سعدی؛ معلم حکمت و اخلاق در ادب فارسی

اصغر نهچیری، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب «فرهنگ شعر دری» در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره ویژگی‌های شاخص اشعار سعدی، اظهار کرد: ناب‌ترین اشعار این شاعر خاصه در غزل‌های او آمده، غزل سعدی بدیع و بی‌نظیر است و خود نیز در مقدمه گلستان، سخنش را سهل و ممتنع می‌نامد.

وی افزود: بسیاری به پیروی از سعدی سخن گفتند و نوشتند و به‌صورت شعر و نثر قلم فرساییدند، از جمله جامی، شاعر قرن نهم که بهارستان را به تقلید از گلستان نوشت و می‌توان گفت بهترین مقلد سعدی در نثر موزون و مسجع است، ولی هیچ شاعر و سخنوری همچون سعدی از عهده نوشتن برنیامده که شاهد این مدعا، غزلی از وی است که می‌گوید: «همه عمر برندارم سر از این خمار مستی/ که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی/ تو نه مثل آفتابی که حضور و غیبت افتد/ دگران روند و آیند و تو همچنان که هستی/ دل دردمند ما را که اسیر توست یارا/ به وصال مرهمی نِه چو به انتظار خستی/ گله از فراق یاران و جفای روزگاران/ نه طریق توست سعدی کم خویش گیر و رستی». در واقع، زیباتر از این غزل عاشقانه، در شعر هیچ شاعری نمی‌توان یافت.

نویسنده کتاب «فرهنگ شعر دری» اضافه کرد: قصیده‌ای مشهور از سعدی وجود دارد که حکمت‌آمیز و حکمت‌آموز است و در بخشی از آن چنین سروده شده: «اینکه در شهنامه‌ها آورده‌اند/ رستم و رویینه‌تن اسفندیار/ تا بدانند این خداوندان ملک/ کز بسی خلق است دنیا یادگار». در واقع، سلطان مسلم سخن در قصیده‌سرایی نیز بی‌بدیل بوده و ناب‌ترین قصیده‌ها را به خود اختصاص داده‌است.

وی به سلطنت زوال‌ناپذیر سعدی در دیگر انواع و اوزان شعری نیز اشاره کرد و ادامه داد: اگر بخواهیم درباره گلستان سعدی داوری کنیم، می‌توان گفت استاد سخن در داستان‌های کوتاه و بسیار عبرت‌انگیز و عبرت‌آموز این اثر، به‌منزله معلمی اخلاقی است که بر منبر ادب فارسی نشسته و درس حکمت و اخلاق تدریس می‌کند.

نهچیری دلیل دلنشینی و نغز بودن آثار سعدی را واقعی و عینی بودن آنها بیان کرد و گفت: این آثار حاصل تجربیات ۳۰ ساله و تلخ و شیرین سفرهای سعدی در خارج از شیراز و بیشتر در بلاد عرب بوده که در نظامیه‌های این شهرها هم طلب علم می‌کرده و هم تدریس داشته‌ است و کمتر کسی همچون وی توانسته تجربیات تلخ و شیرین سفرهای دور و دراز خود را این چنین پرمسما و دلنشین به قلم بیاورد.

وی تصریح کرد: سفرهای سعدی که او را ۳۰ سال از یار و دیار خود دور ساخت، تأثیر شگرفی بر آثار وی به‌ویژه حکایات خواندنی گلستان داشته است. در واقع، گلستان که در هشت باب تنظیم شده، حاصل تجربیات تلخ و شیرین سعدی در سفری ۳۰ ساله و بوستان یا سعدی‌نامه که در ۱۰ باب تنظیم شده، تماماً شعر در قالب مثنوی است و به تعبیر زنده‌یاد دکتر غلامحسین یوسفی، مدینه فاضله و جهان آرزومند سعدی محسوب می‌شود که از بایدها و آرزوهای وی سخن گفته است.

این نویسنده و استاد دانشگاه گلستان سعدی را پاسخگوی نیاز امروز بشر دانست و گفت: از حکایات حکمت‌آمیز گلستان می‌توان به راحتی تأثیر پذیرفت، درس زندگی به دست آورد و آنها را به کار بست، چراکه حکایت‌های این کتاب، پندنامه‌ها و درسنامه‌هایی درباره موضوعاتی همچون جوانی، ضعف و پیری، عشق و سرمستی، تربیت و... است.