معیارهای اسلام برای سلامت جسمانی و روحانی در خانواده
گروه اجتماعی ــ مدرس حوزه علمیه قم به چند معیار اسلام برای ساخت مسکن اشاره کرد و افزود: خانه باید از حیاط و محلی مناسب برای ایجاد ارتباط با طبیعت برخوردار باشد، همچنین تهویه مناسب داشته باشد، محل زندگی باید وسیع و از نور کافی برخوردار باشد، اتاق خواب باید رنگ آرامش‌بخشی داشته باشد، همچنین سقف خانه کوتاه نباشد و ساختمان به سمت بالا نرود.
مسکن یکی از مواردی است که برای رسیدن به آرامش در زندگی دنیوی مورد توجه انسان‌ها قرار می‌گیرد. از آنجا که آرامش جسم کمک بزرگی به تکامل روح می‌کند؛ لذا اسلام توجه بسیاری به مسکن برای رسیدن به آرامش جسمی و روحی دارد.
اسلام ابعاد و نکاتی را در قرآن و احادیث برای داشتن مسکن اسلامی به ما معرفی می‌کند که این نکات تحت عنوان سبک زندگی اسلامی به ما رسیده است و با رعایت این نکات جسم و کالبد روحی آدمی به آرامش می‌رسد.
برای آگاهی از معیارهای مسکن اسلامی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام‌والمسلمین حمید صادقی، مدرس رشته نئوتئولوژی (علم کلام و اعتقادات جدبد) در حوزه علمیه قم تهیه کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حمید صادقی، مدرس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، بیان کرد: اگر قرار است رفتارسازی و تمدن اسلامی به مسکن‌سازی برسد این رفتار باید نشئت گرفته از اغنای اندیشه باشد. ممکن است قبل از ورود به مسکنِ تراز اسلامی ویژگی‌های آن را به‌صورت تئوری تعریف کنیم اما این تعاریف در رفتارسازی صورت نمی‌گیرد و ذهن آماده نمی‌شود.
وی ادامه داد: پس در ابتدا باید در حوزه اندیشه، هدف زندگی را مشخص کنیم که اگر در این حوزه به زیست حیوانی به‌عنوان اندیشه نخست، یعنی انسان موجودی دو پا است که در یک برنامه 70 ساله زندگی خود را به سرانجام می‌رساند، برسیم قطعاً نیازی به ساختمان‌سازی اسلامی نداریم.
روانشناس و مشاور مذهبی در استان اظهار کرد: اما اگر به اندیشه دوم که استمرار آدمی است، یعنی انسان تنها برای 70 سال زندگی خلق نشده و زندگی او ادامه دارد برسیم، در حوزه مسکن نیز باید به مسکن اصولی بیندیشیم و رفتار معماری ما نباید بهگونهای باشد که تنها 70 سال زندگی را تآمین کند.
مدرس حوزه علمیه قم با بیان اینکه اندیشه غرب اندیشه حیوانی است و در این اندیشه انسان باید از همه امکانات موجود نهایت استفاده را ببرد، اظهار کرد: اسلام از دو منظر سلامت جسمانی، یعنی تقویت جسم به‌عنوان مرکز خوب، و سلامت و بهداشت روحانی به حوزه مسکن‌سازی نگاه می‌کند.
وی با بیان اینکه بهداشت جسمانی برای تقویت روح انسان است که به 70 سال منتهی نمی‌شود و در این نظریه سرویس بهداشتی نزدیک آشپزخانه وجود ندارد، ادامه داد: در این حوزه سلامت جسم مطرح است که این جسم در مسکنی به سبک اسلامی سلامت است؛ لذا اسلام در معیارهای مسکن اسلامی بیان می‌کند که سرویس بهداشتی در محل استشمام اعضای خانواده نباشد.
