آموزه‌های اسلامی؛ حلقه مفقوده در نظام تربيتی
گروه اجتماعی: مفهوم «تربيت» بر پرورش استعدادهاي دروني انسان و فراهم ساختن زمينه رشد استعدادهاي آدمي دلالت ميكند و در آن عنايت و اهتمام به پيشبرد تمايلات فطري و استعدادهاي متنوع متربي لحاظ شده است، در واقع آن چه از طريق جريان تربيت منتقل مي‌شود، بايد جوابگوي خواسته‌ها و نيازهاي مطلوب افراد در زندگي باشد و در منصرف کردن آنها از خواسته‌هاي نامطلوب توانا باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، سبک زندگي با جريان تربيتي که فرد در آن قرار دارد، پيوند عميق مي‌يابد. نکته اساسي در اين رابطه تناسب تربيت با جامعه است، به همين منظور در جامعه اسلامي، بايد اصول اسلامي مد نظر قرار گيرد. در آموزه¬هاي اسلامي، انسان داراي ابعاد روحي و مادي دانسته شده است و تربيت اسلامي بايد نيازمندي هاي هر دو بعد را تأمين نمايد و خدا بايد محور و معيار زندگي افراد باشد.
واژه تربيت در لغت نامه دهخدا به معني آموختن، آگاهانيدن، کسي را چيزي آموختن، آموزانيدن و ... آمده است .استاد مطهري در تعريف تربيت اين گونه بيان مي دارد: تربيت عبارت است از پرورش دادن، يعني استعدادهاي درونياي را که بالقوه در يک شي موجود است به فعليت درآوردن و پروردن و لذا تربيت فقط در مورد جاندارها يعني گياه و حيوان و انسان صادق است و اگر اين کلمه را در مورد غير جاندار به کار ببريم مجازاً به کار بردهايم، نه اين که به مفهوم واقعي، آن شي را پرورش دادهايم.(مطهري، 1383، 551 )
تربيت ديني محصول کارکرد تمام دستگاه‌هاي فرهنگي - تربيتي مانند مدرسه، خانواده، رسانه‌هاي جمعي، نهادهاي سياسي، اقتصادي و ... در کنار محيط اجتماعي است. اما آن چه امروزه در نظام تربيتي مشاهده مي‌شود رواج و تسلط تفکر و الگوهاي غربي بر نظام تربيتي جامعه ما است. تفکراتي که رواج آنها نه تنها براي جامعه اسلامي مناسب نيست، بلکه در صورت پياده سازي، ثمري نيز نخواهد داشت. کم توجهي خانواده به موازين اسلامي، کم رنگ شدن يا عدم حضور والدين به اتفاق فرزندان در اماکن مذهبي، غفلت اوليا از تربيت ديني فرزندان به علت مشغله زياد، تناقض بين گفتار و رفتار والدين در مسايل ديني، عدم هماهنگي بين تربيت ديني والدين و مدرسه، رواج تجمل گرايي، دروغ، ريا و نيرنگ در بين افراد جامعه و خانواده ها، نفوذ رسانه‌هاي مجازي و ماهواره‌اي به داخل منازل و اتاق خلوت فرزندان، هجوم همه جانبه فرهنگ ليبرال سرمايه داري غرب به ارزش‌هاي اسلامي و تربيت ديني، کم توجهي و غفلت خانواده‌ها و والدين به فرزندان، تسلط فضای مجازی و آموز های آن بر شخصيت افراد نمونه‌هايی از نفوذ فرهنگ تربيتي غربي در جامعه است.
در حالي که اسلام به عنوان کامل ترين دين در همه ابعاد زندگي، داراي جامع‌ترين نظام تربيتي است. از منظر قرآن (بقره/ 151) مهمترين هدف ارسال انبياي الهي هدايت انسانها به سوي سعادت و قرب الي‌الله با ارائه طريق و رفع موانع آن است؛ و اهميت توجه پيامبر به امر تعليم و تربيت مردم به دليل نجات جامعه اسلامي، تربيت انسان و روشن نمودن ديد آنها به دنيا و جهان آخرت است. امام علي(ع) نيز آموزش و پرورش علمي و ديني مردم را اصليترين حقوق مردم بر امام و حاكم اسلامي مي‌داند. (خطبه 131/حکمت34/ نامه 28)
اولين هدف تربيتي ائمه اطهار در تعليم و تربيت شيعيان، توجه دادن آنها به اصول دين و مذهب و در رأس اين تلاش، توجه دادن مردم به مباحث توحيد است. به فرمايش امام علي (ع) «سنگبناي اسلام معرفت به خداست». (محمديري شهري، 1363 ، 155.)
