حکمت‌های امیر/ برداشت بیستم؛
روح جوانمردی؛ گذشتن از لغزش‌ها
گروه معارف: وقتی به مفهوم مروت و مصادیقی که از آن گفته شده است در کلام معصومین نگاه می‌کنیم دایره بسیار گسترده‌ای از فضیلت‌ها را مشاهده می‌کنیم تا حدی که امام (ع) آن را نامی جامع برای همه فضیلت‌های دیگر برمی‌شمارد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، در حکمت شماره 20 نهج‌البلاغه آمده است «أَقِيلُوا ذَوِى الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ فَمَا يَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ يَدُ اللَّهِ بِيَدِهِ يَرْفَعُه؛ از لغزش جوانمردان درگذرید که کسی از آنان نلغزید، جز که دست خدایش برفرازید».
اقاله: مصدر فعل «أقال»، در لغت به معنای «کناره گرفتن از چیزی»، «کنار زدن چیزی» و «درگذشتن» است و در اصطلاح فقه، درخواست کردن و موافقت فسخ معامله فروش است. قبول اقاله، مستحب است و در روایات به آن تأکید شده؛ چنانچه امام صادق(ع) فرمودند: «هر بنده‌ای، مسلمانی را در بیع (فروش چیزی) اقاله (عفو و درگذشتن) کند، خدای تعالی در روز قیامت از گناهانش در می‌گذرد.
مُرُوءَة: مروّت و جوانمردى، مردانگى. گاهى اين كلمه را (المُرُوَّة) خوانند. در توضیح مفهوم جوانمردی مصادیق متنوع و بسیار زیادی گفته شده است، منجمله صدق و راست گویی یا تحمل گناه برادران و تلافی نکردن آن (مِن المُروءَةِ احتِمالُ جِناياتِ الإخوانِ) و یا دادگری و عدالت در حکومت و گذشت در وقت قدرت و یا حس همدردی در زندگی (المُروءَةُ العَدلُ في الإمرَةِ ، و العَفوُ مَع القُدرَةِ ، و المُواساةُ في العِشرَةِ) و ... تا حدی که از امام علی (ع) آمده است که مردانگی و جوانمردی نامی است که همه فضایل و محاسن را در بر می‌گیرد ؛(المروءه اسم جامع لسائرالفضائل).
عثرات: لغزش‌ها
مخاطبان این سخن چه کسانی هستند؟ و یا چه کسانی بیشتر در معرض آن قرار می‌گیرند؟ چرا جوانمردی و فتوت و مردانگی این چنین نزد خداوند با ارزش است تا حدی که هر فضیلتی رنگ آن را گرفته است و درخانه آن سکونت دارد؟ علت گرفتن دست او و بلند کردنش از جانب خدا چیست؟
وقتی به مفهوم مروت و مصادیقی که از آن گفته شده است در کلام معصومین نگاه می‌کنیم دایره بسیار گسترده‌ای از فضیلت‌ها را مشاهده می‌کنیم تا حدی که امام (ع) آن را نامی جامع برای همه فضیلت‌های دیگر برمی‌شمارد؛ شاید بتوان این گونه فهمید که این سخن امام (ع) هر صاحب فضیلتی را که درخانواده مروت قرار می‌گیرد، شامل می‌شود؛ یعنی دایره‌اش بسیار گسترده و وسیع و فراگیر است؛ در نتیجه با توجه به احادیثی که آمد باید این گونه فهمید که گذشت از لغزش‌های جوانمردان توصیه‌ای عام برای صاحبان گستره وسیعی از فضایل است. بنابراین محدوده‌ای عام می‌یابد. مثلا مردم باید از لغزش‌های حاکم و حکومت بگذرند و گذشت کنند اگرکه او در وقت حاکمیت و قدرتش عفو و گذشت و عدم کینه‌توزی را در پیش گرفته بوده باشد و از جرگه جوانمردان به شمار بیاید که حاکمان و حکومت‌ها نیز به جوانمردی سنجیده می‌شوند و نباید پنداشت که این خصلت ،فقط دایره‌ای فردی دارد. و یا برادری را که در کار تلافی کردن برادرانش نیست یا.... در واقع باید دست بندگان صاحب فضیلتیش را در دست خداوند دید و از لغزش‌های آنان گذشت.
بعضی کسان به نیت‌های پاک و به رسم دفاع از حریم‌ها و البته از سر دلسوزی گاه در مقابل گناهان و لغزش‌های دیگران بسیار سخت گیروبی گذشت رفتار می‌کنند و یا با توجیهاتی از جنس آنچه رفت به افشاگری و پرده دری می‌پردازند ( و این البته جدای از بعضی ناکسان است که نیت‌های قدرت و ثروت و ... آن‌ها را چنین گستاخ و پرده در کرده است و قصدشان نه معروف که خروج رقیب از صحنه است)؛ در این حکمت، اینان به جمع و گروه مورد خطاب قرار گرفته‌اند و نه فردی، گویی این خصلتی است که شیوعی عام داشته است و جمعیتی دچارش بوده‌اند و اکنون نیز هستند!
بیماری شایعی که افراد را به مجرد اندک لغزشی از دایره مومنین خارج کرده با چسباندن انگی بر پیشانی، او را برای همیشه از بهره‌مندی‌های جامعه محروم می‌کنند تا دیگران نیز از نزدیکی و نشست و برخاست و مراوده با آنان دور شوند و گرنه، بد نام شوند!
از لحن شفقت آمیز و نوع استدلال توام با قطعیت امام مشخص است که دست خداوند حتما او را بالا می‌کشد؛ این بیش از آن است که او دستش را به طرف خدا دراز کند و سپس خداوند دست او را بگیرد! یعنی ابتدای این نجات دادن هم از جانب خداست شاید علتش هم این باشد که او پیش از این به مقتضای جوانمردیش از خطای برادرانش گذشت کرده و تلافی جویی را در مرام خویش نداشته است و مگر جزای نیکی جز نیکی است؟ ( هل جزاء الاحسان الا الاحسان ).
این که در جامعه مچ‌گیری و هتک و پرده دری و درجای خداوند نشستن و حکم جهنم و بهشت مردمان امضا کردن باب نشود و این که خداوند همواره بندگان با فضیلت صاحب مروتش را حفظ خواهد کرد و حتی با لغزش‌ها نیز نباید از لطف و دستگیری او نا امید شوند از پیام‌های این سخن امام است و این که جوانمردی صفتی بزرگ است و جوانمردان صاحبان فضائل و جایگاهشان در پیشگاه خداوند بسیار رفیع و بلند؛ اما علت این همه شاید این باشد که جوانمردی نوعی خصلت بخشندگی و یاری بی ادعا و بی منت و بی اجر و مزد است؛ راه و رسم فتوت و یاری افتادگان بی هیچ چشم داشتی و یا حتی بی هیچ درخواستی؛ این است که خداوند هم همین گونه بی‌منت و بی درخواست، دستشان را می‌گیرد و در وقت لغزیدن و افتادن بالایشان می‌کشد!
علی (ع) در کار دفاع از جوانمردان است و جوانمردی گمشده این عصر. هر که ادعای پیروی او می‌کند به جوانمردیش اقتدا کند؛ یا علی....
یادداشت از داریوش اسماعیلی/ معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان
مطالب مرتبط
