سجادی‌امین تشریح کرد:
تقدم اخلاق بر حقوق در سیره حضرت فاطمه(س)
پژوهشگر و مدرس حوزه گفت: اگر سیره حضرت فاطمه(س) را با آنچه امروز و در زمانه ما اتفاق می‌افتد مقایسه کنیم، خواهیم دید تفاوت بسیاری وجود دارد و تا نگرش و بینش افراد جامعه اصلاح و رویکرد آخرت‌محوری حاکم نشود، توقع بروز رفتاری شبیه به ایشان که انجام تکلیف را مقدم بر حق‌خواهی می‌دانستند، امکان‌پذیر نیست.
به گزارش خبرنگار ایکنا، همزمان با ایام شهادت حضرت فاطمه (س)، پژوهشکده زن و خانواده وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، اقدام به برگزاری سلسله نشست‌های فاطمی کرده است. طی آخرین نشست که امروز شنبه ۲۷ دی‌ماه برگزار شد، حجت‌الاسلام سجادی امین، پژوهشگر و مدرس حوزه درباره موضوع «ترجیح اخلاق بر حقوق در سیره تربیتی حضرت فاطمه(س)» به ایراد سخن پرداخت.
سجادی امین در آغاز سخن با اشاره به جایگاه برائت در معارف اهل‌بیت(ع) و با بیان اینکه در آموزه‌های دینی اهمیت ویژه و خاصی برای مسئله تبرّی مطرح شده است، اظهار کرد: تولّی بحث ولایت‌پذیری امامان معصوم(ع) و تبرّی به معنای بیزاری جستن از دشمنان خدا و اهل‌بیت(ع) است و در آموزه‌های دینی اهمیت بسیاری دارد. یکی از علت‌های طرح این مسئله، به جهت باقی ماندن یک جریان و عدم هضم آن در جریان‌های غالب زمانه است. در ادبیات و معارف شیعی، تبرّی به معنای بیزاری جستن از دشمنان خدا و اهل‌بیت(ع) شیعه است. شیعه همواره در اقلیّت بوده و خلفا و حاکمان، معمولاً پیرو خلفا و حاکمان قبل بوده‌اند اما شیعیان اذعان داشتند که به حق اعتقاد دارند و حاضر نشده‌اند که در جریان‌های رقیب هضم شوند.
این پژوهشگر ادامه داد: در روایتی پیامبر گرامی اسلام(ص) خطاب به امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «یا علی و الذی بعثنی بالنبوة و اصطفانی علی جمیع البریة لو ان عبدا عبدالله الف عام ما قبل الله ذلک منه الا بولایتک و ولایة الائمة من ولدک و ان ولایتک لاتقبل الا بالبرائة من اعدائک و اعداء الائمه من ولدک بذلک اخبرنی جبرئیل (ع)؛ «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ»؛ یا علی! قسم به خدایی که مرا به پیامبری برگزید و بر همه مردمان مبعوث گردانید، اگر بنده‌ای هزار سال خدا را عبادت کند، خدا از او نمی‌پذیرد مگر با اعتقاد به ولایت تو و ولایت امامان از دودمان تو، و ولایت تو پذیرفته نیست مگر به برائت و بیزاری و تنفر از دشمنان تو و دشمنان دودمانت، این مطلبی است که جبرئیل از جانب خدای تعالی آورده: «هر کس خواست بپذیرد و هر که خواهد انکار نماید و کافر شود».
وی افزود: یکی از تجلی‌های برائت، قصه مظلومیت حضرت فاطمه(س) است و اینکه ایشان این مظلومیت را به جان خریدند تا جریان شیعه باقی بماند. خداوند متعال در آیه ۵۷ سوره «احزاب» می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا؛ آنان که خدا و رسول را (به عصیان و مخالفت) آزار و اذیّت می‌کنند خدا آن‌ها را در دنیا و آخرت لعن کرده (و از رحمت خود دور گرداند) و بر آنان عذابی با ذلّت و خواری مهیّا ساخته است». لعن ریشه قرآنی دارد و آموزه‌ای قرآنی است. مصادیق این آزار و اذیت در تفاسیر متعدد آمده از جمله در تفسیر المیزان از علامه طباطبایی تفسیری در ذیل این آیه مصادیقی از آزار و اذیت پیامبر(ص) آمده است.
سجادی امین با تأکید بر اینکه مسئله مهم در ذیل این موضوع، ارتباط آزار و اذیت پیامبر(ص) با آزار و اذیت دختر گرامی‌شان در روایات متعدد است، گفت: پیامبر(ص) در موقعیت‌های متعددی به این مسئله اشاره داشته‌اند، از جمله آنکه می‌فرمایند: «إنما فاطمه بضعه منی یؤذینی ما آذا‌ها و ینصبنی ما أنصبها». همچنین روایات دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد کدام جریان‌های فکری موجب آزار و اذیت حضرت فاطمه(س) شدند و البته این‌ها در منابع اهل سنت ذکر شده است. در جایی نیز خود حضرت فاطمه(س) بیان می‌کنند: «انی اشهد الله و ملائکته انکما اسخطتمانی و ما ارضیتمانی لئن لقیت النبی لاشکونکما؛ خدا و ملائکه را شاهد و گواه می‌گیرم که شما مرا بسخط آوردید و رضایت مرا فراهم ننمودید اگر پیغمبر را ملاقات کنم شکایت شما را خواهم نمود»؛ بنابراین یکی از تجلی‌های مسئله تبری، آزار و اذیت و ظلم در حق حضرت فاطمه (س) بوده است.
