موسیقی محرم در همراهی با ادبیات غنی به ابزار تفکر بدل می‌شود/ آسیب‌های سلبریتی‌زدگی
گروه هنر ــ در نشست «مطالعه انتقادی ابعاد هنری و رسانه‌ای موسیقی محرم»، ابراهیم فیاض، همراهی شور و شعور در موسیقی محرم را عاملی برای تفکر برشمرد و عبدالله بیچرانلو، پیامدهای سلبریتی‌زدگی را برشمرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست تخصصی «مطالعه انتقادی ابعاد هنری و رسانه‌ای موسیقی محرم» با حضور ابراهیم فیاض، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران امروز 30 مهرماه در پژوهشگاه فرهنگ و هنر و رسانه برگزار شد.
فیاض در این نشست اظهار کرد: موسیقی محرم مبلّغ محرم است که متأسفانه به واسطه ناآگاهی در حال نابودی است. مهمترین نقش را در نابودی موسیقی محرم، رسانه غیرملی ایفا می‌کند. صفت «غیرملی» را به این دلیل به تلویزیون نسبت می‌دهم که شاخصه‌های رفتاری این مجموعه متناسب با عنوان ملی آن نیست؛ حتی معتقدم در برخی مواقع، تلویزیون داخل به پیشبرد اهداف رسانه‌های خارجی کمک هم کرده است، چون بی‌تدبیری آنها در برنامه‌سازی صحیح، سبب شده مردم به سمت رسانه‌های خبری چون بی بی سی و ... متمایل شوند.
رفتار ناآگاهانه در پرداخت به آیین‌های دینی
وی افزود: ناآگاهی در حوزه مسائل و آیین‌های دینی تنها مختص رسانه ملی نیست، بلکه برخی از چهر‌ه‌های برجسته و حتی علما نیز رفتارهای ناآگاهانه از خود بروز می‌دهند. برای مثال به اظهار نظر یکی از علما اشاره می‌کنم که گفته «عَلَم‌هایی که مردم در محرم حمل می‌کنند، آهن پاره هستند». این در حالی است که این علم‌ها به واسطه برخورداری از وجوه زیبایی‌شناسی، مروج عاشورا هستند. برای مثال هر یک از تیغه‌هایی که در علم استفاده می‌شود، نشانگر یک سرو است و سرو میانی در وسط علم، نماد امام حسین(ع) است که دو پر به عنوان تاج روی نوک آن قرار گرفته است. همچنین در علم، تابوت یا گل می‌بینیم و شکل کلی علم همانند سرو است. بر این اساس، چگونه می‌شود به این تمثیل زیبا عنوان آهن‌پاره را اطلاق کرد؟
فیاض در بخش دیگری از سخنانش متذکر شد: انسان برای اینکه دچار پوچ‌گرایی نشود، نیازمند موسیقی است. موسیقی حس ایجاد می‌کند و وقتی حس ایجاد شد، فکر هم شکل خواهد گرفت. حتی تأکید بر ویژگی فکری موسیقی در معنای یونانی آن نیز مشاهده می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه مخاطب موسیقی، نسل جوان است، گفت: اولین جایی که موسیقی وارد دین می‌شود، اذان است. اذان خود شکلی زیبا از موسیقی است و به همین جهت، وقتی می‌بینیم اسلام دعوت خود را با موسیقی و صدای خوش شروع می‌کند، حق داریم تصور رایج درباره منع موسیقی در دستورات اسلامی را درست ندانیم.
جنگ با موسیقی ادامه دارد
فیاض ادامه داد: متأسفم که در دهه‌های گذشته شاهد جنگ با موسیقی بوده‌ایم. این اتفاق هم‌اکنون نیز ادامه دارد، چون نگرش‌ها به این حوزه همانگونه که اشاره شد، آگاهانه نیست. نکته بعدی این است که در موسیقی شور وجود دارد، اما اگر این شور با شعور همراه شود، به همان موسیقی دست می‌یابیم که از آن به عنوان عاملی برای فکر کردن نام برده می‌شود.
