به گزارش ایکنا از استان مرکزی، حجتالاسلام سید محمد اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی خمین، یادداشتی را با محوریت مبانی قرآنی انقلاب اسلامی در اختیار ایکنا قرار داد که بخش اول آن منتشر میشود.
میتوان گفت جهانبینی توحیدی، اصیلترین و مهمترین مبنای قرآنی انقلاب اسلامی ایران است. از طرف دیگر جامعهای که اعتقاد به معاد داشته باشد از انحراف و ظلم و ستم خودداری میکند، به همین دلیل انحرافات و جرم در آن جامعه کاهش مییابد.
ماهیت انقلاب اسلامی ایران الهی و ریشههای آن برگرفته از تعالیم وحیانی است. در طول این سلسله نوشتار به 16 مبنای قرآنی انقلاب اشاره میشود که این موارد در بیانات و وصیتنامه الهیسیاسی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی و در قانون اساسی ایران و یا در شعارهای انقلاب و سخنان مسئولان بیان شده است. مبانی قرآنی انقلاب را میتوان به دو دسته مبانی اعتقادی و فرهنگی، و مبانی سیاسی و اجتماعی تقسیم کرد.
1) مبانی اعتقادی و فرهنگی
7 مورد از مهمترین مبانی اعتقادی و فرهنگی انقلاب که برگرفته از قرآن کریم است، مورد بررسی قرار میگیرد که عبارتند از: پرورش اندیشه توحیدی، پرورش معاد اندیشی، قیام برای خدا، پایداری، غفلتزدایی، جهلزدایی، تعلم و تربیت.
1-1. پرورش اندیشه توحیدی
اعتقاد به توحید مهمترین اصل اعتقادی دین مقدس اسلام است که در همه عرصههای زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیرگذار است. انسان موحد در همه افعال و کردارش توجه به رضایت خداوند دارد و تنها بر او توکل میکند. بر اساس جهانبینی توحیدی خدای همه جهان مرتبط به هم است و همه مخلوقات دارای جهتگیری واحدند و براساس حکمت آفریده شدهاند: «وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَینهَمَا لَاعِبِین؛ ما آسمان و زمین، و آنچه را در میان آنهاست از روى بازى نیافریدیم!».(انبیاء، 16) دعوت به توحید اساس دعوت همه انبیای الهی است:«وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت»؛ و به یقین در هر امتى فرستادهاى برانگیختیم تا بگوید كه خدا را بپرستید و از طغیانگران و بتها دورى كنید.(نحل، 36)
در ابتدای آیه اشاره دارد که مسأله بعثت رسول، امری است که اختصاص به یک امت ندارد، بلکه سنتی است که در تمامی اقوام در طول تاریخ جریان داشته است و این به جهت نیاز مردم به رسولان است، سپس میفرماید حقیقت فرستادن رسولان برای آن است که بندگان خدا را به عبادت خدا و اجتناب از طاغوت(هر معبودی غیرخدا) دعوت کنند.(تفسیر المیزان،طباطبایی، 1393، ج12، ص242)
در اصل دوم قانون اساسی آمده است که جمهوری اسلامی، نظامی بر پایه ایمان به خدای یکتا(لااله الاالله) است. در بند «ص» وصیتنامه امام خمینی نیز آمده است: «...آنچه که شما ملت شریف و مجاهد برای آن بپا خاستید و دنبال میکنید و برای آن جان و مال نثار کرده و میکنید، والاترین و بالاترین و ارزشمندترین مقصدی است و مقصودی است که از صدر عالم در ازل و از پس این جهان تا ابد عرضه شده است و خواهد شد؛ و آن مکتب الوهیت به معنی وسیع آن و ایده توحید با ابعاد رفیع آن است که اساس خلقت و غایت آن در پهناور وجود و در درجات و مراتب غیب و شهود است.»
همه مبانی اعتقادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که در این نوشتار به آنها اشاره میشود همگی از جهانبینی توحیدی سرچشمه میگیرد؛ مانند: اعتقاد به معاد، قیام برای خدا، برپایی حکومت الهی، نفی حاکمیت طاغوتها، عدالت و برابری انسانها در بهرهمندی از امکانات اجتماعی، استقلال سیاسی، اتحاد و انسجام اسلامی؛ بنابراین میتوان گفت جهانبینی توحیدی، اصیلترین و مهمترین مبنای قرآنی انقلاب اسلامی ایران است.