معیارهایی برای سلامت جسم در مسکن اسلامی
نویسنده کتاب سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی به چند معیار اسلام برای ساخت مسکن اسلامی اشاره کرد و افزود: خانه اسلامی باید از حیاط و محلی مناسب برای ایجاد ارتباط با طبیعت برخوردار باشد، همچنین تهویه مناسب داشته باشد، محل زندگی باید وسیع و از نور کافی برخوردار باشد، اتاق خواب باید رنگ آرامش‌بخشی داشته باشد، همچنین سقف خانه کوتاه نباشد و ساختمان به سمت بالا نرود.
وی ادامه داد: مسکن اسلامی نباید به سرد نشینی منجر شود یعنی هرآنچه که در بدن تولید سودا می‌کند را از خود دور کنیم که یکی از آن‌ها نشیمن‌گاه از جنس پلاستیک و الیاف است که در زمان قدیم از جنس پشم و پوست شتر و گوسفند بود و همچنین در قدیم دیوارهای منازل از خشت و گل با طبعی گرم بود اما امروز شاهد آسفالت، سیمان و بتون در شهرها هستیم که همه سرد هستند و تولید سودا می‌کنند.
حجت‌الاسلام صادقی با بیان اینکه سبک زندگی اسلامی در هر مسکنی امکان پیاده شدن دارد، گفت: این معیارها حتماً نباید در خانه گنبدی شکل باشد بلکه این بخش‌های اسلامی را به هر نحوی که می‌توانیم باید در منازلمان پیاده کنیم، درواقع هدف پیاده کردن بخش‌های اسلامی است، ظاهر منزل مدنظرنیست و این معیارها باید باتوجه به مکان و مقتضیات اعمال شود.
معیارهایی برای سلامت روح در مسکن اسلامی
مدرس حوزه علمیه قم به مواردی که بُعد روحانی و روانی انسان یا همان فطرت و نهاد آدمی را در برمی‌گیرد، اشاره کرد و گفت: این یک بحث فرادینی است که در هر آیین و مذهبی مورد توجه قرار می‌گیرد، دانشمندان غربی به این وحدت رسیدند که دعوای امروز بر سر وجود عوامل نیست بلکه بحث بر سر کیفیت این عوامل است.
وی به چند معیار برای سلامت روحی در مسکن اسلامی اشاره و بیان کرد: برای آرامش روح بهتر است مشغولیت فکری برای خود نسازیم یعنی نوع ساخت مسکن را بهگونهای تنظیم کنیم که گرفتاری برای خود و اعضای خانواده ایجاد نکنیم، به‌طور مثال اسلام می‌فرماید محل آشپزی خانم خانه از محل پذیرایی مهمان جدا باشد و در معرض دید نباشد زیرا زمانی که مهمان نامحرم در خانه باشد برای خانم مشغولیت فکری ایجاد می‌شود؛ لذا اسلام آشپزخانه اُپن را نمی‌پسندد.
صادقی با بیان اینکه اگر سلامت جسم را در نظر می‌گیریم باید موارد و معیارهای سلامت روح را نیز در نظر بگیریم، به معیارهای دیگر سلامت روح اشاره و اظهار کرد: اتاق‌خواب پدر و مادر از اتاق‌خواب فرزندان فاصله داشته باشد و در هر کدام از اتاق‌ها حمامی جدا باشد، حریم بانوان در مسکن‌سازی رعایت شود؛ به‌طور مثال اتاق پذیرایی از مهمان اولین اتاق خانه باشد تا حریم بانوان حفظ شود.
وی با بیان اینکه اسلام با آپارتمان‌سازی مشکلی ندارد بلکه بحث بر سر رعایت معیارهای اسلامی در ساختمان‌سازی است، گفت: حریم همسایگان نیز باید در مسکن‌سازی رعایت شود.
مدرس حوزه علمیه قم با بیان اینکه روح و جسم انسان از یکدیگر جدا نیستند، افزود: اگر انسان به خود بیندیشد به حقیقت واحدی به معنای «من» می‌رسد و اگر فردی روح را نیز قبول نداشته باشد به‌منظور حفظ سلامت باید الزامات را اجرا کند.
