سرمایه اجتماعی در اصفهان افت کرده است/ ازدواج سفید در اصفهان نداریم
گروه اجتماعی ــ یک عضو شورای شهر اصفهان گفت: یکی از آسیب‌های جدی اجتماعی در شهر اصفهان، کاهش و افت سرمایه اجتماعی است که هویت شهری را تحت‌تأثیر قرار داده و حس مسئولیت اجتماعی و تعلق شهروندی را کمرنگ ساخته است.
در جهان امروز به موازات رشد و گسترش پدیده شهرنشینی و شکل‌گیری کلان‌شهرها، شاهد بروز انواع آسیب‌های اجتماعی و گسترش آنها در طول زمان هستیم. آسیب‌های اجتماعی عمدتاً حاصل سیاست‌گذاری‌های نادرست و سوءمدیریت‌هاست که اگر نادیده گرفته شوند یا به آنها کم توجهی شود، پیچیده‌تر شده و حل آنها با دشواری مواجه میشود. بنابراین گام اول در مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، پذیرش وجود این آسیب‌ها و شناسایی دقیق آنهاست تا بتوان برنامه‌ای عملیاتی برای حل‌وفصل آسیب‌ها تدوین و اجرا کرد. اصفهان نیز از جمله کلان‌شهرهای کشور است که با توجه به مهاجرپذیری و رشد جمعیت آن، بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی در این شهر، امری طبیعی به نظر می‌رسد. در همین رابطه، خبرنگار ایکنا در اصفهان، گفت‌وگویی با کورش محمدی، عضو شورای شهر اصفهان انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
حاشیه‌نشینی در اصفهان محصول مهاجرت بی‌رویه است
آمار مشخصی در ارتباط با اعتیاد وجود ندارد
بانک اطلاعاتی درباره آسیب‌های اجتماعی نداریم
آسیب‌های اجتماعی به سنین پایین‌تر گسترش پیدا کرده است
میزان طلاق در اصفهان 29 درصد است
حدود 400 نقطه بی‌دفاع شهری در شهر اصفهان وجود دارد
نقاط بی‌دفاع شهری منشأ آسیب‌های اجتماعی است
بیکاری زمینه آسیب‌های اجتماعی است
ازدواج سفید در اصفهان نداریم
مهاجرت در ذات خود آسیبزا نیست
کودکان کار محصول سوءمدیریت‌ها، فقر، بیکاری و حاشیه‌نشینی هستند
سرمایه اجتماعی در اصفهان به شدت افت کرده است
ایکنا ـ مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی که در حال حاضر در شهر اصفهان با آن مواجه هستیم، چه نوع آسیب‌ها و چالش‌هایی هستند؟
آسیب‌های اجتماعی مجموعه وسیعی را شامل میشود که باید همه جانبه در مورد آن صحبت شود. حال در این میان حاشیه‌نشینی به عنوان آسیب مادر، در اصفهان منشاً به وجود آمدن بسیاری از آسیب‌های دیگر شده است. جمعیت زیادی در 9 منطقه غیر برخوردار یا کم برخوردار در اصفهان وجود دارد که در آنجا با پدیده حاشیه‌نشینی روبرو هستیم. البته بخش زیادی از این حاشیه‌نشینی در اصفهان محصول مهاجرت بی‌رویه‌ای است که طی سه دهه اخیر به اصفهان صورت گرفته و بی‌توجهی در مدیریت مهاجرت‌ها و عدم وجود برنامه‌ای مفید برای ساماندهی آنها به این امر دامن زده است. این مهاجرت‌ها در ابتدا سکونت‌گاه‌‌هایی غیررسمی در اطراف شهر به وجود آوردند که بعد هم جزء شهر شد و همان بافت امروزه به عنوان یک بافت آسیبزا و جزء فضاهای بی‌دفاع شهری محسوب میشود؛ به گونه‌ای که آسیب‌ها در آن مناطق به راحتی تولید میشود.
