حجت‌الاسلام تراشیون:
اساس نهادینه‌سازی الگوهای دینی بر مبنای قرآن/ اسلام برای هر گروه سنی الگو دارد
گروه جامعه: کارشناس برتر مسائل تربیتی با بیان اینکه الگوهای امروز نوجوانان و جوانان، براساس مبانی دینی، ملی و بومی ما نیست، به شیوه‌های نهادینه‌سازی الگوهای دینی بر مبنای قرآن اشاره کرد و گفت: اسلام برای هر گروه سنی شخصیت‌های جامعی دارد و آن چیزی که باید به آن بپردازیم نحوه الگودهی این شخصیت‌ها است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، قرآن کریم که برترین کتاب تربیت است می‌فرماید: «لقد كان لكم فى رسول الله أسوه حسنه؛ همانا رسول خدا برای شما سرمشق نيكويى است.(احزاب/21)»؛ از این رو مسئله تربیت آن هم به روش الگوسازی و سرمشق‌گیری در اسلام روشی کارآمد معرفی شده که اگر به درستی و با برنامه انجام شود، می‌تواند در تحقق جامعه‌ای موفق و اسلامی نقش بسزایی را ایفا کند.
در این روش پدر و مادرها، مربی و همه کسانی که در تربیت کودک نقش دارند، باید بکوشند تا نمونه‌های برتر، صحیح و شناخته شده‌ای از رفتار و کردار مطلوب را عملا در معرض ديد کودکان و نوجوانان قرار دهند تا بدين‌گونه موقعیت اجتماعی آنها را دگرگون کرده و کودکان به پیروى از این نمونه‌ها و الگوها بپردازد و در نهایت حالت نيكو، سالم و صحیحی را مطابق با آن عمل نمونه در خویش پدید آورند.
در اين حالت است که کودکان و نوجوانان سعی مى‌كنند با شخص یا اشخاصی كه به نظرشان شخصیت قابل قبول دارند، همانندسازی کرده و نگرش‌ها و ويژگى‌هاى رفتاری و اخلاقی آن فرد يا اشخاص را برای خودشان سرمشق قرار دهند و چه کسی بهتر و بالاتر از معصومین(ع) برای این سرمشق‌گیری؛ از این رو تربیت به معنای دقیق آن، آموزش انتخاب بهترین روش‌ها در موقعیت و شرایط خاص می‌باشد؛ در این روند، الگوگیری گزینه‌ای است که شخص به کمک آن انتخابی بهتر را به آسانی انجام می‌دهد و اگر ما به درستی الگوی مناسب شخص را در دسترس او قرار دهیم، بالاترین کمک را به انتخاب شایسته او در ساختن شخصیتش کرده‌ایم.
ساختمان وجودی انسان به گونه‌ای است كه تأثیر رفتار بر او بسیار بیشتر از گفتار است و مردم از راه چشم، بیش از گوش امور را فرا مى‌گيرند؛ طبق گفته کارشناسان، تعلیم عملی سودمندتر از تعلیم زبانی است؛ تا جایی که امام صادق(ع) به اين امر توجه می‌دهند، می‌فرمایند:«كونو ادعاه الناس بأعمالكم، و لاتكونوا دعاه بألسنتكم؛ مردم را با رفتار خویش به حق دعوت كنيد نه با زبان خويش.(سفينه البحار، ج 2، ص 278)» همچنین حضرت علی(ع) نيز می‌فرمایند: «مردم را با غير زبان(يعنى عمل خود) به نيكى دعوت كنيد».
اما باید بدانیم که این الگوبرداری و اسطوره‌سازی از شخصیت‌های درست و سالم در کشور امروز براساس آمارهای اعلام شده کارشناسان به درستی محقق نشده و از جهتی ارائه الگوهای دینی و اسطوره‌سازی صحیحی هم از چهره‌های دینی و اسلامی در کشور رخ نداده است. لذا آنچه در این جریان و با توجه به اهمیت مسئله وجود دارد، نحوه اسطوره‌سازی صحیح از الگوهای دینی است که براساس آمار اعلام شده که چندی توسط خبرگزاری ایکنا منتشر شد در وضعیت بسیار نابسامانی قرار دارد.