حجت‌الاسلام صادقی در پاسخ به این سؤال که مسکن امروز مطابق با فرهنگ اسلامی است یا خیر، اظهار کرد: برای تشکیل جامعه دینی و عدالت‌خواه به مثلثی با سه ضلع امام عدالت‌خواه یا همان لیدر در جوامع غربی، برنامه عدالت‌خواه شامل دین یا قانون اساسی و مردم عدالت‌خواه نیاز داریم. اگر این مثلث تشکیل شود و ما به جامعه عدالت‌خواه نرسیدیم جای گله و شکایت وجود دارد و تا زمانی که مرم عدالت‌محور پای کار نیایند مثلث جامعه مطلوب تشکیل نمی‌شود.
این مشاور و روانشناس دینی افزود: علما و اهل بیت(ع) به این جامعه مطلوب مدینه فاضله می‌گویند و اندیشمندانی همچون استاد عابدی، آیت‌الله جوادی آملی و مقام معظم رهبری به این جامعه هدف، آرمان‌شهر می‌گویند که این مثلث توسط دین از سالیان قبل تبیین شده است اما هنوز ضلع مردم عدالت‌خواه آن تشکیل نشده است و دشمن نیز از ابتدا تا انتهای کار تنها بر روی همین مردم سرمایه‌گذاری کرده است.
مدرس حوزه علمیه قم گفت: لذا خود مردم باید طالب مسکن اسلامی باشند که برای این کار اغنای اندیشه لازم است و در غیر این صورت برنامه الهی و سبک زندگی الهی اجرا نخواهد شد و مسکن اسلامی در جامعه تحقق پیدا نمی‌کند ولو اینکه در فرهنگ آن جامعه، شیخ بهایی، که ساختمان‌سازی‌هایِ اسلامی او به ثبت رسیده است، ظهور کرده باشد.
حجت‌الاسلام صادقی با اشاره به اینکه هر انسان دو دشمن درونی یا همان فطرت و دشمن بیرونی دارد، بیان کرد: آدمی شیفته تجملات است و به راحتی می‌توان مفهوم و معنا را قربانی ظاهر کرد و متأسفانه امروز آرامش روانی فدای تجملات شده که دشمن داخلی انسان را به سمت تجمل‌گرایی می‌کشاند ودشمن بیرونی نیز با همین هدف و رویکرد کار می‌کند و آسایش و آرامش را در قالب تجملات و میل به زیبایی نشان می‌دهد و میل تجمل‌گرایی را در انسان تقویت می‌کند و همین موضوع یکی از موارد اسلامی نبودن بیشتر مسکن‌های جامعه امروز است.
وی افزود: مهندسان معماری در دانشگاه ترجمه کتب معماری جامعه غرب را می‌خوانند و معماری سبک غربی را فرا می‌گیرند در این صورت چطور می‌شود از این مهندسان انتظار ساخت مسکن اسلامی داشت؟
مدرس حوزه علمیه قم در پایان بی‌اعتمادی مردم به مسائل دینی و کسانی که ادعای کار فرهنگی دارند را عاملی برای اجرا نشدن معیارهای اسلامی در جامعه دانست و گفت: متأسفانه برخی کوتاهی‌ها از سمت برخی عالمان دینی و روحانیان اعتماد مرم به این قشر را کمرنگ کرده است هرچند کم‌کاری میان بیشتر اقشار جامعه دیده می‌شود اما بی‌اعتمادی مردم به جامعه دینی بیشتر شده است.
برای تکمیل بحث مصادیقی از برخی آیات و احادیث که به معیارهای مسکن اسلامی اشاره دارند، جمع‌آوری شده است که با هم مطالعه می‌کنیم.