در کنار این مسئله، اعتیاد نیز آسیبی وسیع به لحاظ حجم و گستردگی است و امروزه در اشکال مختلفی مانند اعتیاد به مواد سنتی، اعتیاد به مواد صنعتی و جدید مانند گل و ماری‌جوانا در میان جوانان آسیب زیادی در بردارد. گسترش این آسیب در میان زنان، جوانان و دانش‌آموزان نیز بسیار نگران کننده است.
ایکنا ـ آیا آمار کسانی که در شهر اصفهان درگیر پدیده اعتیاد هستند، مشخص است؟
آمار مشخصی در حال حاضر در ارتباط با اعتیاد حتی در کل کشور نیز وجود ندارد و آمارهایی که گفته میشود، براساس تخمین است. متأسفانه در خصوص آسیب‌های اجتماعی بانک اطلاعاتی نداریم و آمارها معمولاً بر اساس نوع نگاه و سلیقه دستگاه‌های متولی اعلام میشود. مثلاً از نظر ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور، حدود دو میلیون و 200 هزار معتاد داریم، اما از نگاه دستگاه‌های دیگر مانند سازمان بهزیستی، یا وزارت بهداشت و یا آمارهای NGO ها و مؤسسات فعال در این حوزه، این آمار از دو میلیون تا هفت میلیون متفاوت است، پس آماری مشخص و دقیق از اعتیاد وجود ندارد، ولی نرخ رشد این آسیب در جامعه حدود 4 و نیم یا 5 درصد است. بررسی‌ها، مراجعات، مطالعات و تحقیقات میدانی صورت گرفته نشان می‌دهد که امروزه متأسفانه حجم و دامنه این آسیب‌ها به سنین پایین‌تر و اقشار مختلف مانند دانش‌آموزان، دانشجویان، دختران و زنان گسترش پیدا کرده است.
در ارتباط با محیط‌های صنعتی و کارگری، چندین سال پیش مطالعه‌ای انجام دادیم که مطابق آن آمار، حدود 20 تا 23 درصد از آنها درگیر اعتیاد هستند. در خصوص اقشار دیگر نیز به مطالعات وسیع و پیمایش‌های علمی نیاز داریم که متأسفانه در این رابطه هنوز اقدامی صورت نگرفته است. همه دستگاه‌های متولی تلاش می‌کنند با عوارض اعتیاد مبارزه کنند، ولی در حوزه پیشگیری سال‌هاست که با آهنگی کند پیش رفته و پیشرفت زیادی نداشته‌ایم. آسیب دیگر در سطح شهر، تکدی‌گری است که بخشی از آن ریشه در حاشیه‌نشینی داشته و بخش دیگر به فقر، بیکاری و نبود یا عدم توزیع فرصت‌های شغلی به صورت برابر در جامعه بازمی‌گردد.
طلاق نیز در اصفهان به عنوان یک آسیب جدی مطرح شده و آماری بالای 29 درصد دارد که می‌تواند زنگ خطری باشد. بر اساس شنیده‌ها از برخی متولیان امر، این آمار مقداری کاهش یافته، اما باز هم روندی که نشان بدهد ما در جهت حل مسائل و مشکلات اجتماعی گام برمی‌داریم، وجود نداشته و سال به سال با حجم بیشتری از آسیب‌ها و حتی آسیب‌های نوپدید روبرو می‌شویم.
یکی از آسیب‌های نوپدید، شکل‌گیری گروههای «هیپ هاپ» است که از نگاه وارداتی، تبلیغات سوء و تهاجم فرهنگی ناشی شده و دانش‌آموزان را در مصرف مواد مخدر صنعتی، دورهمی‌های ناسالم، فاصله گرفتن از فضای اخلاقی و ارزشی جامعه و یا داشتن شکل و ظاهر عجیبی که به نوعی در دستور کار مافیای تهاجم فرهنگی مانند خالکوبی‌های خاص است، درگیر می‌کند. متأسفانه این آسیب در بخشی از جامعه هدف نیز موفق عمل کرده است.
