگی زیادی دارد. اما در هر حال در صورت نیت پاک داشتن و التزام به حداقلهای روزه آثار شگفت‌آور روزه در هر چهار عرصه غیر قابل اندازه‌گیری است.
میرزایی تصریح کرد: این را هم بیفزاییم که هم در عرصه روحی و حال خوش فرد، هم در عرصه بدن و وضعیت جسمی او که با روزه‌های مستمر یک ماهه به تنظیم دقیق و خوبی از کارکرد اعضای بدن خود می‌رسد و نیز هم در سطح زندگی شخصی و ارتباطات خاص و خانوادگی و هم در عرصه اجتماعی و نوع تعامل و نگاهش به طبقات مختلف جامعه و وضعیت کلی مردم کشور و امت اسلام به وضعیت‌ها و بینش‌ها و شاخص‌هایی می‌رسد که اندازه‌گیری و دست کم لمس و حس آن‌ها کار سختی نیست. خود روزه‌دار بهتر از هر آزمایشگاهی این آثار را درک می‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة با بیان اینکه البته چنان که به اشاره گذشت التزام به حداقلهای روزه‌داری امر واجبی است، گفت: اگر کسانی روزه‌داری آن‌ها صرفا امساک از خوردن غذا (و نه امساک از رفتارهای هنجارشکنانه ظاهری و باطنی) و آن هم صرفا تاخیر انداختن اکل و شرب باشد و در روز از هیچ بداخلاقی و رفتار همیشگی و منفی خود دست نکشند و شبانه هم دو برابر روزگارانی که روزه ندارند بیاشامند و بخورند، البته این جا نباید منتظر آثار خارق‌العاده جسمی، روحی، شخصیتی و اجتماعی باشند.
وی افزود: فلسفه‌های روزه در قرآن کریم و متون دینی به‌خوبی آمده است. در بالاترین این اهداف تحقق تقوا و قدرت و اراده خویشتن داری در مواجهه با نا هنجاری و گناه در عرصه بدن و روح و جامعه است. این تقوا که بنیادین‌ترین فلسفه روزه است بدون تحقق مواجهه انسان با نفس و خواهش‌هایش تحقق نمی‌یابد، این امری علمی است. خود انسان می‌فهمد که آیا در این روزه‌داری دارد با خواهش‌هایی از بیرون و درون مبارزه می‌کند یا خیر. سطح انتظار روزه‌دار از تحقق اهداف روزه باید با این خودآگاهی تناسبی داشته باشد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة ادامه داد: اگر کسی یک ماه تمام با شهوات و خواسته‌های افسار گسیخته خود بجنگد و مبارزه کند و مدام در حال صبر و مقاومت باشد، معلوم است که یک ماه روزه‌داری مجاهدانه و مبارزانه اثر خود را در افزایش قدرت خویشتن‌داری و تحقق تقوا و قدرت خود بازنگهداری در لحظه‌های سخت خواهد دید. این امر نیاز به ابزار و ادوات و وسایل پیچیده و آزمایشگاه ندارد. خود انسان می‌فهمد که الان پس از این سی روز جهاد و از نفس گذشتن و پا بر هواهای ریشه‌دار و سرکش درون و بیرون گذاشتن سبکبارتر شده و آسان‌تر از صحنه‌های هواپرستانه و در خود غرق‌کننده خواهش‌ها می‌گذرد.
میرزایی تصریح کرد: انسان آثار اخلاقی و نیز اجتماعی را نیز می‌تواند حس کند. حس مشترک روزه‌داران در این ماه با برکت و با شکوه به طور مدام با درد دیگران، رنج و سختی‌ها و مصیبت‌هایی که بخش عظیمی از جوامع را در خود برده است و نیز پدیده‌های فقر و مسکنت و بی‌خانمانی و یتیمی و امثال آن درگیر می‌شود. در ماه رمضان فضایی درست می‌شود که انسان یادش می‌آید که در جامعه دردمندانی هستند که برای تأمین آب و نان خود مشکلاتی دارند تا چه رسد به تحصیل خود یا خانواده خود در مدرسه و دانشگاه و تأمین حداقلهای نیاز زندگی با کرامت و آبرو. این خود انسان است که می‌فهمد که آیا در ساماندهی این وضع نقشی داشت؟ کاری کرد؟ مشارکت در کار خیری انجام داد یا خیر؟
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة تصریح کرد: البته با توجه به آثار شگفت‌انگیز روزه داری این حالت هم متصور هست که کسانی در ایام ماه مبارک به چنین اعمالی موفق نشده‌اند اما با توجه به سبکبارشدن آن‌ها و کاهش تعلق‌های عجیب انسان در شرایط عادی حالا و پس از کسب درجه‌ای از تقوا و بی‌تعلقی به دنیا، پس از این ماه به کارهای اجتماعی و احسان و نیکی به دیگران روی می‌آوردند.
