استاد دانشگاه امام صادق مطرح کرد؛
سه نگاه متضاد به مدرنیته در ایران
گروه معارف: استاد حقوق دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه برخی معتقدند اگر تفکر دینی را به اضافه اخلاق اسلامی و اخلاق غربی مانند نظم، قانون پذیری و تکنولوژی در یک نظام جمع کنیم، سعادتمند می شویم، نتیجه این تفکر را مبتلا شدن به یک تذبذب و تشتت تمدنی دانست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از قم عطاءالله بیگدلی، استاد حقوق دانشگاه امام صادق(ع) 15 مرداد در سومین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی و در کلاس آموزشی «ما و مدرنیته» که در دهکده تحقیقاتی وسف دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، از سه گانه مشهور تفکر، فرهنگ و تمدن سخن گفت.
وی با اشاره به نگاه و تفسیر جامعه انسان نسبت به جهان پیرامون، وجود، هستی، خداوند و مفاهیم بنیادی حیات مانند سعادت و شقاوت، این درک متفاوت را که امری ذهنی است، تفکر نامید و ویژگی اصلی آن را نهادینه و باورمند شدن آن خواند.
استاد حقوق دانشگاه امام صادق(ع) منتهی شدن این باور راستین و واقعی به عمل را فرهنگ نامید و گفت: برای تسهیل این عمل در حوزه فرهنگ اقدام به ساخت سخت افزار می کنیم و سخت افزاری که ساخته می شود تناسب قابل قبولی با آن فعل و آن فعل با اندیشه و تفکر تناسب دارد.
وی در ادامه افزود: تمدن شامل نظام های نرم اقتصادی، سیاسی، اداری و بروکراتیک نیز می شود و اصلی ترین برهه تمدن سازی هر قوم زمانی است که اقدام به ساخت سخت افزار می کند و به دنبال آن فرایند تاریخی تمدن سازی، شکل می گیرد و اینها به تدریج در یک فرایند تاریخی گسترش پیدا می کند.
بیگدلی فرایند تمدن سازی را تدریجی و تاریخی دانست و با بیان اینکه هیچ قومی در طول تاریخ نتوانسته تمدنی بسازد که بگوید ایده آل و آرزوی من است و بهتر از این نمی شود، عنوان کرد: اگر دو تفکر معنا مدعی ساخت یک جامعه ایده آل، آرمانی و فاضله باشند، این دو تفکر هیچ اشتراکی ندارند و دوگونه تفسیر از جهان را ارائه می کنند.
وی در توضیح این بحث، تمدن ایرانی چند هزار ساله را مثال زد و با بیان اینکه ایرانی ها در سال 150 هجری، اسلام را به عنوان مبنای تفسیر عالم پذیرفتند و از این سال به کاروان اسلام ملحق شدند، گفت: برخی اقوام اینگونه هستند که تا جهان را می شناسند آن را به ساحت عمل و تمدن می رسانند، اما برخی دیرتر به تحقق تمدنی این دانسته‌‌ها اقدام می‌کنند.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) گفت: در این میان ما اندیشه هایمان را به تمدن نزدیک و به ساخت تمدن براساس اندیشه‌های دینی اقدام کردیم و خیلی زود موفق شدیم براساس اندیشه های دینی تمدن بسازیم و براساس نگاه اسلامی تئوری هایی همچون «خداوند شایسته عبودیت در تمامی ساحت ها» را طراحی کنیم و مبنای تسلیم خود را اسلام، کتاب مقدس، فقه و اقوال ائمه قرار دادیم.
وی با بیان اینکه در حدود 150 تا 200 سال پیش این تمدن به دلایل متعددی رو به ضعف نهاد و ما از درون بدون اینکه با بیرون تلاقی داشته و متوجه باشیم دچار گسست شدیم، رخداد جنگ های صلیبی، حمله مغول ها و حمله دیگر کشورها را سبب تقسیم جهان اسلام به عثمانی و صفوی و به هم زدن ساختارهای تمدنی جهان اسلام دانست.
بیگدلی اظهار داشت: حدود 400 سال پیش و در یک غفلت تاریخی که ایرانیان دچار آن شده بودند، تمدن دیگری در آن سوی مغرب زمین شکل گرفت که ما متوجه عمق قدرت و تغییری که آن طرف اتفاق می‌افتد نبودیم و نمی‌دانستیم که جهان در حال تغییر است، از رنسانس خبر نداشتیم و فکر می کردیم اروپائیان هنوز مسیحی هستند.