در کنار اینها مشکلاتی در خصوص مسائل اخلاقی و رفتاری در بخشی از جامعه وجود دارد که آمار بالایی ندارد، اما در هر اندازه‌ای نگران‌کننده است. از آسیب‌های دیگر می‌توان به نقاط بی‌دفاع شهری اشاره کرد؛ امروزه حدود 400 نقطه بی‌دفاع شهری در شهر اصفهان شناسایی شده که می‌تواند خود منشا شکل‌گیری آسیب‌های دیگر باشد.
ایکنا - منظور از نقاط بی‌دفاع چیست؟
نقاط بی‌دفاع شهری فضاهایی است که از سوی سیستم کنترلی و نظارتی جامعه یا کلاً رصد نشده و یا خیلی کم رصد میشود، این مناطق دسترسی‌های سخت و راه‌های در روی زیادی دارد و در عین حال فضایی است که تردد ایمن در آن مناطق به ندرت رخ می‌دهد، مانند بافت‌های کهنه و فرسوده‌ای که به خرابه تبدیل شده و خالی از سکنه هستند و یا ساختمان‌هایی که نیمه‌کاره رها شده و به عنوان یک فضای بی‌دفاع شهری حساب می‌شوند.
به عنوان آسیب دیگر می‌توان فضای مجازی را نام برد که بر روابط جوانان و نوجوانان اثری منفی دارد. از طرف دیگر، بیکاری در جامعه شهری بسیار زیاد بوده و اوقات فراغت جوانان و نوجوانان با بی‌برنامگی کامل سپری شده و ممکن است زمینه‌ساز آسیب‌هایی برای این گروه باشد.
ایکنا ـ در خصوص آسیب پدیده‌هایی مانند ازدواج سفید وضعیت چگونه است؟
در خصوص ازدواج سفید خوشبختانه در اصفهان موردی گزارش نشده است، شاید به این دلیل که بافت فرهنگی و مذهبی حاکم در اصفهان مانع شکل‌گیری این پدیده میشود. البته ممکن است روابطی به صورت نامشروع اتفاق بیفتد، اما با اصول و قواعد ازدواج سفید بسیار متفاوت بوده و به آن صورتی که در تهران با موافقت خانواده‌ها و شکل‌گیری ازدواجی بدون سند وجود دارد، در اصفهان گزارش نشده است.
ایکنا - آیا می‌توانیم این نتیجه را بگیریم که بیشتر آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی در اصفهان به خاطر مهاجرپذیر بودن این شهر است؟ از طرفی چقدر شرایط و اقتضائات بومی خود شهر در بروز این آسیب‌های اجتماعی دخیل بوده است؟ در واقع سهم کدام یک بیشتر است؟
مهاجرت در همه دنیا امری پذیرفته شده است. مهاجرت در ذات خود آسیبزا نیست، در واقع مهاجرت حقی برای هر شهروندی با ملیت ایرانی است که بتواند محل زندگی خود را انتخاب کند. اما گاهی مهاجرت با اصول اجتماعی تطابق نداشته و بر اساس اجبار و فشار به فرد تحمیل میشود، یعنی گاهی محل زندگی شخص پاسخگوی نیازهای معیشتی‌اش نبوده و او با هدف داشتن شرایط بهتر به حاشیه کلان‌شهرها می‌رود. این افراد نه شغلی مناسب دارند، نه تخصص لازم و نه تحصیلات بالا و همین امر باعث میشود که اینها برای امرار معاش وارد مشاغل کاذب شده و در این بین درگیر مافیای آسیبزا مانند توزیع مواد مخدر و ناهنجاری‌های اخلاقی و رفتاری می‌شوند. پس در واقع خود مهاجرت آسیبزا نیست، ولی زمینه‌های آسیب و سوءمدیریت در توزیع عادلانه ثروت و منابع در یک کلان‌شهر می‌تواند برای ساکنان آن شهر آسیبزا باشد. حال ساکنان آن شهر اگر مهاجر باشند و یا بومی، تفاوتی ندارد. در حال حاضر در بسیاری از مناطق اصفهان که مهاجرت کمتری به آنجا صورت گرفته است نیز این آسیب‌ها همچنان وجود دارد. سوءمدیریت‌ها و بی‌عدالتی‌ها باعث فراموش شدن مناطقی از شهر میشود. امروزه مناطقی اصیل و بومی‌نشین در اصفهان وجود دارد که در اثر کم توجهی آسیبزا شده‌اند. در ضمن هیچ‌گاه برای ساماندهی سکونت‌گاههای غیررسمی فکری نشده و امروزه بافت‌های پیچیده و آسیب‌زایی شکل گرفته که مدیریت شهری به ناچار مجبور شده است محدوده شهر را جابجا کرده و اینها را جزو محدوده شهر به حساب آورده و همان‌ها مناطقی برای شکل‌گیری و رشد آسیب‌ها هستند.