ابعاد مفهومی هویت شیعی در مسکن سنتی (تبلور هنر، طبیعت، اخلاق، نور، رنگ، شفافیت، هندسه و تناسب، حریم و فضا تهی در مسکن سنتی)
|
آیه |
حدیث مربوط |
تفسیر |
استنباط |
|
و پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که از پارهای کوه‌ها و از برخی درختان و از آنچه داربست [و چفتهسازی] می‌کنند خانه‌هایی برای خود درست کن. (سوره نحل، آیه 68) |
اگر با اندیشه و خرد در کار عالم، نیک و عمیق تأمل کنی، هر آینه آن را چون خانه و سرایی مییابی که تمام نیازهای بندگان خدا در آن آماده و گرد آمده است؛ آسمان، همانند سقف، بلند گردانیده شده؛ زمین بسان فرش، گسترانیده شده؛ ستارگان چون چراغ‌هایی چیده شده و گوهرها همانند ذخیرههایی در آن نهفته شده و همه چیز در جای شایسته خود چیده شده است. آدمی نیز چون کسی است که این خانه را به او دادهاند و همه چیز آن را در اختیارش نهادهاند. همه نوع گیاه و حیوان برای رفع نیاز و صرف در مصالح او در آن مهیاست. (شگفتی‌های آفرینش ترجمه توحید مفضل، ص46، از امام صادق7) |
به کمال رساندن هنر دینی به‌وسیله بهره‌گیری از تعالیم الهی برای خلق خانه‌ای دقیق با ظرافت هنری خاص که به مانند جهان آفرینش برای رفع نیازهای آدمی مهیا گردیده است. |
خانه باید مانند یک اثر هنری با رعایت ضوابط خاص مانند موجودیتی متفاوت از فضای بیرون باشد و محل آرامش افراد شود و به مانند نمونه کوچکی از خانه جهان ظاهر شود که خالق آن آفریدگار یکتاست. |
|
وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده [این است که] از زیر [درختان ] آن نهرها روان است؛ میوه و سایهاش پایدار است. این است فرجام کسانی که پرهیزگاری کردهاند و فرجام کافران آتش [دوزخ] است. (سوره رعد، آیه 35) |
خداوند در بهشت جاویدان، برای شما صد هزار شهر از نور بنا می‌کند، و در جنّة‌المأوی یکصد هزار کاخ از نقره، و در جنّةالنّعیم یک صدهزار خانه از عنبر اشهب، و در جنّةالفردوس یکصد هزار شهر که در هر شهر یک هزار حجره قرار داده به شما عنایت می‌فرماید، و در جنّةالخلد یکصد هزار منبر از مشک، و در درون هر منبری هزار اتاق از زعفران، و در هر اطاقی هزار تخت از درّ و یاقوت، و بر هر تختی همسری از حوران بهشتی به شما عطا می‌کند. (پاداش نیکی‌ها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال، ص199، از پیامبر اکرم9 در مورد فضیلت روز بیست و هشتم ماه رمضان) |
درختان سایه‌انداز، آب جاری، غرفه‌های رنگارنگ که با سنگ‌های قیمتی تزیین شده، فضاهای مملو از نور از توصیفات بهشت است که معمار سنتی این تعابیر را در داخل خانه به کار می‌گیرد. |
کاشت درخت و قراردادن حوض در حیاط مرکزی خانه که ایجاد سایه کرده، علاوه بر ملاحظات اقلیمی، یادآور باغ‌های بهشتی باشد و به صورت موجودیتی متفاوت ظاهر شود. |
|
برای آن‌ها [در بهشت] خانه امن و امان نزد پروردگارشان خواهد بود؛ و او، ولی و یاور آن‌هاست، به سبب اعمال [نیکی] که انجام می‌دادند. (سوره انعام، آیه 127) |
بدبختی در سه چیز است: در زن، در مرکب، و در خانه. اما نحس بودن زن، در ناسازگاری و فراهم ساختن ناخوشنودی شوهرش است، و در مرکب رام نبودن و سرکشی است که نگذارد بر آن سوار شوند، و شومی خانه در کوچک بودن صحن حیاط و داشتن همسایگان بد و عیوب زیاد است. (معانی‌الأخبار، ترجمه محمدی ج1؛ ص345، از امام صادق7) |