به همین دلیل گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلیرضا تراشیون، کارشناس برتر مسائل تربیتی و استاد سرشناس حوزه علمیه قم داشتیم. وی در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به بحث شکل‌گیری شخصیت که بیشترین مقدار آن در دوران کودکی است، گفت: بسیاری از کارشناسان معتقدند که بیشترین حجم شکل‌گیری شخصیت در هفت سال اول زندگی رخ می‌دهد و تقریبا تا 13 سالگی یک بخش متمم دارد که عمده شخصیت در این دوران شکل می‌گیرد.
در این روش پدر و مادرها، مربی و همه کسانی که در تربیت کودک نقش دارند، باید بکوشند تا نمونه‌های برتر، صحیح و شناخته شده‌ای از رفتار و کردار مطلوب را عملا در معرض ديد کودکان و نوجوانان قرار دهند تا بدين‌گونه موقعیت اجتماعی آنها را دگرگون کرده و کودکان به پیروى از این نمونه‌ها و الگوها بپردازد و در نهایت حالت نيكو، سالم و صحیحی را مطابق با آن عمل نمونه در خویش پدید آورند.
در اين حالت است که کودکان و نوجوانان سعی مى‌كنند با شخص یا اشخاصی كه به نظرشان شخصیت قابل قبول دارند، همانندسازی کرده و نگرش‌ها و ويژگى‌هاى رفتاری و اخلاقی آن فرد يا اشخاص را برای خودشان سرمشق قرار دهند و چه کسی بهتر و بالاتر از معصومین(ع) برای این سرمشق‌گیری؛ از این رو تربیت به معنای دقیق آن، آموزش انتخاب بهترین روش‌ها در موقعیت و شرایط خاص می‌باشد؛ در این روند، الگوگیری گزینه‌ای است که شخص به کمک آن انتخابی بهتر را به آسانی انجام می‌دهد و اگر ما به درستی الگوی مناسب شخص را در دسترس او قرار دهیم، بالاترین کمک را به انتخاب شایسته او در ساختن شخصیتش کرده‌ایم.
ساختمان وجودی انسان به گونه‌ای است كه تأثیر رفتار بر او بسیار بیشتر از گفتار است و مردم از راه چشم، بیش از گوش امور را فرا مى‌گيرند؛ طبق گفته کارشناسان، تعلیم عملی سودمندتر از تعلیم زبانی است؛ تا جایی که امام صادق(ع) به اين امر توجه می‌دهند، می‌فرمایند:«كونو ادعاه الناس بأعمالكم، و لاتكونوا دعاه بألسنتكم؛ مردم را با رفتار خویش به حق دعوت كنيد نه با زبان خويش.(سفينه البحار، ج 2، ص 278)» همچنین حضرت علی(ع) نيز می‌فرمایند: «مردم را با غير زبان(يعنى عمل خود) به نيكى دعوت كنيد».
اما باید بدانیم که این الگوبرداری و اسطوره‌سازی از شخصیت‌های درست و سالم در کشور امروز براساس آمارهای اعلام شده کارشناسان به درستی محقق نشده و از جهتی ارائه الگوهای دینی و اسطوره‌سازی صحیحی هم از چهره‌های دینی و اسلامی در کشور رخ نداده است. لذا آنچه در این جریان و با توجه به اهمیت مسئله وجود دارد، نحوه اسطوره‌سازی صحیح از الگوهای دینی است که براساس آمار اعلام شده که چندی توسط خبرگزاری ایکنا منتشر شد در وضعیت بسیار نابسامانی قرار دارد.