در کنار اینها کودکان کار، آسیب دیگری هستند که آمار بالایی دارند. این کودکان به نوعی محصول همان سوءمدیریت‌ها، فقر، بیکاری، مشکلات معیشتی و حاشیه‌نشینی هستند. در واقع والدین نمی‌توانند فرصت تحصیل کودکان را فراهم کنند و در نتیجه آنها را به کار می‌فرستند. مهاجرین اتباع خارجی هم متأسفانه به درستی ساماندهی نشده و بسیاری از آنها به آمار تکدی‌گری و آسیب‌های اجتماعی اضافه شده‌اند.
این پدیده‌های اجتماعی در اصفهان در مسیر رشد قرار دارند و بهتر است که مدیریت کلان استان این شرایط را مد نظر قرار دهد. اصفهان در حال حاضر به نوعی در محاصره حاشیه‌های خودش به سر می‌برد، حاشیه‌هایی که مورد بی‌توجهی قرار گرفته و امکانات کافی برای زندگی و رفاه را ندارند، سطح تحصیلات و فضاهای فرهنگی و ورزشی در این مناطق پایین بوده و در نتیجه این فضا‌ها مستعد تولید آسیب شده‌اند.
ویژگی آسیب‌های اجتماعی این است که همدیگر را تولید می‌کنند؛ به عنوان مثال طلاق ممکن است به اعتیاد و یا اعتیاد به طلاق منجر شود. البته اقداماتی نیز برای کنترل پدیده حاشیه‌نشینی صورت گرفته و با همکاری استانداری اصفهان، هشت دفتر تسهیل‌گری در هشت نقطه حاشیه‌نشین اصفهان تاسیس شده است و به دنبال این هستیم که آن احساس تعلق را به شهروندان ساکن این مناطق بازگردانیم که نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای شهر پایبند باشند.
اگر مهاجری با تخصص و توانمندی و بر اساس انتخابی آگاهانه به اصفهان بیاید، هیچ خطری برای شهر نداشته و حتی موجب رونق نیز هست و به توان کاری و مثبت شهر اضافه می‌کند، ولی مهاجرین فاقد توانایی و تخصص آسیبزا هستند.
ایکنا _ با توجه به اینکه اصفهان پیشینه‌ای تاریخی و قوی از لحاظ فرهنگی و مذهبی دارد، این پیشینه چقدر کارکرد پیشگیرانه در قبال آسیب‌های اجتماعی دارد؟ چقدر از این ظرفیت برای پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی استفاده شده است؟
پیشینه تاریخی اصفهان جزء جاذبه‌های گردشگری آن است که می‌تواند رونق کسب‌و‌کار را برای شهر به همراه داشته باشد، ولی اصفهان به عنوان یک شهر تاریخی که ریشه بسیار قوی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد، به نوعی سایه این تمدن و مدنیت تاریخی را بر سلامت شهروندانش می‌گسترد.
