چهار محور اجتماعی از سیره رضوی/ شعار «دهه کرامت» فضیلت‌محور نبود
گروه جامعه ــ استاد دانشگاه فردوسی مشهد با برشمردن چهار محور اجتماعی از سیره رضوی، اظهار کرد: لازم است کسانی که ابعاد زندگانی حضرت رضا(ع) را مطالعه می‌کنند، در کنار اخلاق فردی، بر اخلاق اجتماعی و سیره ایشان تمرکز ویژه‌ای کنند تا مشکلات امروز جامعه حل شود.
موضوع اخلاق اجتماعی و سبک زندگی یکی از دغدغه‌های نخبگان و اندیشمندان کشور ماست که اگر اصلاح شود، مسیر رشد و تعالی جامعه بیش از پیش فراهم می‌شود.
بدین منظور، گروه اجتماعی ایکنا در مناسبت‌های مذهبی و در فرصت‌های گوناگون، بحث سبک زندگی را سوژه اصلی پرسش خود از دین‌پژوهان، جامعه‌شناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی قرار می‌دهد؛ از این رو، همزمان با سالروز ولادت امام رضا(ع) با یکی از پژوهشگران سیره رضوی درباره این موضوعات به گفت‌وگو پرداختیم. محمد سهیلی، استاد دانشگاه‌های «فردوسی» و «خیام» مشهد، در رشته‌های فلسفه و معارف اسلامی در این گفت‌وگو نکاتی را درباره بهره‌گیری از سبک زندگی امام هشتم(ع) بیان می‌کند. توضیحات این پژوهشگر را با هم می‌خوانیم:
اهمیت جنبه اجتماعی ایمان
سهیلی با تشریح ابعاد زندگی امام رضا(ع) اظهار کرد: زندگی پرفراز و نشیب حضرت رضا(ع) ابعاد گوناگونی دارد که همه آن‌ها برای زندگی ما آموزنده و حیات‌بخش است اما من بر سیره‌ای تأکید می‌کنم که ناظر بر اخلاق جمعی است، با اینکه در حوزه اخلاق فردی هم نکات بسیاری وجود دارد. مردم ما عموماً با بعضی نکات در سیره امام رضا(ع) مثل رویکرد علم‌گرایی و رأفت ایشان آشنایی اجمالی دارند اما احساسم این است که سیره ایشان در بُعد اخلاق اجتماعی به خوبی در جامعه مطرح نشده است.
وی افزود: با توجه به احادیث و سیره قطعی امام هشتم(ع) که توفیق داشته‌ام در حد بضاعت آن را مورد مطالعه قرار دهم، اگر بخواهم سبک زندگی متأثر از سیره رضوی را در حوزه اخلاق توضیح دهم، باید به چهار حوزه اشاره کنم: اولین حوزه بحث ایمان است که در سه ویژگی معرفت، عبادت و صبر متجلی است. صبر برای ایمان به منزله سر برای بدن انسان است. ایمان در ظاهر جنبه فردی دارد اما جنبه اجتماعی آن مهم‌تر است. معرفت، عبادت و صبر که تجلی‌گاه ایمان هستند در جامعه خود را نشان می‌دهند. تواصی به صبر بسیار در سیره رضوی تأکید شده است، یعنی مؤمنان یکدیگر را به صبر دعوت کنند.
فقدان مباحث عدالت‌محور در جامعه
سهیلی ادامه داد: محور دوم که به نظر من بسیار مهم است، محور عدالت است. عدالت در اندیشه و سیره امام رضا(ع) بر سه ویژگی صلح‌طلبی، انصاف و مساوات استوار است. جای این بحث‌ها در جامعه ما بسیار خالی است و بر آن‌ها دقت کافی وجود ندارد. صلح‌طلبی از این جهت اهمیت دارد که آستانه پرخاشگری در جامعه پایین آمده است، انصاف از این جهت مهم است که متأسفانه رویکرد فردگرایی زیاد شده؛ یعنی هر کس در این شرایط فعلی فقط به فکر خودش است. در بحث انصاف فشارهایی که خودِ ما مردم از روی بی‌انصافی به هم وارد می‌کنیم، اگر نگوییم از تحریم دشمن بیشتر است، حداقل کمتر نیست. بحث مساوات هم بدین معناست انسان در برخورد با دیگران آنچه را برای خود و خانواده خویشتن می‌پسندد برای دیگران نیز بپسندد.