به همین دلیل گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلیرضا تراشیون، کارشناس برتر مسائل تربیتی و استاد سرشناس حوزه علمیه قم داشتیم. وی در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به بحث شکل‌گیری شخصیت که بیشترین مقدار آن در دوران کودکی است، گفت: بسیاری از کارشناسان معتقدند که بیشترین حجم شکل‌گیری شخصیت در هفت سال اول زندگی رخ می‌دهد و تقریبا تا 13 سالگی یک بخش متمم دارد که عمده شخصیت در این دوران شکل می‌گیرد.
الگوهای امروز بچه‌ها با هیچ یک از ساختارهای تربیتی دینی و قرآنی ما
همخوانی ندارد
وی با بیان اینکه عمده شخصیت براساس الگوگیری از دیگران شکل می‌گیرد، افزود: پایه ثابتی که می‌تواند، شخصیت انسان را شکل دهد، الگوسازی از شخصیت‌ها است. الگوهایی که امروز بچه‌ها در معرض آنها هستند، الگوهایی براساس هویت دینی، ملی و بومی ما نیست. زمانی که بچه‌های ما پای باب اسفنجی و ... می‌نشینند و یا شخصیت‌هایی از این دست که با هیچ یک از ساختارهای تربیتی دینی و قرآنی ما همخوانی لازم را ندارد، در نهایت اوضاع آن می‌شود که نباید باشد.
استاد حوزه علمه قم با تاکید بر اینکه در جریان الگوسازی صحیح نیاز به این است که بتوانیم مجموعه‌ای از الگوها را برای بچه‌ها الگوسازی، پیدا و شخصیت‌پردازی کنیم، تصریح کرد: ما زمانیکه به متن شخصیت‌های مذهبی و دینی و حتی ائمه معصومین(ع) و کسانی که منتسب به ایشان هستند، نگاه می‌کنیم، شاهد این هستیم که برای هر گروه سنی و دوره سنی شخصیت‌های جامع و کاملی را داریم و تنها آن‌چیزی که به نظر می‌رسد باید به آن بپردازیم نحوه الگودهی به فرزندان است.
حجت‌الاسلام تراشیون در ادامه به(ایکنا) پاسخ داد: در این حوزه آن چیزی که امروز مشکل داریم این است که در فضای عمومی الگودهی به فرزندان به درستی رخ نداده و لذا ما باید این الگوها را متناسب با گروه‌های سنی در قالب‌هایی که آنها هم بتوانند الگوبرداری کنند قرار دهیم؛ ۶۷ درصد یادگیری‌ها از طریق دیدن است و ما اگر بتوانیم این موارد را در قالب انیمیشن‌ها، فیلم‌ها، سریال‌ها، داستان‌های مصور و امثال آن ارائه دهیم می‌توانیم الگوها را در وجود بچه‌ها نهادینه کنیم.
وی با بیان اینکه عمده شخصیت براساس الگوگیری از دیگران شکل می‌گیرد، افزود: پایه ثابتی که می‌تواند، شخصیت انسان را شکل دهد، الگوسازی از شخصیت‌ها است. الگوهایی که امروز بچه‌ها در معرض آنها هستند، الگوهایی براساس هویت دینی، ملی و بومی ما نیست. زمانی که بچه‌های ما پای باب اسفنجی و ... می‌نشینند و یا شخصیت‌هایی از این دست که با هیچ یک از ساختارهای تربیتی دینی و قرآنی ما همخوانی لازم را ندارد، در نهایت اوضاع آن می‌شود که نباید باشد.
استاد حوزه علمه قم با تاکید بر اینکه در جریان الگوسازی صحیح نیاز به این است که بتوانیم مجموعه‌ای از الگوها را برای بچه‌ها الگوسازی، پیدا و شخصیت‌پردازی کنیم، تصریح کرد: ما زمانیکه به متن شخصیت‌های مذهبی و دینی و حتی ائمه معصومین(ع) و کسانی که منتسب به ایشان هستند، نگاه می‌کنیم، شاهد این هستیم که برای هر گروه سنی و دوره سنی شخصیت‌های جامع و کاملی را داریم و تنها آن‌چیزی که به نظر می‌رسد باید به آن بپردازیم نحوه الگودهی به فرزندان است.