مهمترین آثار اندیشه توحیدی
توکل: در برخی آیات توکل از آثار اعتقاد به توحید دانسته شده است.(تفسیر اطیب البیان،طیب، 1378، ج 6، ص 340)، مانند: «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیم؛ اگر آنها(از حق) روى بگردانند،(نگران مباش!) بگو خداوند مرا كفایت مىكند؛ هیچ معبودى جز او نیست بر او توكل كردم و او صاحب عرش بزرگ است».(توبه،129)
آرامش: عقیده به خداى یگانه، مایه آرامش و اطمینان قلب:«ورَبَطنا عَلى قُلوبِهِم اذ قاموا فَقالوا رَبُّنا رَبُّ السَّموتِ والارضِ لَن نَدعوا مِن دونِهِ الهًا ....؛ و دلهایشان را محكم ساختیم در آن موقع كه قیام كردند و گفتند پروردگار ما، پروردگار آسمانها و زمین است هرگز غیر او معبودى را نمىخوانیم...».(کهف، 14)
اجابت دعا: ذكر توحید در دعا، زمینه اجابت آن از سوى خدا: «وَذَا النّونِ اذ ذَهَبَ مُغضِبًا فَظَنَّ ان لَن نَقدِرَ عَلَیهِ فَنَادى فِى الظُّلُمتِ ان لا الهَ الّا انتَ سُبحنَكَ انّى كُنتُ مِنَ الظلِمین* فَاستَجَبنا لَهُ ...؛ و ذا النون(یونس) رابه یاد آوردر آن هنگام كه خشمگین از میان قوم خود رفت و چنین مىپنداشت كه ما بر او تنگ نخواهیم گرفت، در آن ظلمتها صدا زد: جز تو معبودى نیست، منزهى تو من از ستمكاران بودم ما دعای او را به اجابت رساندیم...». (انبیاء،87-88)
1-2. پرورش معاداندیشی
بیشترین تأکید قرآن پس از موضوع توحید بر معاد باوری است. در قرآن کریم بیش از هزار آیه به این موضوع اختصاص پیدا کرده است.( ر.ک: معاد از نظر قرآن و علم، قرشی؛ سیری در جهان پس از مرگ، طاهری)
اعتقاد به معاد نیز در همه حوزههای زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیرگذار است. اعتقاد به معاد ضامن درستکاری انسان و انجام تمام تکالیف و وظایف است. قرآن کریم میفرماید: منشأ گمراهی و ضلالت انسان، فراموشی معاد است: «انَّ الَّذینَ یضِلّونَ عَن سَبیلِ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسوا یومَ الحِساب؛ كسانى كه از راه خدا گمراه شوند، عذاب شدیدى به خاطر فراموش كردن روز حساب دارند».(ص، 26)
جامعهای که اعتقاد به معاد داشته باشد از انحراف و ظلم و ستم خودداری میکند، به همین دلیل انحرافات و جرم در آن جامعه کاهش مییابد.
در اصل دوم قانون اساسی آمده است که: «جمهوری اسلامی، نظامی است بر پایه ایمان به:1) خدای یکتا(لااله الااالله) و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او؛2) وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین؛3) معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان به سوی خدا؛ ... همبستگی ملی را تأمین میکند».
مهمترین آثار اعتقاد به معاد
اعتقاد به معاد آثار فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد،(فرهنگ قرآن، هاشمی و جمعی از محققان، ج18، ص303) مانند:
1) گرایش به خوبیها: اعتقاد به معاد، گرایش به عمل صالح و خوبیها را در انسان به وجود میآورد: «فَمَن كَانَ یرْجُوا لِقَآءَ رَبّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلًا صلِحًا وَ لَایشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبّهِ أَحَدَ؛ پس هر كه به لقاى پروردگارش امید دارد، باید كارى شایسته انجام دهد، و هیچ كس را در عبادت پروردگارش شریك نكند».(کهف،110)
2. مقاومت در برابر سختیها: زمینه ساز استقامت و پایداری در برابر سختیها و دشمنان؛ «قَالَ الَّذِینَ یظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلقُوا اللَّهِ كَم مّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصبِرِینَ»؛ اما آنها كه مىدانستند خدا را ملاقات خواهند كرد گفتند: چه بسیار گروههاى كوچكى كه به فرمان خدا، بر گروههاى عظیمى پیروز شدند و خداوند، با صابران است.(بقره،249)
ادامه دارد...