دینداری مبتنی بر اخلاق و عقلانیت؛ سیره امیرالمؤمنین / علی(ع) به رعایت حقوق مخالفان پایبند بود

حجت‌الاسلام حمیدرضا شریعتمداری، عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با بیان اینکه مهم‌ترین دغدغه امیرالمؤمنین(ع) احیای سنت نبوی بود، اظهار کرد: رسالت اصلی ائمه(ع) حفظ و تفسیر دین و اگر مجالش باشد، تشکیل حکومت عادلانه دینی است؛ ولی آنچه به طور مشخص برای امیرالمؤمنین(ع) اهمیت داشت، به ویژه زمانی که به خلافت رسید، احیای سنت‌های مهجور مانده پیامبر اکرم(ص) بود.

وی افزود: در طول بیست و پنج سالی که زمام تفسیر دین اسلام و حکومتی که به نام اسلام شکل گرفته بود، در اختیار اهل‌بیت(ع) قرار نداشت، انحرافات و اعوجاجاتی در مشی مسلمانان پدیدار شده بود. در واقع حقایقی مغفول مانده یا مورد تحریف قرار گرفته، اولویت‌هایی جابجا شده بود و به دنبال فتوحات، دنیازدگی به وجود آمده و حتی برخی از اصحاب پیامبر(ص) گرفتار جاذبه‌های مادی شده بودند. طبیعتا در چنین شرایطی، زمانی که امیرالمؤمنین(ع) به خلافت رسید، رسالت اصلی خود را اجرای تام و تمام حرکات و سکنات پیامبر(ص) قرار داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم تصریح کرد: امیرالمؤمنین(ع) ذوب در پیامبر(ص) بود و تعبیر معروف ایشان مبنی بر «انا عبد من عبید محمد» نشان می‌دهد که امام می‌خواست اذهان جامعه را به اسلام نابی که پیامبر(ص) عرضه کرده بود، برگرداند و توانست مدلی از حکمرانی اسلامی و مورد قبول پیامبر(ص) را اجرا کند.

حجت‌الاسلام شریعتمداری با بیان اینکه ما نسبت به بزرگان دین غرق در مناقب و مصائب می‌شویم، ادامه داد: مواجهه ما با این بزرگان این است که مناقب و فضائل آنها را ذکر کنیم و در ذیل آن، بیان مناقب و فضایل کسانی که به ایشان گرایش و اعتقاد داشته و دارند که البته کار خوب و درستی است. از طرف دیگر، به دلیل فضای تراژیکی که بر تاریخ اهل‌بیت(ع) و تشیع حاکم بوده است، بر مصائب ایشان و برپایی مجالس ذکر و روضه تمرکز داشته‌ایم. بیان مناقب و مصائب اهل‌بیت(ع) و پیروان‌شان فی نفسه مطلوب است، ولی بسنده کردن به ذکر مناقب و مصائب ائمه(ع) آفتی بوده که دامنگیر همه ما شده و مربوط به دوره زمانی، موقعیت جغرافیایی و طبقه خاصی نیست.

رفتار ما جاذب دیگران به تشیع نیست

وی تصریح کرد: ما از سیره ائمه(ع) غافلیم، کمتر راجع به آن سخن می‌گوییم و در عمل به آن همگی لنگان هستیم. همیشه وقتی صحبت از عمل به سیره اهل‌بیت(ع) می‌شود، همه نگاه‌ها معطوف به دیگران مثلا حاکمان است و نگاه حاکمان معطوف به مردم، در حالی که عمل به سیره اهل‌بیت(ع) هم زندگی فردی و اجتماعی و هم رفتارهای خرد و کلان را شامل می‌شود. بهترین توصیه‌ای که در مناسبت‌هایی نظیر میلاد ائمه(ع) ابتدا به خودمان و سپس به دیگران می‌توانیم داشته باشیم، این است که در کنار یادکرد از فضایل آنها، بیشتر از آنچه که می‌دانیم، با سیره ایشان آشنا شویم و برای یکدیگر تکرار کرده و به برکت هر مناسبتی، نکاتی از سیره آن بزرگواران را در زندگی خود پیاده کنیم.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: باید بپذیریم که در زندگی فردی، اجتماعی و در حکمرانی، نام و عنوان اهل‌بیت(ع) را یدک می‌کشیم، ولی عملا هیچ شباهتی به آنها نداریم و شاید کسی با مشاهده رفتار و عملکرد ما به سمت اهل‌بیت(ع) جذب نمی‌شود، در صورتی که ایشان فرموده‌اند: خدا رحمت کند کسی که محبت مردم را به سوی ما جلب کند. برخی فکر می‌کنند برای جلب محبت مردم نسبت به ایشان باید منقبت‌گویی و فضیلت‌گویی را در دستور کار قرار دهیم، در حالی که خود اهل‌بیت(ع) راهش را مشخص کرده و فرموده‌اند: «با عمل خود، مردم را به سوی ما دعوت کنید و مایه زیور ما باشید، نه ننگ ما».

