شیخ مفید کلام شیعه را عقل‌گرا کرد
گروه معارف - عضو هیئت‌علمی گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان گفت: بحث‌های کلامی تا قبل از زمان شیخ مفید به صورت پراکنده مطرح می‌شد و بیشتر دانشمندان شیعه در کلام، گرایش‌های حدیثی داشتند، کار مهم شیخ مفید این بود که مکتبی را پایه گذاری کرد که کلام را به شکلی عقل گرای درآورد و آن را تا حدودی از نوع حدیثی دور کرد.
علی کرباسی‌زاده، عضو هیئت‌علمی گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره اندیشه و خدمات شیخ مفید در تاریخ اندیشه اسلامی، اظهار کرد: مکتب کلامی معتزله در زمان شیخ مفید، به دو گروه معتزله بغداد و معتزله بصره تقسیم می‌شد که برخی معتقد هستند شیخ مفید به مکتب اعتزالی بغداد گرایش داشته است. یکی از شاگردان شیخ مفید، به نام سید مرتضی علم‌الهدی نیز به معتزله بصره گرایش پیدا کرد.
وی ادامه داد: بحث‌های کلامی تا قبل از زمان شیخ مفید به صورت پراکنده مطرح می‌شد و بیشتر دانشمندان شیعه در کلام، گرایش‌های حدیثی داشتند، و نه گرایش‌های عقلی. کار مهم شیخ مفید این بود که مکتبی را پایه گذاری کرد که کلام را به شکلی عقل گرای درآورد و آن را تا حدودی از نوع حدیثی دور کرد.
این عضو هیئت‌علمی فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان افزود: البته مکتب شیخ مفید نیز کاملا عقل‌گرا نیست، مکتب ایشان با مکتب افرادی مانند خواجه نصیر الدین طوسی و علامه حلی تفاوت‌هایی دارد، اما در مقایسه با مکتب حدیثی استاد خود یعنی شیخ صدوق و بزرگان ری، قم و کوفه، می‌توان گفت که شیخ مفید پایه‌گذار مکتب کلامی با گرایش عقل‌گرایی است.
کرباسی‌زاده بیان کرد: چون در آن زمان بسیاری از مباحث پراکنده بود و موضوع منسجمی تحت عنوان کلام امامیه با گرایش عقلی وجود نداشت، طبیعی است که شیخ مفید از مباحثی که آن زمان مطرح بوده استفاده‌هایی کرد، به علاوه در زندگی‌نامه ایشان نیز آمده که حدود 60 نفر استادان شیخ مفید از مکاتب مختلفی مانند امامیه و زیدیه و یا از بزرگان اهل سنت اشاعره، معتزله و اسماعیلیه بودند.
وی گفت: با این شرایط طبیعی است شیخ مفید زمانی که این مکتب را پایه گذاری کرد، مبنا را عقل، سنت و آیات و روایات قرار داد و از بعضی مکاتب موجود، به ویژه مکتب معتزله بغداد، استفاده‌هایی داشت که البته منافاتی با مباحثی که امروزه به آن کلام امامیه می‌گوییم، ندارد.
کرباسی‌زاده تصریح کرد: شیخ مفید معتقد است که گرایش حدیثی در کلام، مشکلات، تعارض‌ها و ناسازگاری‌های زیادی دارد و به ناچار باید بر اساس مباحث عقلی، آن ناسازگاری‌ها را برطرف کنیم. به علاوه، مبانی اصلی مسلمان شیعه امامیه را شیخ مفید در قرن چهارم به همراه شاگردانش مانند سید مرتضی و شیخ طوسی پایه‌گذاری کرده است.
این عضو هیئت علمی فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان در ادامه گفت: البته این مکتب بعدها در طول زمان توسط بزرگانی مثل خواجه نصیر طوسی، علامه حلی و متکلامان و فیلسوفان مکتب اصفهان تصحیح و تکمیل شد.
کرباسی‌زاده در مورد رویکرد شیخ مفید به رابطه عقل و دین بیان کرد: شیخ صدوق، استاد شیخ مفید معتقد بود در رابطه عقل و دین تقدم با وحی است، هرچند که گاهی هم توضیحاتی در ذیل روایات دارد که نشان می‌دهد ایشان هم از استدلال‌های عقلی استفاده کرده است، ولی شیخ مفید نخستین کسی هست که در میان متکلامان امامیه جایگاه خاصی برای مقام عقل قائل شده و در رابطه عقل و دین در بعضی موارد به تقدم عقل اعتقاد دارد.
وی تاکید کرد: شیخ مفید مثلا در بحث عدل یا عدم احتیاج خداوند به مکان به طور خاص به ادله عقلی اشاره کرده، حتی جالب است که ایشان در اثبات اصل امامت هم عقل را دلیل می‌داند و در کتاب اوائل المقالات هم به این موضوع اشاره کرده است. ایشان توجه خاصی به رابطه عقل و دین داشت و به همین خاطر گاهی به این متهم می‌شود که گرایش‌های اعتزالی داشت.
انتهای پیام