سجادی امین در آغاز سخن با اشاره به جایگاه برائت در معارف اهل‌بیت(ع) و با بیان اینکه در آموزه‌های دینی اهمیت ویژه و خاصی برای مسئله تبرّی مطرح شده است، اظهار کرد: تولّی بحث ولایت‌پذیری امامان معصوم(ع) و تبرّی به معنای بیزاری جستن از دشمنان خدا و اهل‌بیت(ع) است و در آموزه‌های دینی اهمیت بسیاری دارد. یکی از علت‌های طرح این مسئله، به جهت باقی ماندن یک جریان و عدم هضم آن در جریان‌های غالب زمانه است. در ادبیات و معارف شیعی، تبرّی به معنای بیزاری جستن از دشمنان خدا و اهل‌بیت(ع) شیعه است. شیعه همواره در اقلیّت بوده و خلفا و حاکمان، معمولاً پیرو خلفا و حاکمان قبل بوده‌اند اما شیعیان اذعان داشتند که به حق اعتقاد دارند و حاضر نشده‌اند که در جریان‌های رقیب هضم شوند.
این پژوهشگر ادامه داد: در روایتی پیامبر گرامی اسلام(ص) خطاب به امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «یا علی و الذی بعثنی بالنبوة و اصطفانی علی جمیع البریة لو ان عبدا عبدالله الف عام ما قبل الله ذلک منه الا بولایتک و ولایة الائمة من ولدک و ان ولایتک لاتقبل الا بالبرائة من اعدائک و اعداء الائمه من ولدک بذلک اخبرنی جبرئیل (ع)؛ «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ»؛ یا علی! قسم به خدایی که مرا به پیامبری برگزید و بر همه مردمان مبعوث گردانید، اگر بنده‌ای هزار سال خدا را عبادت کند، خدا از او نمی‌پذیرد مگر با اعتقاد به ولایت تو و ولایت امامان از دودمان تو، و ولایت تو پذیرفته نیست مگر به برائت و بیزاری و تنفر از دشمنان تو و دشمنان دودمانت، این مطلبی است که جبرئیل از جانب خدای تعالی آورده: «هر کس خواست بپذیرد و هر که خواهد انکار نماید و کافر شود».
وی افزود: یکی از تجلی‌های برائت، قصه مظلومیت حضرت فاطمه(س) است و اینکه ایشان این مظلومیت را به جان خریدند تا جریان شیعه باقی بماند. خداوند متعال در آیه ۵۷ سوره «احزاب» می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا؛ آنان که خدا و رسول را (به عصیان و مخالفت) آزار و اذیّت می‌کنند خدا آن‌ها را در دنیا و آخرت لعن کرده (و از رحمت خود دور گرداند) و بر آنان عذابی با ذلّت و خواری مهیّا ساخته است». لعن ریشه قرآنی دارد و آموزه‌ای قرآنی است. مصادیق این آزار و اذیت در تفاسیر متعدد آمده از جمله در تفسیر المیزان از علامه طباطبایی تفسیری در ذیل این آیه مصادیقی از آزار و اذیت پیامبر(ص) آمده است.
سجادی امین با تأکید بر اینکه مسئله مهم در ذیل این موضوع، ارتباط آزار و اذیت پیامبر(ص) با آزار و اذیت دختر گرامی‌شان در روایات متعدد است، گفت: پیامبر(ص) در موقعیت‌های متعددی به این مسئله اشاره داشته‌اند، از جمله آنکه می‌فرمایند: «إنما فاطمه بضعه منی یؤذینی ما آذا‌ها و ینصبنی ما أنصبها». همچنین روایات دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد کدام جریان‌های فکری موجب آزار و اذیت حضرت فاطمه(س) شدند و البته این‌ها در منابع اهل سنت ذکر شده است. در جایی نیز خود حضرت فاطمه(س) بیان می‌کنند: «انی اشهد الله و ملائکته انکما اسخطتمانی و ما ارضیتمانی لئن لقیت النبی لاشکونکما؛ خدا و ملائکه را شاهد و گواه می‌گیرم که شما مرا بسخط آوردید و رضایت مرا فراهم ننمودید اگر پیغمبر را ملاقات کنم شکایت شما را خواهم نمود»؛ بنابراین یکی از تجلی‌های مسئله تبری، آزار و اذیت و ظلم در حق حضرت فاطمه (س) بوده است.