حجت‌الاسلام تراشیون در ادامه به(ایکنا) پاسخ داد: در این حوزه آن چیزی که امروز مشکل داریم این است که در فضای عمومی الگودهی به فرزندان به درستی رخ نداده و لذا ما باید این الگوها را متناسب با گروه‌های سنی در قالب‌هایی که آنها هم بتوانند الگوبرداری کنند قرار دهیم؛ ۶۷ درصد یادگیری‌ها از طریق دیدن است و ما اگر بتوانیم این موارد را در قالب انیمیشن‌ها، فیلم‌ها، سریال‌ها، داستان‌های مصور و امثال آن ارائه دهیم می‌توانیم الگوها را در وجود بچه‌ها نهادینه کنیم.
ضرورت فعالیت تمامی ایده‌پردازان و فعالان تربیتی
کارشناس تربیتی کشور تصریح کرد: اگر بخواهیم شخصیت‌پردازی لازم را برای فرزندانمان داشته باشیم به نظر می‌رسد باید تمامی کسانی که ایده‌پرداز هستند و یا می‌توانند کارشناس تربیتی باشند باید این ایده‌های تربیتی را از شخصیت‌ها استخراج کنند و در کنار آنها هنرمندان به خوبی آن را ارائه دهند و در نهایت اقبال خانواده‌ها به این آثار برای شکل‌دهی این مثلث، می‌تواند شخصیت‌های فاخر و طراز اسلامی را برای بچه‌ها ایجاد و معرفی کرد.
وی در ادامه در پاسخ به سوال(ایکنا) مبنی بر ارائه راهکار برای نوجوانان و جوانانی که شخصیتشان تقریبا شکل گرفته است گفت: معتقد نیستیم لزوماً همه نوجوانان و جوانان شخصیتشان شکل گرفته است و دیگر نمی‌توان برای آنها کاری کرد؛ اینها هم قابلیت‌های تغییر را دارند که می‌توان از آنها بهره برد، حال اینکه وقتی ما، اطرافمان را نگاه می‌کنیم به صورت‌های مثبت و منفی شاهد این هستیم که نوجوانان و جوانان تغییرات زیادی را پیدا می‌کنند. لذا برای این گروه سنی هم لازم است که اسطوره‌ها و الگوهای حقیقی که وجود داشته و متناسب با سن آنها بوده را ارائه بدهیم و ایجاد کنیم.
کارشناس تربیتی کشور تصریح کرد: اگر بخواهیم شخصیت‌پردازی لازم را برای فرزندانمان داشته باشیم به نظر می‌رسد باید تمامی کسانی که ایده‌پرداز هستند و یا می‌توانند کارشناس تربیتی باشند باید این ایده‌های تربیتی را از شخصیت‌ها استخراج کنند و در کنار آنها هنرمندان به خوبی آن را ارائه دهند و در نهایت اقبال خانواده‌ها به این آثار برای شکل‌دهی این مثلث، می‌تواند شخصیت‌های فاخر و طراز اسلامی را برای بچه‌ها ایجاد و معرفی کرد.
وی در ادامه در پاسخ به سوال(ایکنا) مبنی بر ارائه راهکار برای نوجوانان و جوانانی که شخصیتشان تقریبا شکل گرفته است گفت: معتقد نیستیم لزوماً همه نوجوانان و جوانان شخصیتشان شکل گرفته است و دیگر نمی‌توان برای آنها کاری کرد؛ اینها هم قابلیت‌های تغییر را دارند که می‌توان از آنها بهره برد، حال اینکه وقتی ما، اطرافمان را نگاه می‌کنیم به صورت‌های مثبت و منفی شاهد این هستیم که نوجوانان و جوانان تغییرات زیادی را پیدا می‌کنند. لذا برای این گروه سنی هم لازم است که اسطوره‌ها و الگوهای حقیقی که وجود داشته و متناسب با سن آنها بوده را ارائه بدهیم و ایجاد کنیم.
