فهم جمهوری اسلامی مشکل تلفیق سنت و مدرنیته را حل می‌کند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم تقوی، مدیر مرکز تحقیقات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) امروز، 15 بهمن‌ماه در هم‌اندیشی علمی«منظومه فکری امام خمینی و نقش روحانیت در مجلس» که در خبرگزاری رسا برگزار شد، گفت: بدون اغراق و گزافه‌گویی درباره امام، باید بگوییم ایشان شخصیت جامعی داشتند؛ ایشان علوم نقلی و فقه و اصول و مقدمات آن را در جایگاه و رتبه عالی داشتند و این‌ها را با عرفان و اخلاق و حکمت و فلسفه جمع کرده بودند و به تعبیر آیت‌الله  جوادی آملی در ایشان جمع سالم میان صفات مختلف بود.

وی با بیان اینکه از دید بنده، عروه فقه ناقصی است، افزود: امام در میان همه فقهای بزرگ شیعه در صد سال اخیر در نجف و قم موفق به نوشتن فقه کامل شدند که در تحریرالوسیله مبرز است؛ این اثر در اوج کتب علمی و تحقیقی است و در عین حال امام در کنار آن، آثاری مانند شرح دعای سحر و شرح چهل حدیث را در زمینه عرفان و اخلاق نوشتند که بی‌نظیر و نشانه جامعیت امام است.

تقوی با بیان اینکه امام در سنین جوانی، آثاری مانند مصباح الهدایه را به عنوان متن کامل عرفان نظری نوشته‌اند، اظهار کرد: ایشان جامعیت علمی و عملی داشت؛ معلم اخلاق بودن امام سبب شده بود که حتی کسانی که مباحث فلسفی امام را قبول نداشتند، پشت سر او نماز بخوانند. درس اخلاقی که به مدت هشت سال در حوزه‌ها داشتند، در دوره اخیر حوزه‌ها کم‌نظیر است؛ درس اخلاقی که شهید مطهری تعبیر می‌کنند تا یک هفته متأثر از شعاع این درس بوده‌اند.

جمع میان تجدد و سنت در فقه امام

مدیر مرکز تحقیقات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) با بیان اینکه امام در حالی که غرق در عرفان و فلسفه بود، در عین حال از سیاست و جریان سیاسی بیگانه نیست و به مجلس رفته و پای نطق مدرس می‌نشیند، اظهار کرد: جمع میان سنت و تجدد از جمله ویژگی‌های بارز امام بود؛ امام در اعماق تفکر اصیل سنتی ریشه داشت، ولی فرزند زمانه خود بود و تحولات را می‌شناخت و دغدغه علمی و عملی داشت.

در نگاه امام، اینکه نماینده مجلس، روحانی باشد یا نباشد معنا ندارد یا سؤال از تعهد و تخصص را درست نمی‌دانم، زیرا تقابل تعهد و تخصص نادرست است. فردی که تعهد به انجام کاری می‌دهد تا مهارت و تخصص نداشته باشد، نمی‌تواند تعهد بدهد

وی افزود: ثمره این کار آن بود که از مردم و جامعه بیگانه نباشد؛ امام مجلس‌آرایی نداشت و برای مطرح شدن پول صرف نکرد؛ خطیب برجسته‌ای هم نبود، ولی اخلاق او به گونه‌ای بود که ملت را به سمت خود جذب کند و توانست سخنگوی خواسته‌ها و آرمان ملت خود باشد؛ این در حالی است که افراد دیگری هم در آن دوره بودند که پایگاه مردمی داشتند، ولی نتوانستند چنین جاذبه‌ای داشته باشند.

تقوی در مورد اینکه امام می‌خواست روحانیت با چه نگاهی در امور حضور داشته باشند و اینکه حضور آنان در قدرت، حق است یا تکلیف را باید در منظومه کلی شخصیت امام جست‌و‌جو کنیم بیان کرد: در نگاه امام، اینکه نماینده مجلس، روحانی باشد یا نباشد معنا ندارد یا سؤال از تعهد و تخصص را درست نمی‌دانم، زیرا تقابل تعهد و تخصص نادرست است. فردی که تعهد به انجام کاری می‌دهد تا مهارت و تخصص نداشته باشد، نمی‌تواند تعهد بدهد.

وی افزود: جمهوری اسلامی جمع میان سنت و تجدد است؛ میشل فوکو می‌گوید ما نمی‌فهمیم که اندیشه جمهوری اسلامی چگونه قابل جمع است؟ زیرا جمهوریت متاع دوره مدرن است، ولی امام این جمع را ایجاد کردند.

