آیه‌ای که رهبر معظم انقلاب در دیدار خانواده شهدا خواندند

به گزارش ایکنا؛ به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب در دیدار خانواده شهدا در تاریخ ۲۱ آذر ۹۷ به نقشه‌ لو رفته دشمن در تابستان برای ایجاد اختلاف و جنگ داخلی و سپس ادامه آن نقشه در زمستان اشاره کردند. از نگاه ایشان بنا بر آنچه در قرآن کریم آمده است، همه‌ تلاش‌های دشمن در مقابل جمهوری اسلامی ایران محکوم به شکست است. رهبر انقلاب در این باره، بخشی از آیه ۷۶ سوره نساء را قرائت کردند: «إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کاَنَ ضَعِیفًا»، «یقیناً نیرنگ و توطئه شیطان سست و بى‌پایه است».

در این مطلب تفسیر این قاعده‌ قرآنی را براساس نظر مفسران و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بیان کرده است.

آیه ۷۶ سوره نساء:

«اَلَّذِینَ آمَنُوا یُقاتِلُونَ فى سَبیلِ اللهِ وَ الَّذِینَ کَفَروا یُقاتِلُونَ فى سَبِیلِ الطّاغُوتِ فَقاتِلُوا أَوْلِیاءَ الشَّیْطانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعِیفًا.»

ترجمه:

«آنان که ایمان آورده‌اند در راه خدا مى‌جنگند؛ و کسانى که کافر شده‌اند در راه طاغوت مى‌جنگند. پس شما با یاران شیطان بجنگید، که یقیناً نیرنگ و توطئه شیطان [در برابر اراده خدا و پایدارى شما] سست و بى‌پایه است.»

تفسیر مفسران

این آیه در میان آیات مربوط به جهاد در سوره نساء آمده است، آنجایی که گروهی از افراد حاضر نمی‌شوند در جهاد شرکت کنند و بهانه‌های مختلف می‌آورند، خداوند با نزول این آیه شجاعت را در روح مسلمانان می‌دمد. «طاغوت» در ادبیات قرآن به قدرتهای سرکش و معبودهای باطل گفته می‌شود(۱) و شیطان یکی از مصادیق طاغوت است. «کید» به معنای تلاش در ضرر رساندن از طریق حیله و نیرنگ است. عبارت «إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعِیفًا»، دلالت بر این معنا میکند که ضعیف بودن حیله‌ی شیطان در همه‌ی حالات و زمانها است، اختصاص به یک نوع حیله یا زمان گذشته ندارد.(۲) در این آیه مقایسه‌ای میان مؤمنان و کافران در صحنه درگیری و نزاع صورت گرفته است، این مقایسه به نیت دو طرف برمیگردد، یک طرف در راه خدا گام برداشته است و به او اعتماد کرده است و طرف دیگر در راه طاغوت حرکت کرده و از یاری خداوند محروم مانده است. راه مؤمنان، راه خدا است که در این راه از کمک خدا بهره‌مند هستند و راه کافران، راه طاغوت است که از همراهی خداوند به دور هستند و در راه طاغوت دستاویزی ندارند مگر استفاده از حیله و نیرنگ شیطان و آن نیز ضعیف است، زیرا در برابر راه خدا قرار دارد. البته حیله‌ شیطان در مقایسه با قدرت خداوند ضعیف است لکن حیله‌ی شیطان در برابر انسان‌های هواپرست می‌تواند قوی باشد.(۳)

یکی از مفسران معاصر که در مبارزه‌ی علیه رژیم طاغوت در عراق فعالیت بسیاری داشته است، در تفسیر این آیه یک درس مبارزاتی برای امت اسلامی بیان میکند. از نظر ایشان اولین کاری که برای مبارزان لازم است، آزاد ساختن خود از ترس نسبت به قدرتهای طاغوتی است، زیرا بزرگترین ابزار طاغوت، ترساندن مردم است. طاغوت یک بشری است مانند سایر بشریت، چگونه میتواند دیگران را به عبادت خود فراخواند؟ نیروی او فقط ترساندن و ایجاد خوف باطل است. اینکه امروز امت اسلامی از قدرت طاغوت میترسد، بخاطر این است که ذهن او را شستشو داده‌اند، بر طبق این آیه‌ی قرآن اگر خود را از رعب و وحشت طاغوتها رها سازد، بر او پیروز خواهد شد.(۴)

تفسیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای

تفسیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از این آیه کاملاً در تطبیق با شرایط روز بیان شده است. ایشان ۱۸ بار در بیاناتی که تاکنون از ایشان منتشر شده است، از این آیه استفاده کرده‌اند که در ۱۳ مورد آن بخش انتهایی آیه، یعنی ضعیف بودن حیله‌ی شیطان، مورد بحث قرار گرفته است. رهبرانقلاب اسلامی ایستادگی جمهوری اسلامی ایران مقابل دشمن را این‌گونه توصیف می‌کنند که این «نه به‌خاطر این است که دشمنان نخواستند به ما ضربه بزنند؛ آنها سعی کردند ضربه بزنند، منتها کید شیطان ضعیف است.»(۵) علتش این است که قدرت دشمن، قدرت مادّی است و در مقابل مردم مادّی، کارساز است، اما در مقابل مردم مؤمن و خداجو، قدرت دشمن کوچک است.(۶) ابزار دشمن ایجاد خوف است، «دشمن می‌خواهد با ترساندن، کار خودش را پیش ببرد.»(۷) اما اعتقاد قرآنی می‌گوید این حیله‌ شیطانی در برابر قدرت الهی هیچ است.