مهاجرینی نیز بوده‌اند که به عشق ریشه‌های تاریخی اصفهان به این شهر مهاجرت کرده‌اند و همان‌ها با تخصص‌های لازم برای شهر امروزه خدماتی را به اصفهان ارائه داده و مایه امنیت هستند. پس این پیشینه تاریخی را باید داشته‌ای مثبت برای شهر بدانیم. آوازه اصفهان در بیرون از مرزهای اصفهان یک ارزش محسوب میشود، اما بخشی از آسیب‌هایی که در این کلان‌شهر دو میلیون نفری در حال رخ دادن است، به دلیل زندگی شهرنشینی و چالش‌هایش طبیعی به حساب می‌آید، ولی بخشی از این آسیب‌ها از حالت طبیعی خارج شده و غیر نرمال است که خطر زیادی دارد. آسیب‌های اجتماعی امروزه با اشکال جدیدی نیز ظهور کرده است، البته این مشکل برای همه کلان‌شهرهای ایران وجود دارد.
دیگر آسیب جدی در شهر اصفهان، بحث کاهش سرمایه اجتماعی است، بر اساس مطالعاتی که اخیرا انجام شده، سرمایه اجتماعی در اصفهان به شدت افت کرده و نشان می‌دهد که پارامترهای اجتماعی اعم از مشارکت، انسجام و همدلی بسیار پایین آمده است. در واقع هویت شهری و اجتماعی جامعه به نوعی تحت تأثیر این آسیب قرار گرفته و بخشی از حس مسئولیت اجتماعی و احساس تعلق شهروندی شهروندان را زیر سوال می‌برد و در بعضی رفتارهای روزمره افراد شاهد برخی ناهنجاری‌ها هستیم؛ برای مثال می‌توان به ارتباطات ناموثری که میان والدین و فرزندان وجود دارد و نوعی از هم پاشیدگی شبکه‌های فامیلی که در گذشته نه چندان دور یا بخش‌هایی از بافت سنتی به عنوان یک ارزش شمرده می‌شد و در حال حاضر به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی، کمرنگ شده و به رفتارهای نابه‌هنجار در انظار، کف خیابان و معابر عمومی منجر میشود، اشاره کرد. آمارها نشان می‌دهد وضعیت نزاع‌های خیابانی در اصفهان رو به رشد بوده و میزان سرقت‌ها افزایش داشته است. علاوه بر این، به دلیل طلاق و مسائل دیگر بخش زیادی از زنان مشمول تعریف «زنان سرپرست خانوار» شده که برای معیشت و ارتباطات‌شان با مشکل مواجه هستند.
در واقع کاهش سرمایه اجتماعی به نوعی آسیب‌های طلاق و خانواده را نیز افزایش داده است. میزان ازدواج کاهش پیدا کرده و در آینده نیز اگر نتوانیم به خوبی پیشگیری کنیم، این آسیب‌ها می‌تواند به صورت ناخوشایندتری در جامعه خود را نشان دهد. در کمیسیون اجتماعی شورای شهر اصفهان چند برنامه پیاده کرده‌ایم، برنامه‌هایی مانند اینکه در پنج منطقه اصفهان در خصوص تغییر سبک زندگی با هدف افزایش سرمایه اجتماعی کار کنیم و سبک زندگی ایرانی اسلامی را ترویج دهیم. علاوه بر این، ما در مناطق حاشیه‌ای، بر آموزش اقشار مختلف جامعه از جمله دانش‌آموزان سنین پایه در قالب طرح «کلاس شهر» در آموزش و پرورش کار کرده و بر مسئولیت اجتماعی شهروندان از طریق تقویت NGO ها تمرکز کرده‌ایم و مرکز تخصصی خانواده نیز به دنبال ایجاد گفتمان خانواده بوده و در تلاش است تا فضای گفتمانی در میان اعضای خانواده به وجود آورد تا به کاهش مشکلات و روابط ناسالم میان اعضای خانواده منجر شود. در ضمن ما برنامه‌هایی نیز برای کنترل معتادان متجاهل تدوین کرده‌ایم و بر مباحث پیشگیری با ابزار آموزش اجتماعی تأکید داریم.
انتهای پیام
