ائمه(ع) عقیده‌شان را بر مردم تحمیل نمی‌کردند

اصغر فروغی، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: دوران امامت و حیات امام صادق(ع) از نظر سیاسی، مقارن با ضعف و سقوط بنی‌امیه و دوران تشکیل و خلافت حکومت عباسیان بود. در همین دوران، گروه‌ها و مکاتب مختلف از جمله علویان، خوارج، معتزله و دیگر گروهای فکری و سیاسی فعالیت داشتند و به همین دلیل جامعه به گروه‌های متعددی تقسیم شده بود که هر کدام تعریفی متفاوت از اسلام ارائه می‌کردند و هر کدام حقانیتی برای خود قائل بودند؛ طبیعا در چنین جامعه‌ای با چنین شرایطی، تشخیص حق از باطل دشوار بود.
وی افزود: بین دوران زندگی امام صادق(ع) و دوران زندگی پیامبر(ص)، زمان زیادی فاصله داشت و در این دوران، نحله‌ها‌ی‌ فکری زیادی در جامعه و براساس تفسیر به رای از احادیث و روایات صورت گرفته بود که همه درصدد ارائه یک تصویر و تفسیر از اسلام بودند. امام صادق(ع) و قبل از ایشان امام باقر(ع) تلاش کردند که میراث فراموش شده قرآن، اسلام و سیره پیامبر اکرم(ص) که در برخوردهای سیاسی و فکری، لایه‌هایی از ابهام و فراموشی آن را فرا گرفته بود، احیا کنند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: امام صادق(ع) و امام باقر(ع) تفسیری صحیح از احادیث و قرآن ارائه می‌دادند و از اشخاص اعلم و دانشمند جامعه شناخته می‌شدند، به همین دلیل، طیف‌های مختلف فکری به‌ویژه آن دسته از افرادی که در پی حقیقت راستین بودند، به ایشان مراجعه می‌کردند. در همین دوران یک نوع نهضتی در بیان احادیث نبوی به وجود آمد که جهان اسلام را مورد تاثیر قرار داد.
امام صادق(ع) احیا کننده اسلام ناب بودند
فروغی ادامه داد: پیامبر(ص) توجه و پایبندی به کتاب و سنت را برای رستگاری مردم مورد تاکید قرار دادند، به همین دلیل امام باقر(ع) و به‌ویژه امام صادق(ع) تلاش کردند که دو بال اسلام یعنی قرآن و عترت را در کنار هم احیا کنند و یک اسلام ناب ارائه دهند. این کار علی‌رغم رشد بسیاری از مکاتب فکری، سخت و دشوار بود، اما با توجه به نو و سلامت بودن مطالب و همچنین نزدیک‌تر بودن این میراث به حقیقت و فطرت انسان، بسیاری از افراد در مکتب امام صادق(ع) شرکت می‌کردند و از سخنان و آموزه‌های ایشان بهره می‌بردند، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود، ایشان قریب 4 هزار نفر شاگرد داشتند.

وی گفت: بحث تمدن اسلامی از همان زمان پیامبر(ص) با تشکیل حکومت در مدینه آغاز شد، اما در ادامه و بعد از رحلت پیامبر(ص)، فراز و نشیب‌هایی زیادی را تجربه کرد، به طوری که با شکل‌گیری فتوحات در اسلام، تمدن اسلامی رنگ و بوی تمدن آمیخته به ایران عصر ساسانی و روم را به خود گرفت و ترکیبی از تمدن ایرانی، رومی، اسلامی و حتی دوران جاهلی شد. اما امام صادق(ع) تمدنی را پایه‌گذاری کردند که موجب پاکی از پیرایه‌ها شد، لازمه این امر تعیین و مشخص شدن اسلام راستین برای عموم مردم بود تا براساس آن مدنیت، سیاست و تمامی شئون زندگی مردم شکل بگیرد.
این مدرس دانشگاه گفت: امام صادق(ع) برای ایجاد تمدن اسلامی ناب تلاش کردند. اقدام اساسی ایشان این بود که شالوده و پایه‌های این تمدن را بر اساس اسلام ناب یعنی قرآن و عترت پیامبر(ص) و به همراه آموزش‌های صحیح در جامعه بنا کردند و آن را به‌عنوان یک میراث بین مردم به یادگار گذاشتند تا بعد از ایشان هم ادامه پیدا کند، اما اکنون جامعه اسلامی هنوز موفق به تحقق و اجرای کامل آن نشده است.
رویکرد ائمه(ع) مناظره و گفت‌وگوهای علمی بود
فروغی بیان کرد: امام صادق(ع) بر علوم زمان به‌ویژه علوم دینی و اسلامی آگاه بودند و از این نظر جامعیت علمی داشتند. رویکرد ایشان و سایر امامان شیعه در قبال کسانی که مخالف مکاتب ائمه طاهرین(ع) بودند، مناظره و گفت‌وگوهای علمی بود. امام صادق(ع) از طریق دانش و گفت‌‌وگو به اقناع مردم می‌پرداختند، البته بعضی افراد هم بودند که راه بطلان را پیش می‌گرفتند. این نوع گفت‌وگوهای علمی اگر در تاریخ اسلام مورد توجه قرار می‌گرفت، قطعا اختلافات گسترده بین مکاتب نیز در این چند قرن، تا حدودی حل و فصل می‌شد.
ائمه(ع) عقیده‌هایشان را بر مردم تحمیل نمی‌کردند
وی تصریح کرد: مکتب اهل بیت(ع) یک مکتب عقلی است و به همین دلیل ائمه(ع) عقیده‌هایشان را بر مردم تحمیل نمی‌کردند، بلکه همان‌طور که گفته شد آن‌ها از طریق دانش و گفت‌‌وگو به اقناع مردم می‌پرداختند و می‌خواستند، انسان‌ها با استفاده از عقل و فکر خود، راه درست را انتخاب کنند. چنانکه خداوند نیز در آیه سوم سوره انسان می‌فرماید: « اِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا؛ ﻣﺎ ﺭﺍﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻳﻢ ﻳﺎ ﺳﭙﺎﺱﮔﺰﺍﺭ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻳﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺱ».

وی در خصوص جایگاه علوم نقلی و عقلی در نزد امام صادق(ع) گفت: پایه و اساس یک مکتب را عقل می‌سازد و عقل وظیفه تجزیه و تشخیص را ایفا می‌کند. اصول را باید بر اساس عقل تشخیص دهیم. برای رسیدن به حقیقت باید عقل سلیم را به کار برد. عقل بدون نقل نیز انسان را به مقام و سعادتی نمی‌رساند. برای پیشبرد سعادت انسان، هم به علوم نقلی و هم به علوم عقلی نیاز است. امام صادق(ع) به این دو مقوله در موازات هم توجه داشتند.
انتهای پیام