حسن خلق، بستر شکوفایی و پرورش استعدادهای یک جامعه

به گزارش ایکنا از اصفهان، در یادداشتی به قلم حجت‌الاسلام حجت‌الله سروری، استاد حوزه و پژوهشگر دینی آمده است: «حُسن خلق» یکی از مهمترین پشتوانه‌ها و سرمایه‌های جامعه ارزشی و الهی به شمار می‌رود. در واقع بهترین و آسان‌ترین راه برای انجام تعهداتی که در اجتماع وجود دارد، ایجاد بستری مناسب در فضایی اخلاقی و الهی است، چرا که صفات پسندیده پس از تأثیرگذاری بر حالات و ویژگی‌های شخصی فرد، وی را در زمینه برقراری ارتباطی شایسته با دیگران به نیکوترین شکل یاری می‌کنند. خوش خلقی در زمره خصلت‌های ستوده برای هر انسان به شمار می‌آید که در شکل‌دهی به روابط اجتماعی سالم با دیگران به عنوان یک نقطه قوت کارآمد و نتیجه‌بخش، همواره مورد توصیه و تأکید ویژه تعالیم اسلامی بوده است. در اهمیت و امتیاز این صفت همین بس که بنابر آیات و روایات، یکی از صفات مشترک تمامی انبیاء و اوصیای الهی، خلق نیکو معرفی شده و امیرمؤمنان علی(ع) نیز در این باره فرمود:««حُسْنُ الْخُلْقِ رَأْسُ کُلِّ بِرٍّ؛ خوش اخلاقی، اساس تمام خوبی‌ها است».
 حسن خلق دارای دو معنا است، یک معنای عام و یک معنای خاص. حسن خلق در معنای عام، مجموعه خصلت‌های پسندیده‌ای به شمار می‌رود که لازم است انسان روح خود را به آنها بیاراید و حسن خلق در معنای خاص عبارت است از خوشرویی، خوش‌رفتاری، حسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران.

حسن خلق، عامل ازدیاد رزق و طول عمر

حضرت صادق(ع) ثمرات و فواید اخلاق خوب را این چنین بیان می‌کنند:
- فراوانی رزق:«حُسْنُ الْخُلْقِ یَزیدُ فی الرِّزْقِ؛ خوی نیکو باعث فراوانی روزی می‌شود». امام علی(ع) می‌فرماید:«فی سِعَةِ الْاَخلاقِ کُنُوزُ الْاَرزاقِ؛ گنجینه‌های روزی در نرم‌خویی و گشاده‌رویی است».
- آبادانی و طولانی شدن عمر:«اِنَّ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدّیارَ وَ یَزیدانِ فِی الاعْمارِ؛ به راستی نیکی و خوش خلقی باعث آبادی زمین و افزایش [و طولانی شدن] عمرها می‌شود»؛ «مَنْ حَسُنَ بِرُّه فی اَهْلِ بَیْتِهِ زیدَ فی عُمْرِهِ؛ هر کس با خانواده خود خوش‌رفتاری کند، عمرش طولانی می‌شود».
- پاک شدن گناهان: «اَلْخُلْقُ الحَسَنُ یُمیثُ الْخَطیئةَ کَما تُمیثُ الشَّمْسُ الجَلیدُ؛ خوی نیکو گناهان را ذوب می‌کند؛ چنانکه خورشید یخ را آب می‌کند.»
- زینت دنیا و آخرت: ««اَلْخُلْقُ الْحَسَنُ جَمالٌ فِی الدُّنْیا وَ نَزْهَةٌ فِی الاخِرَةِ وَ بِهِ کَمالُ الدّینِ وَ قُرْبَةٌ اِلَی اللّه ِ وَ لا یَکُونَ حُسْنُ الخُلْقِ اِلاّ فی کُلِّ وَلِیِّ وَ صَفِیٍّ؛ خلق نیکو در دنیا موجب زیبایی و در آخرت، گشایش است و مایه کمال در دین و نزدیکی به پروردگار است. و حسن خلق نیست مگر در وجود دوستان و برگزیدگان [خداوند].»
- ثواب رزمنده در راه خدا:«اِنَّ اللّه َ تَبارَکَ وَ تَعالی لَیُعْطِی الْعَبْدَ مِنَ الثَّوابِ عَلی حُسْنِ الْخُلْقِ کَما یُعْطِیَ الْمُجاهِدَ فِی سَبیلِ اللّه ِ یَغْدُوا عَلَیْهِ وَ یَرُوحُ؛ خداوند بر نیک‌خویی بنده، پاداشی را عطا می‌کند که به مجاهد در راه خودش که در هر صبح و شب می‌جنگد {و همیشه در جهاد است}می‌بخشد.»
- پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می‌کند. رسول خدا(ص) فرمودند:«حُسْنُ الْخُلْقِ یُثَبِّتُ الْمَوَدَّة؛ خوشرویی دوستی را پایدار می‌کند».
- موقعیت اجتماعی انسان را بهبود می‌بخشد. امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید:«کَمْ مِنْ وَضیعٍ رَفَعَهُ حُسْنُ خُلْقِهِ؛ چه بسیار فرد بی‌مقداری که خوشرویی‌اش او را برتری بخشیده است».
- مشکلات و ناهمواری‌های زندگی را هموار می‌سازد. همان امام فرمود:«مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ سَهُلَتْ لَهُ طُرُقُهُ؛ هرکس خلقش نیکو شد، راه‌های زندگی برایش هموار می‌شود».
- حساب را آسان می‌کند. امام علی(ع) می‌فرماید:«حَسَّنْ خُلْقَکَ یُخَفِّفِ اللهُ حِسابَکَ: اخلاقت را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند».
یکی از پیامدهای زیانبار بدخلقی، تباه شدن عمل است. اسلام هشدار داده که اگر برای شرافت، کرامت، عزت، آبرومندی و محبوبیت اجتماعی خویش تلاش می‌کنید، مواظب باشید در رابطه با همنوعان و هم‌کیشان گرفتار بدخلقی و بدرفتاری و سوء خلق نشوید که گرفتار شدن به این صفات رذیله همان و سقوط شخصیت و نابودی نیز همان. حضرت صادق(ع) فرمود:«اِنَّ سوء الْخُلْقِ لَیُفْسِدُ الْعَمَلَ کَما یُفْسِدُ الخِلُّ الْعَسَلَ؛ همچنان که سرکه عسل را تباه می‌کند، بدخلقی نیز عمل را تباه می‌کند».
در یک نگاه اجتماعی باید گفت که در کشور عزیز ما، خوشبختانه زیر ساخت‌های لازم فرهنگی و ادبی و آثار کهن ادبیات فارسی، این میراث گران‌بهای تمدن عظیم ایرانی خود دلیلی بر قدمت این خصلت در بین ما ایرانیان است. همچنین خوشبختی مضاعف است که میراث ماندگار اسلام، یعنی سیره عظیم نبوی و اهل‌بیت(ع) نیز که محدود به عصر و دوره خاصی نیست، ادبیات کهن ایرانی را نیز به جلوه‌های خویش مزین و معطوف نموده است. جامعه ایرانی اسلامی ما از دو منبع غنی زیر ساختی، یعنی اندیشه متعالی و اخلاقی برای بارور شدن ارزش‌های الهی در وجود انسان‌ها و نیز فرهنگ غنی و ادبیات کهن این مرز و بوم برخودار است که اگر هر دو منبع عظیم در جامعه درست به کار گرفته شود، جامعه را به سوی رشد و تعالی حقیقی سوق می‌دهد.