این استاد دانشگاه اعلام کرد: یک افسوس بزرگ داشته و دارم و آن اینکه چرا نباید درباره عاشورا اپرا داشته باشیم؟ این حماسه ظرفیت بسیار بالایی برای تبدیل شدن به سمفونی‌های بزرگ دارد، اما متأسفانه به جای آن به دنبال برخی مداحانی هستیم که در این زمینه در سطح ابتدایی‌اند و صدا و سیما نیز متأسفانه دنباله‌رو همین رفتار ابتدایی شده است.
وی اضافه کرد: یکی از دلایل بارز برای غیرعلمی خواندن تلویزیون این است که اذان‌ها در طول روز به یک شکل و فرم پخش می‌شود. این در حالی است که شکل اجرای اذان صبح با اذان عصرگاهی متفاوت است. از نگاه من عملکرد رسانه در جهت تبلیغ محرم نیست، بلکه در مسیر نابودی آن قدم برمی‌دارد. جدا از رسانه ملی، مدیران دیگر بخش‌ها نیز به گونه‌ای عمل می‌کنند که نتیجه آن خارج شدن دین از زندگی مردم است.
رابطه ادبیات و موسیقی
وی برای رشد موسیقی محرم به ارائه پیشنهادی پرداخت و گفت: استفاده از ادبیات بهترین مسیر برای اتکای موسیقی محرم است، اما بدون اتکا بر ادبیات غنی، آینده خوشی برای موسیقی عاشورایی نمی‌توان متصور شد. نمود بارز این اتفاق را در برخی هیئت‌های مذهبی مشاهده می‌کنیم که به جای ترویج فرهنگ عاشورایی، تبدیل به غذاخوری شده‌اند.
وی در انتهای سخنانش تأکید کرد: موسیقی اربعین امری جدا از موسیقی عاشورایی است، همانگونه که زیارت اربعین متفاوت از زیارت عاشورا است. با این حال، به دلیل فقدان ادبیات لازم، صدا و سیما موسیقی اربعین را همانند موسیقی عاشورا عرضه می‌کند؛ همانگونه که در پخش اذان‌ها مرتکب اشتباه می‌شود.
آسیب‌های سلبریتی‌زدگی در موسیقی محرم
عبدالله بیچرانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران سخنران دیگر این نشست بود. وی در آغاز سخنانش اظهار کرد: موسیقی را یک هنر و رسانه می‌دانیم که احساس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرف دیگر، موسیقی کارکرد انتقال پیام را دارد و باید توجه داشت که موسیقی در دو شکل عام و خاص عرضه می‌شود.
وی افزود: موسیقی ظرفیت کنترل بدن را دارا است، به نحوی که در برخی مواقع برای تهییج مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شکل از موسیقی حتی در برخی مواقع قادر است جریانات مهمی را در جامعه ایجاد کند. نمود دیگر این خصیصه را می‌توان در آیین‌ها مشاهده کرد.
وی با تأکید بر تفاوت موسیقی آیینی با موسیقی که از آن برای رفع خستگی استفاده می‌شود، گفت: موسیقی امروز به قوی‌تر کردن آیین‌ها کمک کرده است. بر همین مبنا چند زیرمجموعه می‌توان برای آن متصور بود. روندهایی بر موسیقی محرم مؤثر است. برای مثال، جهانی شدن، رسانه‌ای شدن، بصری شدن، مجازی شدن، تجاری شدن و زنانه شدن، اشکال مختلف موسیقی در آیین‌ها را شکل می‌دهد.