میرزایی با بیان اینکه نباید فراموش کنیم که در ماه رمضان ایام بی‌نهایت مهم و غیر قابل سنجشی به نام لیالی قدر هست، گفت: در این شب‌ها سرنوشت‌های بسیار زیادی برای افراد و اشیا و جوامع مقدر می‌شود و انسان‌های روزه‌دار در حرکتی جمعی و کاملا اجتماعی و در مراسم‌های با شکوه احیای این شب‌ها در صورت و طبیعت آن‌ها اثر می‌گذارند. در نتیجه بخشی یا بخش اعظمی از آثار روزه ماه مبارک و اعمال این ماه با برکت به مرور زمان خود را نشان می‌دهد و انسان‌های روزه‌دار غالبا التفات خوبی به آثار روزه خود ندارند. خوب است که انسان خوب بنگرد و مقایسه کند حال و روح و روان خود را و نیز وضعیت‌های اجتماعی را با وضعیت‌های قبل از روزه‌داری این ماه.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة افزود: احسان و نیکوکاری روزه‌داران این ماه باعث آزادی هزاران هزار زندانی، سیری گرسنگان، خانه‌دارشدن بی‌خانگان، سرپناه یافتن بسیاری از بی‌خانمانان، شاد شدن کودکان غمزده و یتیم و...می‌شود. این‌ها آثار فوق العاده اجتماعی است که معمولا از درک حجم آن‌ها عاجزیم و توجهی به آن‌ها نمی‌کنیم. خودآگاهی نسبت به آثار روزه‌داری و درک و شناخت این نعمت بزرگ عامل مهمی در تشویق به ادامه آن‌هاست.
وی ادامه داد: این که چه چیزی ماه رمضان را سرمایه همه سال ما می‌کند، مسئله‌ای مهم است. در واقع با این نگاه باید بدانیم که ماه مبارک هر سال ضامن سلامت زندگی فردی و اجتماعی و تعدیل و تعادل همه زندگی در یازده ماه دیگر است. تکرار این ماه مبارک در هر سال تضمین بخش این ماجراست.
میرزایی تصریح کرد: مفهوم تقدیر‌های شبهای قدر که روشن است. این شب‌ها تعیین کننده سرنوشت‌ها و اقدار تمام سال است. هر قدر این شب‌ها با شکوه‌تر و با اخلاص و سوز و گدازتر بگذرد و دعاها و خواسته‌های بندگان درگاه حق با عمق و محتواتر و غنی آینده‌نگرتر باشد، البته که آثار آن در کل سال مشهودتر و با معناتر خواهد بود.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه افزود: در خصوص دیگر اهداف نیز فلسفه اصلی روزه که تحقق خویشتن داری و خودکنترلگی همراه با پروا داری از مقام حضرت حق و التزام درونی و همراه با اراده مستحکم و مقاومت در برابر گناه داشتن است این حالتی است همیشگی و به خود ماه مبارک اختصاص ندارد. با تقوایی که در ماه مبارک کسب کرده‌ایم و نیروی مقاومت‌سازی که در اثر روزه به دست آورده‌ایم بقیه سال را باید بگذرانیم.
وی افزود: بازم به یادآوری است که اگر کسی یک ماه تمام با شهوات خود بجنگد و مبارزه کند و همیشه در حال صبر و مقاومت باشد، بدیهی است که یک ماه روزه‌داری مجاهدانه و مبارزانه اثر خود را در افزایش قدرت خویشتن‌داری و تحقق تقوا و قدرت خود بازنگهداری در لحظه‌های سخت ملاحظه خواهد کرد. این امر نیاز به ابزار و ادوات و وسایل پیچیده و آزمایشگاهی ندارد. خود انسان می‌فهمد که الان پس از این سی روز جهاد و از نفس گذشتن و پا بر هواهای ریشه‌دار و سرکش درون و بیرون گذاشتن سبکبارتر شده و آسان‌تر از صحنه‌های هواپرستانه و در خود غرق‌کننده خواهش‌ها می‌گذرد.
میرزایی در پایان گفت: حس نیاز و رنج دیگران و دست پیش را برای یاری مستمندان گرفتن، احسان و خیرخواهی و نیکوکاری را عادت و سجیه خود نمودن، کاری است که به بقیه ماه‌های سال هم خواهد کشید. در نتیجه روزه نوعی خویشتن‌سازی و بازسازی روحی و بدنی و اجتماعی انسان است تا با آن بتواند سبک زندگی جدیدی در سایه عنایت خاص الهی و التزام به خواسته های دین و شریعت در پیش گیرد.
