سیری در زبور آل محمد(ص)/2
جذب اندیشه‌ها با تبیین معارف الهی در قالب دعا
گروه معارف ــ شیوه امام سجاد(ع) در تبیین رسالت در مجموعه‌ای ارزشمند و در قالب «دعا و مناجات» متجلّی شد که بی‌شک، حتی از جهاد با شمشیر و نبرد با سلاح گرم، مهم‌تر و مؤثّرتر بود؛ چرا که امام(ع) با این سبک بیان، تمام اندیشه‌ها را به خود جلب کرد و توانست جلوی برنامه‌های حکومت اموی را بگیرد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی دعا پیوندی معنوی میان انسان و پروردگار است که اثر تربیتی و سازندگی مهمی در روح انسان دارد. عصر امامت حضرت سجاد(ع)، عصری بود که اختناق و خفقان سراسر جامعه اسلامی را فرا گرفته و حاکمان اموی امام را خانه‌نشین کرده و در خانه ایشان را به روی شیعیان بسته بودند و نمی‌گذاشتند مردم از معارف الهی حضرت استفاده کرده، از نور تعالیم قدسیه‌اش روشنایی گیرند و در طریق خداشناسی، از گردنه‌های سخت به راحتی عبور کنند. ولی امام همچون دیگر امامان معصوم(ع) دست از رسالت خویش برنداشت و به حکم آگاهی به تمام روش‌های بیانی و کلامی، بهترین وسیله را برای نیل به اهداف عالی خود و نجات انسان‌ها از فرو رفتن در منجلاب جهل و گمراهی بکار گرفت؛ مردم را در برابر اعمال جباران ستمگر که از راه حق منحرف گشته، آگاه می‌کردند.
این شیوه در قالب «دعا و مناجات» متجلی شد که بی‌شک حتی از جهاد با شمشیر و نبرد با سلاح گرم مهم‌تر و مؤثرتر بود؛ چرا که امام با این سبک بیان، تمام اندیشه‌ها را به خود جلب کرد و توانست جلوی برنامه‌های اموی را بگیرد. مهم‌ترین منبعی که در بردارنده این دعاهای انسان‌ساز و بیدارگرانه حضرت است، صحیفه سجادیه است که بر تارک منابع و آثار برجای مانده از امامان معصومین(ع) میدرخشد.
صحیفه سجادیه
مجموع دعاهای امام سجاد(ع) به نام «صحیفه‌ی سجادیه» معروف است که پس از قرآن مجید و نهج البلاغه، بزرگترین و مهم‌ترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی بشمار می‌رود؛ به طوری که از ادوار پیشین از طرف دانشمندان برجسته ما «اخت القرآن»، «انجیل اهل بیت(ع)» و «زبور آل محمد(ص)» لقب گرفته است.
صحیفه سجادیه گذشته از اینکه شامل راز و نیاز با معبود و بیان حاجت در پیشگاه وی است، دریای بی‌کرانی از علوم و معارف اسلامی است که ضمن آن، مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و برخی از احکام شرعی و قوانین طبیعی در قالب دعا مطرح شده است. در اهمیت و ارزش این دعاها همین بس که علاوه بر شیعیان، اهل سنت نیز این ادعیه را در کتاب‌های خود آورده‌اند.
این حاکی از آن است که این دعاها درون جامعه آن روز نفوذ خاصی داشته، چندان که هر دو فرقه، از آن‌ها به عنوان راهی به سوی خدا و ربطی میان خالق و مخلوق استفاده می‌کرده‌اند.
به دلیل اهمیت و اعتبار کم نظیر صحیفه سجادیه در تاریخ اسلام، شرح‌های بسیاری بر این کتاب به زبان‌های عربی و فارسی نوشته شده است. مرحوم علّامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب ارزشمند الذریعه قریب 50 شرح بر صحیفه سجادیه ذکر کرده است. امامان معصوم(ع) و خاندان آنان نسبت به صحیفه سجادیه عنایت خاصی داشته‌اند و شیعیان آن را به سندهای متعدد روایت کرده اند و بر نوشتن، تعلیم و تدریس آن همت گماشته‌اند.
علاوه بر این، عده‌ای از علمای شیعه به تفحص در کتب پرداخته‌اند تا دعاهای دیگری از امام سجاد(ع) که در صحیفه سجادیه مشهور نیامده را جمع‌آوری نمایند که در نتیجه صحیفه سجادیه ثانیه و ثالثه پدید آمده است که مجموعا با صحیفه سجادیه مشهور، 6 صحیفه می‌شود و برخی از آن‌ها بیش از 180 دعا را شامل می‌شود. صحیفه سجادیه (معروف) مشتمل بر 54 دعاست که موسوم به «صحیفه کامله سجادیه» است.
سند و ساختار صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه کامله مجموعه‌ای از 75 دعا و نیایش بوده که امام سجاد(ع) املا کرده و امام باقر(ع) و برادرش زید ابن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید ابن علی نسخه‌هایی که در اختیار داشته، برای حفاظت از آن به متوکل ابن هارون می‌دهد. متوکل از اصحاب امام صادق(ع) است و می‌گوید «از من 11 دعا ساقط شده و من 64 دعا را روایت می‍‌کنم».
متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته، به امام صادق(ع) عرضه کرده و با نوشته امام محمد باقر(ع) مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آن‌ها نمی‌یابد. او از مجموع 75 دعای صحیفه، 64 دعا را می‌نویسد که در مجموعه حاضر تنها 54 دعای آن موجود است.
منابع
پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه امام صادق (علیه‌ا‌لسلام)، قم، 1380، ص 206.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، چاپ دوم، 1403 هـ ق، ج 107، ص 42 ـ 45.
ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید بن محمد، شرح نهج البلاغه، داراحیاء الکتب العربیۀ، چاپ دوم، 1387 هـ ق، ج 6، ص 178 ـ 187، ج 11، ص 192.
شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمد حسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ چهارم، 1415 هـ ق، ج 13 و 14، ص 345 ـ 359.
حسینی حسنی مدنی شیرازی، سید علی خان، ریاض السالکین، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، 1415 هـ ق، ج 1، ص 53 ـ 213.
شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمد حسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ چهارم، 1415 هـ ق، ج 15، ص 18 ـ 21.
حسینی حسنی مدنی شیرازی، سید علی خان، ریاض السالکین، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، 1415 هـ ق، ج 1، ص 197 ـ 198.
حسینی حسنی مدنی شیز ازی، سید علی خان، ریاض السالکین، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1415 هـ ق، ج 1، ص 197 ـ 198.
آقا بزرگ تهرانی، محمد حسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، انتشارات اسلامی، قم، 1415 هـ ق، ج 15، ص 18.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت، 1403 هـ ق، ج 107، ص 43 ـ 45.
استاد انصاریان، حسین، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، دارالعرفان، قم، چاپ اول، 1389، ج 1، ص 10.
انتهای پیام