وی با بیان اینکه از قرن 18 اروپا به تمدن جدیدی رسید، با ساخت یک اندیشه مدرن کلیسا و خدای مسیحی را کنار گذاشته و در برابر آن یک بنیاد تمدنی جدیدی را با نام «Human» با محوریت انسان درست کرده بود، گفت: فیلسوفانی مانند دکارت و کانت مطرح کردند که باید تمدنی مبتنی بر عقل خود بنیان بسازیم که نیاز به حجت بیرونی، راهنما، کتاب، پاپ، خدا و هر امری بیرون از خود ندارد.
این استاد دانشگاه نگاه انسان محور غرب را که در اواخر قرن 18 بر سرمایه داری استوار شده بود منجر به تفکر استعماری و به دنبال آن حمله غرب به کشورهای ایران، هند و چین خواند که کشور ما را با سودای امپراتوری قدرت و تمدن سازی در سر، تحت تأثیر قرار داد.
وی با بیان اینکه شکست‌های مکرر در جنگ های با روسیه، یک سیلی محکمی بود که ایرانیان را از خواب بیدار کرد و آنان متوجه عقب افتادگی خود شدند، قالب اندیشه‌ای در ایران را تئوری زوال عنوان کرد که دائم از خود می‌پرسند اکنون که عقب افتاده و شکست خورده‌ایم چگونه آن را درست کنیم و این تفکر در کتاب‌های روشنفکرها به صورت پیش فرض مطرح شده است.
بیگدلی با اشاره به نسخه‌های متفاوتی که برای درمان این وضعیت از سوی متدینان ارائه شد، گفت: افراد متدین قائل بودند آن چیزی که با آن به عنوان تمدن فرنگ، فرنس، یوروپ، وضع متمدن و عالم حادث مواجه هستیم یک کل است و همه با هم از هنر گرفته تا لباس و غذا تناسب و یکپارچگی دارد که این یکپارچگی مبتنی بر کفر و الحاد بوده و از لحاظ دینی اخذ این تمدن حرام است، بنابراین باید تمدن قبلی، خود را احیا کنیم.
وی افزود: آنان معتقد بودند که این تمدن قابلیت احیا دارد و می‌توانیم با احیای نظام سیاسی از استبداد دوری گزنیم، فرهنگ شهرنشینی را بسازیم و در برابر این تمدن بایستیم. بسیاری از علما و بزرگان از شیخ فضل الله نوری گرفته تا صاحب عروه در نجف و فقهای سنتی‌تر براساس مبانی فقهی مانند حرمت تشبه به کفار فتوا می‌دادند.
استاد حقوق دانشگاه امام صادق(ع) به بیان دیدگاه متجددین در این زمینه پرداخت و گفت: آنان معتقد بودند که برهه تاریخی زندگی دینی گذشته و زمان زندگی، فهم، تفکر و تفسیر جهان از منظر دین به سر آمده و جهان به عصر علم رسیده و علم و تکنولوژی جهان را برای ما روشن کرده است.
وی عدم پذیرش صد درصد این دو تئوری را از سوی ایرانی‌ها سبب ایجاد تئوری ترکیب دانست که براساس آن معتقدند جهان غرب خوبی‌ها و بدی‌هایی دارد. ما باید خوبی‌ها را اخذ کنیم و بدی‌ها را کنار بگذاریم تا در دنیا و آخرت آبرومند زندگی کنیم و بهترین تمدن را با استفاده از تفکر دینی بسازیم.
بیگدلی تصریح کرد: معتقدان به این تفکر، این تئوری را ارائه دادند که اگر تفکر دینی را به اضافه اخلاق اسلامی و اخلاق غربی مانند نظم، قانون پذیری و تکنولوژی در یک نظام جمع کنیم، در دنیا و آخرت به خوشی زندگی خواهیم کرد و برای توجیه این جمع نیز سه نظریه بزرگ در بین روشنفکرها مطرح شد.
وی با بیان اینکه در نتیجه این تفکر ما دچار یک تذبذب تمدنی در کشور شده‌ایم، گفت: نظام علمی غرب هماهنگ است، براساس یک فهم از جهان و علم به پیش می‌رود و این فهم از علم یک ساختار تمدنی دارد، اما در کشور ما نهادهای مختلف دیدگاه‌های متضادی را ارائه می‌دهند، اندیشه ما به جهان یکسان نیست و دچار یک تشتت تمدنی هستیم.
