بقای تشیع مرهون اقدامات امام صادق(ع) است

حجت‌الاسلام محمدرضا مصطفی‌پور، مدیر گروه کلام پژوهشگاه علوم وحیانی معارج، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، با بیان اینکه تبیین دین، تشکیل حکومت اسلامی و حفظ دستاوردهای نبوی وظایفی است که ائمه(ع) باید آن‌ها را انجام می‌دادند، اظهار کرد: برای تعدادی از ائمه(ع) شرایط برای انجام این وظایف کاملاً آماده بود و برای برخی از آن‌ها به دلیل محدودیت‌ها، این شرایط فراهم نبود.

وی افزود: امام صادق(ع) در دورانی مسئولیت امامت جامعه اسلامی را بر عهده گرفتند که حکومت اموی منقرض شده و حکومت عباسی جایگزین آن شده بود. در چنین وضعیتی، شرایط برای افرادی که زمان‌شناس‌ هستند، فراهم می‌شود تا با استفاده از وضعیت پیش آمده بتوانند اهدافشان را تحقق ببخشند؛ لذا امام صادق(ع) در ابعاد مختلف شروع به فعالیت کردند. ایشان در دفاع از اسلام از منظر کلامی و فقهی، جلساتی تشکیل داده و شاگردانی پرورش می‌دادند که بتوانند در برابر مکاتب انحرافی آن زمان ایستادگی کنند. این شاگردان با فعالیت‌های خود زمینه رشد و شکوفایی تمدن اسلامی را فراهم کردند.

مدیر گروه کلام پژوهشگاه علوم وحیانی معارج ادامه داد: از نظر شرایط موجود در زمان امام صادق(ع)، ایشان گسترش علمی فوق‌العاده‌ای را به وجود آوردند، مثلاً شاگردی به نام جابر بن حیان، تربیت کردند که در علم شیمی و به تعبیر آن زمان، علم کیمیا فعالیت می‌کرد. برخی از شاگردان امام نیز در زمینه مباحث کلامی و مبارزات سیاسی علیه ظلم و بی‌عدالتی حکام فعالیت می‌کردند که همه این‌ها با حمایت و پشتیبانی امام(ع) انجام می‌شد.

عقلانیت و عقل‌گرایی؛ دغدغه امام صادق(ع)

وی با بیان اینکه امام صادق(ع) به عقل و عقل‌گرایی توجه ویژه‌ای داشتند، گفت: عقلانیت یکی از اصول اساسی تمدن‌هاست و امام(ص) همواره مردم را به آن دعوت می‌کردند. روایات متعددی نیز در باب عقل و معیارهای عقلانیت از آن حضرت نقل شده است. در رابطه با عدالت اجتماعی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های تمدن، وقتی شرایط فراهم باشد، نه تنها می‌توان با ظلم و بی‌عدالتی مبارزه کرد، بلکه می‌توان راه‌های اثباتی تحقق عدالت را نیز برای مردم روشن ساخت. بخشی از اقدامات امام صادق(ع) نیز به همین موضوع معطوف بود، یعنی ایشان با استفاده از تعالیم قرآنی و نبوغ امامت خود بساط مکاتب انحرافی آن زمان را که توسط مرجئه، معتزله، خوارج و امثال آنها تبلیغ و ترویج می‌شد، برچیدند. امام(ع) هم شاگردانی را در این زمینه پرورش می‌دادند و هم خود مستقیماً وارد بحث و گفت‌و‌گو با افراد شده و آن‌ها را محکوم می‌کردند.

بقای مذهب تشیع مرهون اقدامات امام صادق(ع) است

حجت‌الاسلام مصطفی‌پور تصریح کرد: امام باید موقعیت‌شناس باشد و با توجه به تحولی که در جامعه رخ می‌دهد، از شرایط پیش آمده به نحو احسن بهره‌برداری کند. امام صادق(ع) در این راستا، چهار هزار شاگرد پرورش دادند و به تعبیر یک دانشمند آلمانی، مغز متفکر جهان تشیع هستند. در واقع ما بقای مذهب تشیع را مرهون اقدامات و تلاش‌های امام صادق(ع) می‌دانیم؛ چرا که مذهب ما مذهب جعفری است، یعنی به اعتبار نام امام صادق(ع)، تشیع را مذهب جعفری نامیدند، در برابر مذاهب دیگری که به صورت انحرافی به وجود آمده بودند.

اسلام دین علم است

وی بیان کرد: اسلام دین علم است و اولین آیاتی که در شب بعثت پیامبر(ص) بر آن حضرت نازل شد، از علم و کرامت انسان در پرتو علم صحبت می‌کند. پایه و اساس اسلام بر علم و دانش در همه ابعاد اعم از علوم تجربی و طبیعی و علوم انسانی و ماوراء طبیعی بنا گذاشته شده است. قرآن کرامت انسان را به علم و دانش می‌داند و نه تنها بر یادگیری آن تأکید می‌کند، بلکه معتقد است علوم را باید نوشت و ثبت کرد تا آیندگان نیز از آن بهره‌مند شوند. امام صادق(ع) نیز به علم و دانش فوق‌العاده توجه می‌کردند و در باب دوم اصول کافی که راجع به علم است، روایات فراوانی از ایشان نقل شده که مردم را به عقلانیت و علم و دانش توجه داده‌اند.

مدیر گروه کلام پژوهشگاه علوم وحیانی معارج افزود: امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند: «من همه دانش‌های بشری را در چهار مرحله خلاصه می‌کنم؛ اولین مرحله دانش، خداشناسی و شناخت پروردگار و دومین مرحله آن، خودشناسی است. سومین مرحله، آن اوامر و نواهی‌ای است که خدا ما را به رعایت‌شان فراخوانده و از جمله آن‌ها، طلب علم و دانش است. در چهارمین مرحله نیز انسان باید بداند چه چیزهایی او را از دین خارج می‌کند».

وی با بیان اینکه آموزه‌های قرآنی سه روش را برای دعوت یا مقابله با مخالفان به پیامبر(ص) گوشزد می‌کند، گفت: این روش‌ها، برهان و استدلال، موعظه حسنه یا خطابه و جدال احسن نام دارد. امام صادق(ع) نیز شاگرد مکتب پیغمبر(ص) بودند و طبیعتاً در برابر مکاتب انحرافی آن زمان از همین روش‌ها، به تناسب مورد و مخاطب استفاده می‌کردند.