گفتاری بودن قرآن به معنای محدود شدن مخاطبین آن نیست

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست تخصصی «نقد و تحلیل نظریه گفتاری بودن زبان قرآن» توسط جهاد دانشگاهی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، امروز دوشنبه، 28 بهمن ماه در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد، به عنوان یکی از سخنرانان این نشست اظهار کرد: بحث گفتاری یا نوشتاری بیش از 15 سال پیش توسط آقای نکونام در مجله قرآن و حدیث قم منتشر شد و من در شماره بعد آن را نقد کردم. حال به چیستی این مسئله خواهم پرداخت.
وی ادامه داد: ما باید بگوئیم که به صراحت با چیزی که نکونام مدعی شده است، موافق نیستیم و ادعاهای ایشان را قابل قبول نمی‌دانیم. ما منکر گفتاری بودن قرآن نیستیم، ولی آن نوع تلقی‌ای که از گفتاری بودن قرآن می‌شود، یعنی مخاطب خاص دارد و وقتی پیامبر(ص) صحبت کرده، فقط برای آن جمع محدود بوده است، را قبول نداریم.

بشر حاضر هم مخاطب قرآن است

وی با بیان این‌که لوازم این ادعا را قبول نداریم، افزود: ما می‌گوییم قرآن گفتاری است، اما این‌طور نیست که وقتی خدا به پیامبر(ص) این پیام‌ها را القاء کرده، فقط برای عده‌ای این سخنان را آورده است و امروز دیگر ما مخاطب قرآن نیستیم و امروز پیامش برای ما به شکل سخن گفتن نیست. مراد نکونام از گفتاری بودن این است که مخاطب آن، خاص و عرب حجازی آن زمان است.
ایازی در تبیین این نظریه گفت: ایشان مدعی‌اند که قرآن در سور مکی برای مخاطبین مکی و در سور مدنی برای مخاطبین مدینه است. خداوند از اول برای آن‌ها سخن گفته و می‌خواسته که آن‌ها سخن او را بفهمند، ولی این به آن معنا نیست که مخاطب قرآن بشر حال حاضر نیست.
وی مطرح کرد: گفتاری بودن به این نحوی که نکونام مطرح کرده، یعنی اشاره به قرائن و مخاطب معین که ناظر به معهوداتی است که فقط آن‌ها آن معهودات را دارند. حال اگر ما قائل به نظریه نوشتاری بودن قرآن بشویم و بگوییم که شخصی می‌خواهد مطلبی برای همه بنویسد، آن هم مفاهیم و ابزار خاص خود را دارد. امروز اگر مخاطبی کلمه‌ای که در فرهنگ خودش مطرح است، در کتابش استعمال کند، معنایش این نیست که معهودات ندارد. آن هم معهودات دارد، ولی متن وی نوشتاری است.

گفتاری بودن قرآن به معنای تحدید مخاطبین آن نیست
وی عنوان کرد: گفتاری بودن قرآن معنایش این نیست که مخاطبین محدودی را در نظر دارد و دیگران نمی‌توانند آن کلمات را در آن فرهنگ بفهمند. ما در قرآن کلماتی داریم که عمده آن‌ها معنایی عام دارد؛ مانند مفاهیم کلی‌ای که در حوزه اعتقادات، مفاهیم اخلاقی و احکام هستند. این‌ها مفاهیم عام هستند و نمی‌شود گفت که در حوزه مخاطبین خاص معنا دارد.
این استاد دانشگاه اذعان کرد: ممکن است که برخی از مفاهیم در قرآن مصداق معین داشته باشد، ولی به این صورت نیست که فقط محدود به آن مصداق باشد. به عنوان مثال، من از ایشان پرسیدم که در قرآن «اهل‌الذکر» چه کسانی هستند و ایشان پاسخ دادند «یهود و نصارا» و من در پاسخ گفتم امروز هم اهل‌الذکر داریم و این مصداق به امروز هم تسری دارد و این‌که در گذشته به یهود اطلاق می‌شده، درست بوده است.
وی عنوان کرد: معنای محدود بودن مخاطب قرآن، به رغم آن‌ چه که گفته می‌شود قرآن گویاست، مبهم و گنگ بودن قرآن است. وقتی می‌گوییم مخاطب محدود است یعنی بیان، مطابق با معهودات آن روز است و امروز دیگر برای ما قابل فهم نیست. نکته دیگری که با توجه به خاص بودن قرآن، به صراحت بیان شده این است که تفسیر قرآن به قرآن به عنوان متنی که یکپارچه است، رد می‌شود. البته این نظریه ناظر به این است که تفسیر قرآن به قرآن در سور مکی برای مردم مکه ممکن است، ولی برای مردم مدینه مقدور نیست.

مخاطبین قرآن محدود به عصر نزول نیست
وی با بیان تلقی خود از گفتاری بودن گفت: آن چیزی که ما درباره قرآن اعتقاد داریم، این است که پیامبر(ص) می‌دانسته که مخاطبانش محدود به همان عصر حاضر نیستند. قهرا به صراحت گفته شده که قرآن کتاب تشریع نیست. باید گفت که اگر منظور از کتاب تشریع توضیح‌المسائل باشد، قرآن کتاب تشریع نیست، ولی باید دانست که این کتاب، منبع تشریع است.
وی در پایان گفت: ادبیات گذشته ما به دلائل مختلف فرهنگی و رشدی که بشریت داشته است، اصلش بر گفتار بوده است. اگر به جمهوری افلاطون یا متن تورات و انجیل را نگاه کنیم، همه این متون محاوره‌ای هستند. متن قرآن کریم هم به همین صورت بوده و به لسان قوم صحبت کرده است، اما به این‌گونه که مخاطبش فقط عده محدودی باشد، نیست.