نباید تنها به یک نمایش فیلم و یا داستان اکتفا کرد
استاد حوزه علمیه افزود: در کنار این موارد، چون نوجوان و جوانان امروز فضای زندگی کردنشان انتزاعی و تحلیلی شده است؛ لذا نباید تنها به یک نمایش فیلم و یا داستان اکتفا کرد و لذا باید زمینه‌هایی فراهم شود که ما بتوانیم در مورد شخصیت‌های طراز با آنها گفتوگو کنیم و آنها سوالاتش را را از ما بپرسند؛ حتی اگر پرسش‌های دارند که ما فکر می‌کنیم بوی کفر هم می‌دهد پاسخ دهیم؛ چرا که اینها مواردی از شناخت برای آنها است و لذا باید آنها را شنید و در برابر آن پرسش‌هایی که آمده با منطق و استدلال پاسخ داد؛ در این میان چون جوان و نوجوان تفکر انتزاعی دارد پذیرش با یک سری نکات تحلیلی بیشتر و بهتر انجام می‌شود اثرگذاری بیشتری دارد.
حجت‌الاسلام تراشیون در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر نقش پدر و مادر در تربیت از طریق الگوسازی، هم به ایکنا پاسخ داد: همانندسازی در زمينه‌های گوناگون از دوران كودكى آغاز می‌شود. كودک از پنج ماهگی به تقلید حالات و حرکات اطرافیان می‌پردازد و خود را در مسیر هماهنگی و همانندسازی قرار می‌دهد. لذا با افزایش سن و تجارب ذهنی، تقلید به صورت آگاهانه صورت گرفته و در حیطه اراده قرار مى‌گيرد و با دخالت آگاهی و اراده، رفتارها تحت کنترل قرار گرفته و جهت‌مند می‌شوند.
وی ادامه داد: از این رو در کودکی رفتار و عملکرد پدر و مادر نقش بسزایی در چگونگی رفتار و حرکات فرزند دارد؛ پدر و مادر باید خود مواظب رفتار خویش و نقش بالای آن در الگوپذیری فرزندانشان باشند. در ساماندهی این مسئولیت، خود‌سازى قبل از دگر‌سازى مورد توجه است تا جایی که امیرالمومنین(ع) در این مسئله می‌فرمایند: «من نصب نفسه للنّاس اماما فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره؛ آن كه خود را پيشواى مردم سازد، پیش از تعلیم ديگرى باید به ادب کردن خویش بپردازد.
کارشناس مسائل تربیتی تصریح کرد: پدر و مادر باید بدانند که در خانواده اختلاف و دوگانگی به وجود نیاورند، چرا که در خانواده‌هایی که اختلاف و دوگانگی وجود دارد کودکان در انتخاب راه صحیح و درست دچار اشتباه شده و نخواهند فهمید که روش پدر یا روش مادر درست است. لذا باید رفتار و گفتار پدر و مادر با هم مطابق باشد.
استاد حوزه علمیه افزود: در کنار این موارد، چون نوجوان و جوانان امروز فضای زندگی کردنشان انتزاعی و تحلیلی شده است؛ لذا نباید تنها به یک نمایش فیلم و یا داستان اکتفا کرد و لذا باید زمینه‌هایی فراهم شود که ما بتوانیم در مورد شخصیت‌های طراز با آنها گفتوگو کنیم و آنها سوالاتش را را از ما بپرسند؛ حتی اگر پرسش‌های دارند که ما فکر می‌کنیم بوی کفر هم می‌دهد پاسخ دهیم؛ چرا که اینها مواردی از شناخت برای آنها است و لذا باید آنها را شنید و در برابر آن پرسش‌هایی که آمده با منطق و استدلال پاسخ داد؛ در این میان چون جوان و نوجوان تفکر انتزاعی دارد پذیرش با یک سری نکات تحلیلی بیشتر و بهتر انجام می‌شود اثرگذاری بیشتری دارد.