وی بیان کرد: ما در عرصه مقاومت اسلامی در جهان اسلام و به نام تشیع، توانسته‌ایم مقبولیت و اعتباری برای این مذهب به دست آوریم، ولی در بسیاری از زمینه‌ها مثل حکمرانی، امور داخلی و رفتارهای فردی به گونه‌ای نیستیم که وقتی از ما به عنوان شیعه نام برده می‌شود، رفتارهای‌مان باعث جذب دیگران به تشیع شود. هر چه بیشتر راجع به سیره ائمه(ع) بدانیم و به آن عمل کنیم، بیشتر به آن بزرگواران خدمت کرده و به سعادت خود و جامعه کمک کرده‌ایم.

حجت‌الاسلام شریعتمداری با ذکر اینکه دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) با بحران‌های شدید همراه بود، افزود: یکی از موقعیت‌هایی که عیار واقعی انسان‌ها را مشخص می‌کند، همین بحران‌ها هستند که نشان می‌دهند انسان‌ها چقدر دیندارند، چقدر دینداری آنها عقلانی و اصولی است و چقدر به ارزش‌های اخلاقی و انسانی پایبندند. امیرالمؤمنین(ع) در تمام بحران‌های دوران خلافت خود نشان داد در عین صلابت و قاطعیتی که در برابر برهم زنندگان نظم سیاسی و اجتماعی داشت، هرگز حاضر نشد برای رسیدن به اهداف سیاسی از ارزش‌های دینی و اخلاقی دست بکشد. ایشان به صراحت می‌فرمود: اگر تقوا نبود، من از مجرب‌ترین سیاستمداران بودم و به دلیل دشمنی حاضر نیستم از مرز تقوا و عدالت خارج شده و به هر ظلم و تعدی دست بزنم. امام علی در مورد خوارج که اولین تکفیری‌های مسلح در جهان اسلام بودند، می‌گوید: «آنها برادران ما بودند که بر ما شوریدند». قرآن نیز در مورد دو گروه مسلمان که با یکدیگر می‌جنگند، می‌فرماید: «فاصلحوا ذات بین اخویکم».

امیرالمؤمنین(ع) به رعایت حقوق مخالفان پایبند بود

وی اضافه کرد: خوارج به مسجد کوفه می‌آمدند و تندترین شعارها را علیه امیرالمؤمنین(ع) به کار می‌بردند، ولی ایشان می‌فرمود: مادامی که دست به شمشیر نبرده‌اید، همه حقوقی که برای ما هست، برای شما نیز محفوظ است و همه تکالیفی که بر گردن ماست، به عهده شما نیز هست.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم اظهار کرد: ما در کشوری بحران‌زده زندگی می‌کنیم و بحران پشت بحران به وجود می‌آید، مردم نیز به لطف فضاهای رسانه‌ای و اجتماعی سریعا از همه چیز باخبر شده و بیشتر از واقعیت بحران، احساس بحران به آنها القا می‌شود. در همین شرایط کنونی، عده‌ای فرصت پیدا کرده‌اند تا علیه دین و مراکز دینی کینه‌توزی کنند، با این عنوان که ویروس کرونا از شهری مذهبی به نام قم منتشر شده است. از طرف دیگر، برخی به نام دین و حمایت از مکان‌های مذهبی و تجمعات دینی رفتارهای نابخردانه‌ای نشان دادند که خوشبختانه بزرگان حوزه و مراجع تقلید موضع روشنی در قبال این رفتارها اتخاذ کردند.

وی تصریح کرد: آنچه باید از امیرالمؤمنین(ع) بیاموزیم، این است که در بدترین بحران‌ها نیز باید به ارزش‌های دینی پایبند باشیم، ولی در عین حال در دینداری و دین‌ورزی خود عقلانی، اخلاقی و انسانی رفتار کنیم. ما دینداری کورکورانه و بی‌توجه به ارزش‌های انسانی نمی‌خواهیم، اصل دین برای هدایت و کمال و سعادت انسان است. بحران‌هایی که پیش می‌آید، فرصت و آزمونی است تا ما مدل صحیح دینداری و دین‌ورزی را به نمایش بگذاریم، یعنی در عین پایبندی و تاکید بر ارزش‌های دینی و کوتاه نیامدن از آنها، شعائر و وظایف دینی خود را به گونه اخلاقی، عقلانی و انسانی انجام دهیم.