از نظر رهبرانقلاب اسلامی جریان داشتن این اصل قرآنی مشروط به شرطی است و آن، بیداری و هوشیاری است. درست است که دشمن ضعیف است اما «اگر ما غافل بشویم، ما به خواب برویم، همان دشمن ضعیف زهر خودش را خواهد ریخت؛ باید همه بیدار باشیم.»(۸) مردم و جریان‌های سیاسی نباید به دشمن میدان بدهند، نباید فریب دشمن را بخورند(۹) و بدانند «اگر مبارزه کردید، اگر ایستادید، اگر صبر و ثبات خودتان را از دست ندادید، شما پیروزید.»(۱۰)

این آیه در انقلاب اسلامی تجربه شده است، چه کسی فکر می‌کرد که قدرت طاغوتی پهلوی عوض بشود و شیطان بزرگ یعنی آمریکا در مقابل ملت ایران شکست بخورد؟ امروز این آیه از روی تجربه اثبات شده است؛ «اگر شیطان ضعیف نبود، جمهوری اسلامی را تحمّل نمی‌کرد.»(۱۱) ایجاد کودتا و جنگ تحمیلی در اول انقلاب، جنگ روانی و تبلیغاتی، تحریم اقتصادی، سنگ‌اندازی در مقابل دستیابی ایران به دانش هسته‌ای و دخالت آشکار در فتنه‌ی سال ۸۸ نمونه‌هایی از نقشه‌های دشمن بود که همگی شکست خورده است، ضعیف بودن کید دشمن، سنت تغییرناپذیر الهی است؛ «در هر نقطه‌ دیگر نیز که مقاومتِ برخاسته از عزم و ایمان، مردم را به مصاف مستکبران پرمدعا کشانید، پیروزی نصیب مؤمنان و شکست و رسوائی سرنوشت حتمی ستمگران شد.»(۱۲) رهبرانقلاب اسلامی در همین راستا به سران و ملت‌های اسلامی این توصیه قرآنی را یادآور شدند که عنصر معنویت و اعتقاد به وعده الهی را در مبارزه وارد کنند، «بایستی به خدای متعال حسن‌ظن داشته باشیم. خدای متعال میگوید که: از دشمن نهراسید، "إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعِیفًا"»(۱۳) همچنین رهبرانقلاب در قضیه‌ بیداری اسلامی این آیه را سرلوحه‌ی مبارزات بیان کردند، «توجه به خطر نباید ملتها را بترساند. بگذارید دشمنانتان از شما بترسند و بدانید که: "إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعِیفًا".»(۱۴)

بنابراین این آیه یکی از آیات کلیدی قرآن در مسیر مبارزه با طاغوت و شیطان است که اعتقاد به آن ترس را تبدیل به شجاعت می‌کند اما نباید ضعف دشمن باعث شود مبارزه و تلاش و برنامه‌ریزی رها شود.

منابع:
۱) تفسیر قرآن مهر، محمدعلی رضایی اصفهانی، ج‌۴، ص۲۰۵.
۲) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، ج‌۳، صص۱۱۷و۱۱۸.
۳) المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی، ج‌۴، ص۴۲۰.
۴) من هدى القرآن، سیدمحمدتقی مدرسی، ج‌۲، ص۱۲۲.
۵) بیانات در دیدار جمعی از روحانیون و مردم رفسنجان‌ ۱۳۶۸/۰۷/۲۱
۶) همان
۷) بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان ۱۳۷۲/۰۸/۱۲
۸) بیانات در دیدار جمعی از خانواده‌های شهدا ۱۳۹۷/۰۹/۲۱
۹) همان
۱۰) بیانات در خطبه‌های نمازجمعه‌ ۱۳۷۷/۱۰/۰۴
۱۱) بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان ۱۳۷۲/۰۸/۱۲
۱۲) پیام به کنگره عظیم حج ۱۳۸۸/۰۹/۰۵
۱۳) بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در افتتاحیه‌ی همایش غزه‌ ۱۳۸۸/۱۲/۰۸
۱۴) بیانات در اجلاس بین‌المللی بیداری اسلامی ۱۳۹۰/۰۶/۲۶