حجت‌الاسلام تراشیون در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر نقش پدر و مادر در تربیت از طریق الگوسازی، هم به ایکنا پاسخ داد: همانندسازی در زمينه‌های گوناگون از دوران كودكى آغاز می‌شود. كودک از پنج ماهگی به تقلید حالات و حرکات اطرافیان می‌پردازد و خود را در مسیر هماهنگی و همانندسازی قرار می‌دهد. لذا با افزایش سن و تجارب ذهنی، تقلید به صورت آگاهانه صورت گرفته و در حیطه اراده قرار مى‌گيرد و با دخالت آگاهی و اراده، رفتارها تحت کنترل قرار گرفته و جهت‌مند می‌شوند.
وی ادامه داد: از این رو در کودکی رفتار و عملکرد پدر و مادر نقش بسزایی در چگونگی رفتار و حرکات فرزند دارد؛ پدر و مادر باید خود مواظب رفتار خویش و نقش بالای آن در الگوپذیری فرزندانشان باشند. در ساماندهی این مسئولیت، خود‌سازى قبل از دگر‌سازى مورد توجه است تا جایی که امیرالمومنین(ع) در این مسئله می‌فرمایند: «من نصب نفسه للنّاس اماما فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره؛ آن كه خود را پيشواى مردم سازد، پیش از تعلیم ديگرى باید به ادب کردن خویش بپردازد.
کارشناس مسائل تربیتی تصریح کرد: پدر و مادر باید بدانند که در خانواده اختلاف و دوگانگی به وجود نیاورند، چرا که در خانواده‌هایی که اختلاف و دوگانگی وجود دارد کودکان در انتخاب راه صحیح و درست دچار اشتباه شده و نخواهند فهمید که روش پدر یا روش مادر درست است. لذا باید رفتار و گفتار پدر و مادر با هم مطابق باشد.
کودکان خواهان صداقت
در رفتار هستند
وی ادامه داد: کودکان همچون خود شما غالباً تمایل به پذیرش گفتار درست از کسی که رفتارش مخالف آن است، نشان نمی‌دهند. آنها علاوه بر صداقت در گفتار خواهان صداقت در رفتار هم هستند. لذا قانون عمل به گفتار در تربیت برای نتیجه‌بخش بودن آن قانونی است که پدر و مادر نمی‌توانند به هیچ وجه از آن شانه خالی کنند. همچنین امام علی(ع) در این رابطه می‌فرمایند: «اى مردم! به خدا من شما را به طاعتی بر نمی‌انگیزم، جز آن كه خود پیش از شما به گزاردن آن برمى‌خيزم و شما را از معصيتى باز نمی‌دارم، جز آن كه پيش از شما آن را فرو می‌گذارم.
حجت الاسلام تراشیون، اظهار کرد: پدر و مادرها باید دقت کنند که در الگوسازی برای کودک از اکسیر محبت استفاده کنند. مثلا وقتی نماز می‌خوانند به جای اینکه از همسر بخواهند کودک را از بازی‌اش باز داشته و از او دور کند، قبل و بعد از نماز و بر سر سجاده دستی بر سر کودک خود بکشند و او را مورد تفقد و محبت قرار دهند. طبیعی است که هر چه این الگوها مناسب‌تر باشند فرد در رسیدن به کمال موفق‌تر است. در این کار از شناختن و شناساندن بهترین الگوهای نظام هستی پیامبر و اهل بیت(ع)، به هیچ وجه نباید غافل شد.