تقوی با بیان اینکه ما نباید گفتمان خودمان را در ذیل دیدگاه دنیای غرب تعریف کنیم، اظهار کرد: اگر بلایی که کلیسا بر سر غرب آورد، ما هم تجربه می‌کردیم، به جدایی دین از سیاست معتقد می‌شدیم؛ ولی ما قرآن و سنت داریم که با سکولاریسم به هیچ وجه جور در نمی‌آید؛ مثلاً در بحث فتوحات خلفای عباسی‌، عثمانی‌ها و ...، اینها با مبانی شیعه جور در نمی‌آید، لذا چرا ما خودمان را در سیبل این گروه قرار دهیم. آیا امام علی(ع) هم اگر جانشین پیامبر می‌شدند، همین کارهایی را می کرد که خلفا کردند؟ خود آنان که این کار را کردند، خودشان هم باید جواب بدهند، چون همت آنان ازدیاد غنائم و گسترش جغرافیایی بود و ما نباید به خاطر برخی فوایدی که این کشورگشایی‌ها داشت، آن را بپذیریم.

تلفیق هوشمندانه میان جمهوری و اسلام از سوی امام

وی افزود: اگر ترکیب به ظاهر ناهمخوان جمهوری اسلامی را بتوانیم برای خود حل کنیم، تلفیق سنت و مدرنیته هم حل می‌شود؛ امام به حق تعیین سرنوشت ملت معتقد بودند و فرمودند که مردم، قیم نمی‌خواهند و میزان، رای ملت است؛ البته در نگاه معرفت‌شناسانه امام، معنای این سخن آن نیست که هرچه اکثریت بگویند، حق و هر چه  اقلیت بگویند ناحق است.

موسی(ع) با بت و فرعون در افتاد، ولی با مردم در نیفتاد، هیچ رهبری الهی سراغ نداریم که با مردم در افتد؛ دعوت، خیرخواهی و نصیحت در تفکر امام هست، ولی تحمیل به هیچ عنوان جایی ندارد

تقوی تصریح کرد: امام در بحث مشروعیت حکومت، قائل به مشروعیت مرکب است؛ ایشان ولایتِ فقیه جامع الشرایط را بر همه صور قبول دارند، ولی تصدی امور مسلمین را منوط به رای اکثریت مردم می‌دانند. خط انبیاء هم همین بود؛ موسی(ع) با بت و فرعون در افتاد، ولی با مردم در نیفتاد، هیچ رهبری الهی سراغ نداریم که با مردم در افتد؛ دعوت، خیرخواهی و نصیحت در تفکر امام هست، ولی تحمیل به هیچ عنوان جایی ندارد.

تقوی با بیان اینکه ما به نام دین، حق اجبار بر مردم نداریم، بلکه حق تبلیغ و دعوت داریم و باید مردم را برای بهشت آماده کنیم، ولی این نباید با سلب آزادی ای مردم همراه شود، افزود: ما اگر به فکر و فقه امام باز نگردیم، همچنان کار ما لنگ است و مشکلات برطرف نخواهد شد؛ حوزه علمیه و مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان هم نخواهند توانست گره از کار مردم باز کنند.

تقوی با بیان اینکه در نگاه امام، مردم حق تعیین سرنوشت دارند و برای تثبیت این حق هم تلاش زیادی کردند، تصریح کرد: دبیرخانه ائمه جمعه نامه‌ای به امام نوشتند که فقیه جامع الشرایط در چه صورت ولایت دارد و امام پاسخ دادند ولایت در جمیع صور دارد، لکن تولی امور مسلمین منوط به رای اکثریت است؛ امام وقتی بازرگان را منصوب کرد، برخی به ایشان اعتراض کردند که چرا او را منصوب کردید، ولی امام با وجود همه اعتراضات فرمودند این انتخاب برای عبور تا مرحله ثبات است و بعد هر چه مردم رای بدهند ملاک خواهد بود.

تقوی همچنین بیان کرد: امام با صراحت ائمه جمعه را از دخالت در سیاست منع فرمودند؛ جامعه مدرسین را تنها به معرفی نامزد برای قم محدود کردند؛ اینها مراقبت بر این بود که خود مردم انتخاب کنند؛ در عین حال امام بزرگترین هادی و راهنما برای مردم بود.

لزوم بازگشت به فقه امام

وی با تأکید بر اینکه باید به فقه امام بازگردیم، اظهار کرد: امام وقتی حکم شطرنج را دادند، برخی اعتراض کردند؛ امام اجازه آزادی را می‌دادند و در عین حال فرمودند، من از نوع برداشت شما از آیات و روایات ابراز تأسف می‌کنم.

وی تاکید کرد: ما امروز به حوزه و مراجع خودمان افتخار می‌کنیم و کارهای علمی برخی مراجع در حد معجزه است، ولی چه مقدار تحولات و تطورات موضوعات چه مقدار در حوزه امروز دیده می‌شود یا با سرعت چند کیلومتر در ساعت وجود دارد؟ ما اگر به تأثیر زمان و مکان در اجتهاد برنگردیم، فقه و فقها و حوزه و مجلس جوابگوی مردم نخواهند بود.