مطالعه و کتابخوانی عادت رفتارگونه ایرانی‌ها نیست
یک استاد علوم ارتباطات و رسانه گفت: مهم‌ترین عاملی که باعث کمرنگ شدن فرهنگ مطالعه در جامعه ما شده، اهمیت بیشتری است که برای فرهنگ شفاهی قائل می‌شویم و همچنین مطالعه به عنوان عادتی رفتارگونه از کودکی در خانواده و سپس مدرسه نهادینه نمی‌شود.
فائزه تقی‌پور، استاد علوم ارتباطات و رسانه، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با اشاره به عوامل کمرنگ کننده فرهنگ مطالعه در جامعه، اظهار کرد: مهم‌ترین عاملی که باعث شده فرهنگ مطالعه در ایران کمرنگ شود، فرهنگ شفاهی است. آن‌قدر که ایرانی‌ها به فرهنگ و اطلاعات شفاهی علاقه‌مندند، به اطلاعات مکتوب علاقه‌مند نیستند و ترجیح می‌دهند همه چیز را به شکل شفاهی دریافت کنند. این باعث شده است تا ما به صورت ساندویچی و فشرده، اطلاعاتی را که به دنبال آن می‌گردیم، از طریق قالب‌های شفاهی و صوتی دریافت کنیم و عملا دنبال منابع مکتوب نرویم.
وی افزود: عامل اقتصادی در کاهش سرانه مطالعه زیاد تأثیرگذار نیست، چون کسی که اهل مطالعه باشد، منابع مطالعاتی خود را به هر شکل ممکن به دست می‌آورد؛ مثلا عضو کتابخانه می‌شود، یا از اینترنت دانلود می‌کند و یا حتی هزینه‌های دیگر خود را کاهش داده و برای خرید کتاب، هزینه جداگانه‌ای را اختصاص می‌دهد. در واقع، عامل اقتصادی بیشتر بهانه‌ای است که ما از آن استفاده می‌کنیم. می‌توانیم به کتابخانه‌ها مراجعه کرده و ببینیم اعضای ثابت آنها چند نفر هستند و چه تعداد کتاب ردوبدل می‌شود. شاید برای ناشران، مؤلفان و نویسندگان، آیتم اقتصادی خیلی تأثیرگذار بوده است، ولی در مورد مخاطبان و خوانندگان نمی‌توان به چنین آیتمی اشاره کرد.
عضو هیئت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی دانشگاه آزاد اصفهان بیان کرد: آموزش و پرورش نیز می‌تواند در کمرنگ شدن فرهنگ مطالعه موثر باشد، چون بخشی از عادت‌های رفتارگونه مثل عادت به مطالعه را معمولا از مدرسه یاد می‌گیریم و از آنجا این عادت‌ها شروع می‌شود. وقتی این عادت‌ها در مدرسه به خوبی پایه‌ریزی نشود و دانش‌آموزان تجربه لذت‌بخش و دلنشینی را از مطالعه در محیط مدرسه کسب نکنند، بالطبع نمی‌توان به نتیجه مطلوب در این زمینه دست یافت.
طرح‌های مربوط به کتاب جنبه نمایشی نداشته باشد
تقی‌پور تصریح کرد: اقداماتی مثل برگزاری نمایشگاه کتاب یا اجرای طرح‌هایی نظیر عیدانه و پاییزه کتاب برای نهادینه ساختن فرهنگ مطالعه در جامعه خوب است، اگر جنبه نمایشی نداشته باشد و شرایط برابری برای ناشران تعریف شود، می‌تواند نتیجه مثبت داشته باشد، ولی مشکل این است که گاهی اوقات جنبه نمایشی دارد و لزوما نتیجه مثبت برای ارائه‌دهندگان به همراه ندارد.
وی ادامه داد: گسترش استفاده از فضای مجازی تأثیری در سرانه مطالعه نداشته است، چون ما قبلا نیز سرانه مطالعه بالایی نداشتیم، ولی اعلام شده است که در سراسر جهان با ظهور شبکه‌های اجتماعی، استفاده از کتاب و سرانه مطالعه کاهش یافته، البته در مورد جامعه ما کاهش سرانه مطالعه بیشتر ریشه در عوامل فرهنگی، اجتماعی و ارتباطی دارد. فکر نمی‌کنم فضای مجازی این وضعیت را در جامعه ما تشدید کرده باشد، چون افراد بخشی از مطالعه را در همین فضا انجام می‌دهند.
این استاد علوم ارتباطات و رسانه با بیان اینکه در کشورهای توسعه یافته، سرانه مطالعه یکی از شاخصهای توسعه فردی محسوب می‌شود، اضافه کرد: این شاخص به یک رفتار تبدیل شده است، یعنی افراد عادت به مطالعه دارند و اگر مطالعه نکنند، مثل این است که بخشی از کارهای هفتگی یا ماهانه یا سالیانه خود را انجام نداده‌اند. عادت به مطالعه از قدیم در سبک زندگی‌شان وجود داشته و سال‌هاست که با این عادت رفتارگونه زندگی کرده‌اند. افراد وقتی منفرد و تنها می‌شوند، میل‌شان به مطالعه و خواندن بیشتر است، بنابراین به عنوان نوعی عادت و سبک رفتاری در شاخصهای سبک زندگی‌شان نهفته بوده و وجود دارد. فرهنگ آنها نیز به گونه‌ای است که ارتباطات انسانی و شفاهی در آن کمرنگ بوده، به همین دلیل ارتباطات مکتوب و تلاش برای دسترسی به منابع مکتوب در آن افزایش پیدا می‌کند.
وی اظهار کرد: در رابطه با حقوق مولف، در کشور ما قانونی که به نفع مولف باشد، وجود ندارد، مگر اینکه خود مولف زدوبند اقتصادی کرده و برای سودجویی، اثری را چاپ کند، وگرنه قوانین فی‌نفسه چیزی برای حمایت از حقوق مولف در خود ندارند. در واقع کسی که به کار نویسندگی و تالیف اشتغال دارد، می‌داند که این کار بازگشت مالی و اقتصادی ندارد و فقط منتظر بازگشت مخاطب و حفظ مخاطبان خودش است.
تقی‌پور درباره راهکارهای توسعه و ترویج فرهنگ مطالعه در جامعه، گفت: عادت به مطالعه باید از خانواده‌ها و پدر و مادرها شروع شود. والدین در حضور فرزندان‌شان و همراه با آنها کتاب بخوانند، همان‌طور که شبانه‌روز گوشی‌های همراهشان را به دست می‌گیرند، حداقل چند ساعت یا چند دقیقه در روز هم کتاب بخوانند. در خانه‌ها، فیزیک کتابخانه وجود داشته باشد، کتاب‌ها داخل کارتون یا انبار نباشد و حتما استفاده شود. حداقل هفته‌ای یک بار، روزنامه یا مجله مکتوب خریداری شده و به خانه آورده شود. معلم‌ها در مدارس کتاب‌های حاوی داستان‌های کوتاه را با مشارکت دانش‌آموزان بخوانند و از آنها نظرشان راجع به کتاب‌ها را جویا شوند تا عادت به مطالعه به عنوان یک رفتار از سنین پایین در افراد نهادینه شود.
انتهای پیام