توجه به مسکن جاودانه نیکوکاران در بهشت که فضایی باز و وسیع دارد و مملو از باغ‌های سرسبز است و همچنین نکوهش ائمه اطهار به داشتن خانه‌ای تنگ و بدون حیاط. |
باید بین توده و فضای باز خانه تعادل مناسبی برقرار باشد و داشتن خانه‌ای تنگ و بدون حیاط به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. |
|
ای پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش‌های خود را بر خود فروتر گیرند؛ این برای آن‌که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیک‌تر است و خدا آمرزنده مهربان است. ( احزاب، 59) |
از امام صادق7 پرسیدم: در پشتبامی که دیوار ندارد می‌توان خوابید؟ فرمودند: جدم رسول خدا(ص) از خوابیدن در پشتبام بیدیوار نهی فرمود. گفتم: اگر از سه جانب دیوار و حفاظ داشته باشد کافی است؟ فرمودند: نه، باید از چهار طرف به صورت حصار باشد. گفتم: ارتفاع دیوار تا چه حد کافی است؟ فرمودند: کم‌ترین حد ارتفاع سه وجب (80 سانت) خواهد بود. (گزیده کافی، ج6، ص43، از امام صادق7) |
داشتن حریم، ایجاد مرز می‌کند و به معنای جدایی نیست، بلکه در تمام شئون زندگی و روابط اجتماعی و به تبع آن در معماری تأثیرگذار است و در عین آن‌که حجابی ایجاد می‌کند، مانع از تجاوز دیگران می‌شود. |
طراحی عناصر خانه به صورتی که امکان دید از سمت بیرون به درون خانه میسر نباشد. که این مسأله با ایجاد حریم در پنجره‌ها، پشت بام و... میسر می‌شود. |
|
و در خانه‌هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم، زینت‌های خود را آشکار مکنید و نماز برپا دارید و زکات بدهید و خدا و فرستادهاش را فرمان برید! خدا فقط میخواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند. (سوره احزاب، آیه 33) |
پروردگارا، تشریف عطای خویش بر من بپوشان و در منازلی که برای دوستانت مهیا ساختهای مکان ده. برای من مکانی مطمئن و امن برگزین که در آن آرام گیرم و جایی که در آن مسکن گزینم و دلم شاد شود! (صحیفه سجادیه، ترجمه آیتی، ص334، از مناجات امام سجاد7) |
رعایت حریم در خانه، حافظ خلوت افراد است و امکان سیر در حالات درون به دست می‌آید و تعادل میان برون و درون ایجاد می‌گردد و شادی و آرامش ساکنان فراهم می‌شود. |
رسیدن به خلوت مناسب و ایجاد محیطی امن در خانه برای زنان که از طریق درون‌گرایی و پوشاندن خانه در مقابل افراد و عوامل بیگانه بیرونی ایجاد می‌شود. |
|
سقفش را برافراشت و آن را [به اندازه معین] درست کرد. (سوره نازعات، آیه 28) |
ابان‌بن‌عثمان نقل می‌کند که کسی نزد امام صادق7 از بازی جنیان با خانواده و عیالش شکایت کرد. حضرت فرمود: سقف خانه چقدر ارتفاع دارد؟ گفت: ده ذراع، فرمود: آن را هشت ذراع کن همان گونه که دور میزنی، و آیت‌الکرسی را بر آن بنویس، زیرا هر خانه‌ای که سقف آن بیش از هشت ذراع باشد، محل حضور جن می‌شود و در آنجا ساکن می‌شوند. (الخصال، ترجمه جعفری، ج2، ص117، از امام صادق7) |
رعایت هندسه معقول در فضاهای خانه متناسب با مقیاس انسانی که مهم‌ترین آن در رعایت ارتفاع مناسب در خانه است. |
تناسبات ارتفاع اتاق‌های خانه بیشتر از 8 ذراع (هر ذراع 45 سانتی متر) یعنی بیشتر از 360 سانتی متر نباشد. |
