بررسی نظری مفهوم «هنر شیعی» در فصلنامه «تاریخ اسلام و ایران»

به گزارش ایکنا؛ چهل و دومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «تاریخ اسلام و ایران» به صاحب‌امتیازی دانشگاه الزهرا(س) و مدیرمسئولی سوسن قهرمانی قاجار منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «صورت‌بندی تاثیرات معروف و منکر در تاریخ سیاسی معتزله»، «بازاندیشی فلسفه تاریخ در تفکر علم الاسمایی تاریخی؛ تبیین حکمت تاریخ از منظر فردید»، «واکاوی مناسبات علی اکبر داور با پهلوی اول»، «تاملی در مفهوم جغرافیایی ایالت و شهر جیرفت در دوران اسلامی؛ از سده‌های نخستین تا اوایل سده هشتم هجری»، «بررسی نظری مفهوم «هنر شیعی» با تاکید بر مطالعه رویکردهای شیعی در معماری عصر تیموری»، «بررسی و تبیین عوامل موثر در شیوع قحطی و بحران نان در عصر مظفری»، «الکسی پترویچ یرملوف و مدیریت استعمار تزاری در جنوب قفقاز (۱۲۳۱/۱۸۱۶-۱۲۴۲/۱۸۲۷)»، «سیاست‌های نوگرایانه دولت پهلوی در ساختار شهری و تاثیر آن بر بافت تاریخی بین سال‌های ۱۳۰۴ - ۱۳۴۰ شمسی (مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر یزد)».

تاثیرات معروف و منکر در تاریخ سیاسی معتزله

در چکیده مقاله «صورت‌بندی تاثیرات معروف و منکر در تاریخ سیاسی معتزله» می‌خوانیم: «جایگاه راهبردی معروف و منکر در کلام سیاسی معتزله به گونه‌ای که امامت ذیل آن قرار می‌گیرد و تاثیرات ژرفی بر تاریخ سیاسی این گروه گذاشته است. مقاله حاضر با بهره‌گیری از چارچوب نظری مبتنی بر گونه‌شناسی مبارزه مثبت، منفی و مشارکت در قدرت، این تاثیر را کاویده است و در پاسخ به این پرسش که جایگاه و سطوح تاثیرگذاری معروف و منکر در تاریخ معتزله چیست، فرضیه خود را مبنی بر ظرفیت و گستردگی اصل پنجم معتزله نسبت به کنش اجتماعی فرهنگی و کنش سیاسی در گستره تاریخ به صورت مستقیم و غیر مستقیم در قالب سه رهیافت مبتنی بر چارچوب نظری به آزمون گذاشته است.

بر این اساس، مقاله بر آن است که سه رهیافت تاریخی هم زمان در مواجهه با معروف و منکر در میان معتزله هویداست: رهیافت مبارزه مثبت، که درصدد مبارزه رویارو با حاکمان نامشروع است و به اعمال آخرین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر یعنی قیام بالسیف دست می‌زند؛ نمونه آن شرکت در قیام حسنیان و مشارکت در قیام علیه ولید بن یزید است. رهیافت مبارزه منفی، که تا پایه خروج و قیام پیش می‌رود اما از آن پیش‌تر نمی‌رود و به اقدام عملی دست نمی‌زند که نمونه آن اقدامات واصل بن عطا و عمرو بن عبید است. رهیافت شرکت در قدرت که دست‌یابی به مراکز سلطه را وسیله لازمی برای نشر عقاید خود و امر به معروف و نهی از منکر می‌شمرد که نمونه آن ابن ابی دواد و ثمامه بن اشرس است. این سه رهیافت سه صورت‌بندی انقلابیون، اصلاحیون و منفعلان را در کنار دولت شبه ایدئولوژیک و اقتدارگرا در تاریخ سیاسی معتزله برمی‌سازد.»

بازاندیشی فلسفه تاریخ در تفکر علم الاسمایی تاریخی

در چکیده مقاله «بازاندیشی فلسفه تاریخ در تفکر علم الاسمایی تاریخی؛ تبیین حکمت تاریخ از منظر فردید» آمده است: «فردید فلسفه تاریخ مدنظر خود را علم الاسماء تاریخی نام می‌نهد. در تفکر فردید اندیشه تاریخی که حاصل تجلی و غیاب اسماءالله در عرفان ابن عربی آن‌گونه که در کتاب فصوص الحکم و در آثار شارحان او آمده است به همراه حوالت تاریخی در فلسفه هیدگر، فیلسوف شهیر قرن بیستم آلمان است درهم آمیخته می‌شود و با نوآوری‌هایی به صورت علم‌الاسماء تاریخی درمی‌آید. بسیاری از اندیشمندان، جمع اندیشه تاریخی ابن عربی و هیدگر را که متعلق به دو سنت تاریخی متفاوت هستند کاری مهمل و بی‌معنی، و حاصل آن را ملغمه‌ای بی‌مبنا و بنیاد دانسته‌اند. نگارندگان هرچند به فلسفه تاریخ مدنظر فردید انتقاداتی را وارد دانسته، ولی معتقدند کار فردید بازاندیشی دو سنت متفاوت در شرق و غرب جهان و جمع‌آوری آن در دستگاه فکری مخصوص به خود است. پرسش اصلی تحقیق، این است که تفکر علم الاسماء تاریخی فردید دارای چه بصیرت‌هایی برای محققان رشته تاریخ دارد؟ مدعای این پژوهش آن است که هرچند می‌توان ایرادهایی به اندیشه تاریخی فردید وارد کرد، ولی برای کسانی که تاریخ را به صورت حرفه‌ای مطالعه می‌کنند، بصیرت‌های بنیادین و اساسی دارد که تاکنون در میان دانشگاهیان رشته تاریخ مغفول مانده و این مقاله سعی بر تبیین و وصف این نحوه تفکر دارد.»