توانمندی‌های اجتماعی در سایه حسن خلق امکان شکوفایی پیدا می‌کند

اگر حسن خلق در بستر جامعه نهادینه شود، نوع ارتباطات و تعاملات فردی همواره بر پایه مهرورزی نسبت به همنوع خواهد بود و افراد در سایه تعاملات اجتماعی، عرصه خودسازی و پرورش توانایی‌های انسانی را فراهم می‌آورند. یقینا افراد یک جامعه فقط در سایه ارتباطات سالم انسانی می‌توانند ارزش‌های وجودی و سایر مهارت‌های حرفه‌ای، علمی، عقلی و مدیریتی خود را بازشناسی کنند. اخلاق نیک مهمترین رکن در تعامل و روابط اجتماعی محسوب می‌شود و می‌تواند یکی از کلیدی‌ترین نیازهای جامعه باشد که می‌توان جلوه‌های زیبای این اخلاق انسان‌ساز را در قالب فیلم، بیلبورد و عکس در بدنه جامعه تزریق کرد.
اصول اخلاقی نیاز انسان برای حفظ وحدت و تقویت پایه‌های اجتماع است. عقل انسانی به او می‌آموزد که تنها قوانین نمی‌توانند وی را در یک مجموعه حفظ کنند. قوانین هر چند در حفظ وحدت و جلوگیری از سوء استفاده و تجاوز نقش مهمی را ایفا می‌کنند، ولی چیزی ماواری آن در جامعه نیاز می‌باشد و آن اخلاق است. خوش خلقی و خوی نیکو از مهمترین و اساسی‌ترین عوامل گرایش افراد به یکدیگر و تقویت همبستگی و انسجام است. در یک نگاه کلی‌تر، تنها پشتوانه اخلاق و قانون در جامعه، «دین» به شمار می‌رود. اگر چه اخلاق و قانون رکن اساسی در اجتماعات بشری است، اما زمانی کارآمد خواهد بود که دین حاکم باشد. کاربرد مهم دین این است که مایه سعادت، عزت، آرامش، نورانیت، کمال، هویت دادن، رفع تحیر و در یک جمله باعث بهتر زندگی کردن در آدمی محسوب می‌شود. دین در تمام افراد و در همه ازمنه بیش از هر چیز دیگری مؤثر است و تنها راه سعادت بشر می‌باشد و صلح و آرامش تنها در سایه دین به وجود می‌آید و دین است که باعث فداکاری افراد می‌شود.