موسیقی محرم از منظر ارتباطات رسانه‌ای
بیچرانلو با بیان اینکه مجاری ارتباطی موسیقی محرم، مشتمل بر دو مسیر است، گفت: نخست ارتباطات آیینی در مساجد، حسینیه‌ها، هیئت‌ها و پیاده‌روی اربعین و دوم آثار موسیقی انتقالی که در این بخش سه زیرمجموعه وجود دارد: ابتدا اسطوره‌سازی، دوم تاریخ‌سازی و سوم ایجاد تراکم شناختی.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به موسیقی محرم در شکل ارتباطات رسانه‌ای گفت: فقدان غنای زیباشناسی، گسستگی از موسیقی بومی در تلویزیون، عامهپسند بودن، فقدان تکثر و تنوع موسیقی کشور و سلبریتی‌زدگی و رسانه‌ای شدن از جمله ویژگی‌های موسیقی محرم در ارتباطات رسانه‌ای است.
وی درباره آفت‌های سلبریتی‌زدگی در موسیقی محرم، گفت: امروز بسیاری از مداحان درگیر فضای مجازی هستند و تلاش می‌کنند تعداد دنبال‌کنندگان صفحات اجتماعی خود را بالاتر ببرند. برای مثال میثم مطیعی بیش از ۹۰۰ هزار فالور دارد یا مجید بنی‌فاطمه بیش از ۸۰۰ هزار فالور را به خود اختصاص داده است.
آفت‌های سلبریتی‌زدگی
وی در ادامه ضمن برشماری پیامدهای سلبریتی‌زدگی گفت: دوگانگی فرهنگ شهرت و فرهنگ حسینی در سلبریتی‌ها، رسوایی سلبریتی، تجاری شدن آیین، سیاسی و جناحی شدن آیین و عامهپسند شدن از جمله آسیب‌های سلبریتی‌زدگی موسیقی محرم است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی درباره آیین و موسیقی محرم حرف می‌زنیم، بهتر است تعریف مشخصی از آیین هم ارائه دهیم. آیین مشتمل بر اجرای داوطلبانه رفتاری است که به شکلی سزاوار به منظور تأثیرگذاری نمادین با مشارکت در زندگی جدی طراحی شده است. آیینی که تعریف کردیم، دارای ۱۵ ویژگی است که به صورت مختصر آنها را بیان می‌کنم.
ویژگی‌های آیین
بیچرانلو اضافه کرد: کنش اولین ویژگی آیین را تشکیل می‌دهد؛ یعنی فرایندی که از تفکر نشأت نمی‌گیرد. دومین ویژگی اجرا است که هرگز در لحظه عمل شدنش ساخته نمی‌شود، بلکه همیشه عملی است مبتنی بر تصورات از پیش موجود. سوم؛ آیین عزاداری محرم آگاهانه و داوطلبانه است. چهارم؛ آیین غیرابزاری است و در آن، هیچ فرد و گروهی به دنبال اهداف مادی نیست.
بیچرانلو ادامه داد: جمعی و اجتماعی بودن یکی دیگر از ویژگی‌های آیین است که همیشه به صورت جمعی برگزار می‌شود. آیین بیانگر روابط اجتماعی است. آیین شرطی است، نه اخباری؛ یعنی عزداران امام حسین(ع) با عشق و تعهد آرمان‌های عاشورا را دنبال می‌کنند. آیین نمادهای تأثیرگذار دارد. منظور اینکه آیین‌های قدرتمند بر تجربه‌های اجتماعی مثل قربانی کردن تأثیر می‌گذارند. نمادهای متراکم بخش دیگری از آیین را در بر می‌گیرد. در این شکل، نهادهای مهم آیینی چندلایه و چندوجهی هست و معنای آنها از طریق ظاهرشان مشخص نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: رفتار ابزاری (بیانی)، رفتار سنتی، رفتارهایی که به طور مرتب تکرار می‌شوند، ارتباطات بدون ارتباط و توجه به امر قدسی بخش‌های دیگر آیین را شکل می‌دهند.
وی در پایان اظهار کرد: آیین‌ها اصول خودشان را دارند و به همین دلیل هیچ‌گاه از بین نخواهند رفت.
انتهای پیام