با توجه به احادیث و سیره قطعی امام هشتم(ع) که من توفیق داشته‌ام آن را در حد بضاعت مورد مطالعه قرار دهم، اگر بخواهم سبک زندگی متأثر از سیره رضوی را در حوزه اخلاق توضیح دهیم باید به چهار حوزه اشاره کنم: اولین حوزه بحث ایمان است که سه ویژگی معرفت، عبادت و صبر متجلی دارد. صبر برای ایمان به منزله سر برای بدن انسان است، ایمان در ظاهر جنبه فردی دارد اما جنبه اجتماعی آن مهم‌تر است. معرفت، عبادت و صبر که تجلی‌گاه ایمان هستند در جامعه خود را نشان می‌دهند. تواصی به صبر بسیار در سیره رضوی تأکید شده است، یعنی مؤمنان یکدیگر را به صبر دعوت کنند
کمرنگ شدن مدارا در زندگی اجتماعی
استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: محور سوم، مدارا با مردم است. امام رضا(ع) می‌فرمایند: مدارا با مردم، نیمی از خرد است. عقلانیت و مدارا با مردم در بیان ایشان، ارتباط وثیقی با هم دارند. در خصوص این محور می‌توان به سه ویژگی حسن خلق، تواضع و سخاوت اشاره کرد. یعنی بر طبق احادیث رضوی اینها ویژگی‌های اصلی مدارا با مردم است که به واسطه آن‌ها می‌توانیم پیوندهای خود را با سایر افراد جامعه محکم کنیم، به این ترتیب به یک جامعه منسجم و هماهنگ می‌توانیم تبدیل شویم. فقدان مدارا با دیگران که یکی از اصول زندگی اجتماعی است، در زندگی ما رو به کمرنگ شدن است!
ضرورت نگاه همدلانه به همنوع
این استاد دانشگاه اظهار کرد: محور چهارم که در سیره امام رضا(ع) بسیار بر آن تأکید می‌شود، رویکرد همدلی است. نگاه همدلانه به دیگران سه ویژگی صداقت، محبت و احساس مسئولیت دارد، یعنی اگر کسی این سه ویژگی را دارا باشد، می‌توانیم بگوییم در برخورد با دیگران رویکرد همدلی دارد. یک نکته‌ای درباره محبت باید بگویم؛ در رویکردهای روان‌شناسانه بر یک رفتار ظاهری تأکید می‌کنند اما در سیره رضوی، محبت از روی صداقت و عمیق بودن آن مهم است که می‌تواند میان دو نفر و بعد میان افراد جامعه، انس و اخوت و الفت ایجاد کند، ایشان می‌فرمایند اگر می‌خواهی بدانی کسی که چه میزان به تو علاقه دارد، بنگر که تو چقدر در دل به او علاقه داری. همچنین ما باید برای بهبود جامعه، احساس مسئولیت داشته باشیم و متناسب با فهمی که از بهبود جامعه داریم، دانش و توانمندی‌های خود را ارتقا بدهیم.
وی افزود: من فکر می‌کنم اگر این چهارمحور بر اساس سیره رضوی در جامعه تقویت شود، به یک جامعه مطلوب و بلکه اسوه دست پیدا می‌کنیم، از این رو به همه کسانی که می‌خواهند ابعاد زندگانی حضرت رضا(ع) را مطالعه کنند توصیه می‌کنم در کنار اخلاق فردی، بر اخلاق اجتماعی سیره ایشان، تمرکز ویژه‌ای داشته باشند تا برای حل مشکلاتی که در جامعه ما وجود دارد، به کار بسته شود.
استخراج و ترویج فضیلت‌های سیره رضوی
سهیلی اظهار کرد: چند سالی است فاصله میان بزرگداشت حضرت معصومه(س) و ولادت امام رضا(ع) دهه کرامت نامگذاری شده است، لازم است که در این دهه‌ها هدف‌گذاری مشخص داشته باشیم، انسجامی که باید در رویکردها وجود داشته باشد، نیست. برای دهه کرامت امسال، شعار «خدمت کریمانه» انتخاب شد، این شعار، خوب اما خیلی کلی است و ویژگی‌های آن مشخص نیست، مثلاً بهتر بود بر «انصاف» تأکید می‌شد، نمودهای عینی انصاف را متناسب با اقشار مختلف جامعه استخراج می‌کردیم و آن‌ها را در تبلیغات شهری و رسانه‌ای مطرح می‌کردیم. آنگاه هر فردی می‌توانست قضاوت کند که چقدر در زندگی انصاف دارد و چقدر در دهه کرامت به انصاف نزدیک شده است.
این استاد دانشگاه در پایان افزود: خدمت، خود را در هنجارها و رفتارها نشان می‌دهد، این هنجارها و رفتارها باید مبتنی بر یکسری فضایل انسانی باشد، ما اخلاق فضیلت‌محور را در مقابل اخلاق نتیجه‌گرا می‌دانیم، یعنی به جای اینکه بر رفتارهای خوب اخلاقی تأکید کنیم بر ساخته شدن انسان‌های اخلاق‌مدار تمرکز داشته باشیم که مستلزم تقویت فضایل انسانی در جان آدمی است. ما از سیره رضوی، باید فضیلت‌ها را استخراج و ترویج کنیم که طبیعتاً به شکلی پایدار بر هنجار و رفتار ما هم تأثیر می‌گذارد.
انتهای پیام
