دست‌کشیدن از نیازهای طبیعی شرط دینداری نیست

عصمت همتی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، در رابطه با اعتقادات و نگرش دینی - مذهبی جامعه، اظهار کرد: اقتضائات زمان در تفکر و نگرش انسان تأثیرگذار است، یعنی با گذشت زمان نگرش‌ها نیز تغییر می‌کند. در واقع در دنیای امروز با مسائلی اساسی در حوزه انسان‌شناسی مواجه هستیم و پیشرفت علم چهره زندگی انسان را دگرگون کرده و در جغرافیای معرفت انسان سؤال‌هایی جدی نسبت به اعتقادات، اخلاقیات یا روابط اجتماعی ایجاد کرده است.

وی با بیان اینکه جامعه ما نیز در راستای این تغییرات، تغییر کرده است ادامه داد: در یک جامعه بسته، عقاید نسل به نسل منتقل شده و انسان‌ها باورهای پیشین را به چالش نمی‌کشند، اما با وسعت پیدا کردن جامعه و گسترش ارتباطات، همه دنیا از هم تأثیر می‌پذیرند. مثلاً تا به حال در حوزه انسان‌شناسی تحولاتی عظیم در غرب اتفاق افتاده و انسان با مکاتب اگزیستانسیالیسم آزادی و حق معرفی می‌شود.

آزادی در اسلام

مدرس دانشگاه فرهنگیان اصفهان افزود: در نتیجه این تغییرات، در حوزه نسبت انسان با خداوند و با خودش نیز تغییراتی ایجاد می‌شود. بخشی از وظیفه دین نیز تبیین رابطه انسان با خداست. در جامعه ما نیز بسیاری از این تظاهرات رفتاری و اجتماعی که به عنوان هنجار یا ناهنجار ارزش‌گذاری می‌شود، ریشه در تغییر اعتقادات یا نگرش‌ها دارد. برای مثال بحث حجاب به عنوان یک هنجار اجتماعی در نظر گرفته می‌شود و بسیاری سعی می‌کنند برای اثبات یا مصلحت این مسئله، دلایلی را ارائه کنند. از طرف دیگر شخصی برای رد این مسئله، دلایلی مانند حق آزادی را ارائه می‌دهد. دیدگاه دوم مبانی فکری خودش را از مکتب لیبرالیسم گرفته و در این مکتب «آزادی برای آزادی» یک ارزش به ذات تعریف می‌شود.

وی گفت: اما در مکتب اسلام، آزادی برای رشد، کمال و انسان شدن مطرح می‌شود. پس انسان نباید به قیمت آزادی، ناهنجارها را انجام دهد. این تفکر نیز به طرزی ماهرانه از کانال‌هایی مانند فیلم‌ها و جملات و اشعار به ذهن افراد می‌رسد. در جامعه ما نیز به دلیل همین مبانی که از تفکرات غربی مانند اگزیستانسیالیسم الحادی یا الهی گرفته شده است، انسان‌ها نگاه و سؤالات جدیدی نسبت به دین دارند.

دین؛ پاسخگوی جوانان

همتی تصریح کرد: متفکران دینی ما باید چند نکته را در نظر داشته باشند؛ دین نباید به گونه‌ای برای جوانان ارائه شود که جوان فکر کند شرط تقید به دین، دست کشیدن از نیازهای طبیعی است. دین باید پاسخگوی سؤالات جوانان باشد. جوانان نباید فکر کنند دین‌دار بودن مخالف عقلانی بودن است. مثلاً نیاز به شادی و لذت بردن، نیازی بسیار مهم در جوانی است و دین نباید به گونه‌ای تعریف شود که با شادی و لذت تقابل دارد.

این مدرس حوزه علمیه در ادامه گفت: نتیجه این تفکر این خواهد بود که شخص مجبور می‌شود میان دین و پاسخ برای نیازش یکی را انتخاب کند. در این شرایط اکثریت افراد قدرت سرکوب نیازشان را نداشته و خود به خود دین کم‌رنگ می‌شود. در حوزه تفکر نیز اگر دین به عنوان مسئله‌ای بدون استدلال معرفی شده و نتوانیم سؤالات جوانان را پاسخ دهیم و عقلانیت و ایمان را سازگار در حوزه معرفت جوان ارائه کنیم، فرد نمی‌تواند در ناسازگاری، دین‌دار بماند. هنر افرادی مانند شهید مطهری، علامه طباطبایی و شهید بهشتی این بود که زمان‌شناس بودند و مطابق نیاز عقلی و معقول جامعه توانستند دین را ارائه کرده و سؤالات موجود در جامعه را به خوبی پاسخ دهند.

چگونگی معرفی دین

همتی ادامه داد: نیاز به تعیین سرنوشت، یک نیاز اساسی است. اگر دین را به گونه‌ای معرفی کنیم که فرد حق تعیین سرنوشت خودش را نداشته و این حق به دیگران داده شود، خطایی مانند خطای کلیسا انجام می‌دهیم که در نهایت نیز کلیسا مجبور به عقب‌نشینی شد. استاد مطهری در کتاب «علل گرایش به مادی‌گری» مطرح می‌کند که دین نباید با نیازهای اساسی انسان مقابله کند، چراکه نتیجه این تفکر این خواهد بود که دین جایگاه خودش را از دست بدهد. مثلاً من به یک ورزش علاقه دارم، آیا می‌توانم این مسئله را در حوزه تفکر وارد کرده و بگویم که فرد دیندار نباید با بازی و ورزش نسبتی داشته باشد، چراکه در آیه 3 سوره مؤمنون خداوند می‌فرماید: «عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ؛ از کار بیهوده روی گردانند». در نتیجه شما به این نتیجه می‌رسید که نمی‌توان هم دیندار بود و هم خوب زندگی کرد، پس فرد ترجیح می‌دهد به همین دنیا چسبیده و دین را رها کند.

همتی در پایان گفت: این مسئله بسیار مهم است که افراد با تفکر دینی همه سلیقه‌ها را اگر نفی شرعی قطعی ندارد به رسمیت شناخته و اجازه دهند انسان‌ها دینشان را با نیازشان تطبیق دهند تا احساس تعارض نکنند.
انتهای پیام