اهداف ديگر آنان توجه دادن مردم به حقانيت معاد، نبوت و وحي، و امامت، توجه دادن مسلمانان به اخلاق، آداب اجتماعي، تقواي الهي و رشد تربيت ديني است. تلاش بزرگان دين در تربيت ديني و رشد اخلاقي شيعيان، به گونهاي است كه آغازين مرحله آن توجه دادن فرزندان خويش به مسائل تربيتي و آموزش آنان است و در رأس مباحث اخلاقي، اخلاق سپاس گزاري از پروردگاراست: تلاوت قرآن، نماز خواندن و بيدار ماندن در شب قدر از نمونه‌هاي آن است. (كلينی، 1365: 499).
عمل تربيتي در خانواده به منزله پاسداري از فطرت توحيدي فرزند و فراهم آوردن مقدمات لازم براي به فعليت رسيدن قواي او در راه تقرب به خداوند است. اين عمل نيازمند آگاهي و تمرين عملی است. اگر پدر و مادر در جهت انتقال عقايد صحيح و ايجاد رفتار درست در فرزند خود کوشا باشند، خير او را فراهم کردهاند و خداوند بر آنان رحمت خواهد نمود.
از ديدگاه حضرت علي (ع) فرزندان انسان تربيت پذيرند و اگر پدر و مادر از شيوه ها و اصول تربيتي آگاه باشند، از اين ويژگي و تربيت پذير بودن انسان به خوبي بهره مي‌برند و فرزندان خويش را در رسيدن به بالاترين درجه هاي علمي و معنوي ياري مي رسانند و يکي از حقوق فرزندان بر پدر را، تربيت شايسته فرزند مي‌داند. (حکمت۳۹۹ /نامه 31)
از سوي ديگر تريبت، امري تدريجي است، امري که ناظر به تغيير اساسي در موضع شخصيتي و نه صرفا رفتاري است و همواره به يک منش و سلوک ختم مي شود؛ که هرگز رو به خاموشي و فراموشي نمي گذارد. پرورش ديني بايد با برنامه ريزي زمان بندي شده متوازن، همراه با تربيت بدن و به پيروي از عقل، مبتني بر شناخت نيازها، علايق و قابليت ها انجام گيرد و در کنار آن اصل اعتدال که از جمله اصول هدايت انسان به صراط مستقيم و شيوه پيامبر اکرم (ص) در زندگي است مورد توجه قرار گيرد.
آموزه‌هاي پيامبر اکرم (ص) در تربيت ديني اين اصل را خاطرنشان مي سازد که پرورش بايد در چرخه ها و دوره‌هاي رشد « بدني، ذهني و عقلي» و براساس يک سير منظم صورت گيرد .بر اين اساس، پيامبر(ص) دوره هاي تربيتي را به سه دوره: سيادت، اطاعت و وزارت تقسيم مي کند و براي هر کدام با توجه به نيازهاي آن دوره دستور عمل هاي خاص بيان مي‌کند.
براي تحقق جامعه شيعي بايد امور روزمره زندگي افراد جامعه، مانند نوع تفريحات و ورزش و هر آن چه براي رفع نيازهاي جاري و تجسم هويت شخصي خود در برابر ديگران انجام مي دهند، را با تدبر در سيره امامان و شناخت اصول زندگي آنان، به شيوه هاي اسلامي و شيعي نزديک کرد، و اين نزديکي نه الزاما در صورت و شکل، بلکه در مفهوم و معنا باشد و از طرق گوناگون تربيتي آن را به نسل¬هاي بعدي خود آموزش دهند. زيرا شيعه و پيرو واقعي، تمام سبک زندگي و چارچوب تربيتي خود را بر اساس حسن و قبحي که بر اساس ملاک عمل و خلق امامان در مي‌يابد و مرجع مورد پيروي مي‌داند، مي‌سازد.
منابع:
نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی.
مرتضي مطهري، مجموعه آثار، قم، صدرا، ۱۳۸۳، يازدهم، ج ۲۲.
محمدیریشهری محمد (1363) ميزانالحكمه، ج6.
كلينی، محمد.( 1365 ش) اصول كافي، تهران: دارالکتب الاسلاميه.
یادداشت از اعظم شجاعی