ارجحیت تکلیف‌مداری بر حق‌خواهی
این پژوهشگر قرآن در ادامه به موضوع ترجیح اخلاق بر حقوق در تعاملات اجتماعی و اینکه چه ملاک‌ها و معیار‌هایی در این‌باره وجود دارد اشاره و بیان کرد: مسئله اصلی در این موضوع جریان حق‌خواهی و حق‌محوری است؛ انسان همواره باید به دنبال حق باشد و راضی به این نشود که زیر بار ظلم برود و اگر توان گرفتن حق را دارد باید آن را مطالبه کند اما اگر این حق در دست ظالم باشد، نیازمند ایستادگی است. اما یک وقت این حق‌خواهی در تعاملات فردی، خانوادگی و اجتماعی است و رفتار‌ها و اعمال افراد و اطرافیان، حقوقی را از ما ضایع می‌کند، درباره این موضوع و مطابق نگاه تکلیف‌محوری؛ هر فردی باید بداند تکلیف خود در مقابل دیگری چیست، اما اگر افراد در مقابل ما به این تکلیف آگاه نباشند، مطلوب آن است که ما اخلاق را باید مقدم بر حقوق خود بدانیم، به این معنا که ایثار و گذشت داشته باشیم و از حقوق خود برای مصالح مهم‌تر و بالاتری بگذریم. یک وقت این مصالح حفظ کیان خانواده و در موقعیت دیگری حفظ جامعه است. بنابراین، اخلاق‌مداری، گذشت و ایثار بنا بر آموزه‌های اهل‌بیت(ع) مقدم بر حق‌خواهی است.
سجادی امین همچنین اضافه کرد: اگر نگرش دنیامحوری و امانیستی وجود داشته باشد، آنچه مهم می‌شود و مورد توجه است همین دنیاست و تأکید بر حق می‌شود نه تکلیف. اگر مقدم بودن اخلاق بر حقوق را پیگیری می‌کنیم نیاز به یک سری مبانی نگرشی و مصداق‌ها و آموزه‌هایی داریم. در این مجال به برخی مصداق‌های عینی از زندگانی حضرت فاطمه(س) حول مسئله مقدم دانستن اخلاق و تکلیف‌مداری بر حقوق و نوع نگاهشان در تعاملات با اطرافیان، می‌توان اشاره کرد.
این پژوهشگر قرآن در ادامه به موضوع ترجیح اخلاق بر حقوق در تعاملات اجتماعی و اینکه چه ملاک‌ها و معیار‌هایی در این‌باره وجود دارد اشاره و بیان کرد: مسئله اصلی در این موضوع جریان حق‌خواهی و حق‌محوری است؛ انسان همواره باید به دنبال حق باشد و راضی به این نشود که زیر بار ظلم برود و اگر توان گرفتن حق را دارد باید آن را مطالبه کند اما اگر این حق در دست ظالم باشد، نیازمند ایستادگی است. اما یک وقت این حق‌خواهی در تعاملات فردی، خانوادگی و اجتماعی است و رفتار‌ها و اعمال افراد و اطرافیان، حقوقی را از ما ضایع می‌کند، درباره این موضوع و مطابق نگاه تکلیف‌محوری؛ هر فردی باید بداند تکلیف خود در مقابل دیگری چیست، اما اگر افراد در مقابل ما به این تکلیف آگاه نباشند، مطلوب آن است که ما اخلاق را باید مقدم بر حقوق خود بدانیم، به این معنا که ایثار و گذشت داشته باشیم و از حقوق خود برای مصالح مهم‌تر و بالاتری بگذریم. یک وقت این مصالح حفظ کیان خانواده و در موقعیت دیگری حفظ جامعه است. بنابراین، اخلاق‌مداری، گذشت و ایثار بنا بر آموزه‌های اهل‌بیت(ع) مقدم بر حق‌خواهی است.
سجادی امین همچنین اضافه کرد: اگر نگرش دنیامحوری و امانیستی وجود داشته باشد، آنچه مهم می‌شود و مورد توجه است همین دنیاست و تأکید بر حق می‌شود نه تکلیف. اگر مقدم بودن اخلاق بر حقوق را پیگیری می‌کنیم نیاز به یک سری مبانی نگرشی و مصداق‌ها و آموزه‌هایی داریم. در این مجال به برخی مصداق‌های عینی از زندگانی حضرت فاطمه(س) حول مسئله مقدم دانستن اخلاق و تکلیف‌مداری بر حقوق و نوع نگاهشان در تعاملات با اطرافیان، می‌توان اشاره کرد.
مصادیق مقدم دانستن اخلاق در سیره حضرت فاطمه(س)
وی گفت: در روایتی است که حضرت فاطمه(س) از پدر بزرگوار خود انگشتری را درخواست کردند، پیامبر(ص) در جواب به ایشان فرمودند: هنگامی که برای نماز شب از خواب برخواستی، از خدای متعال انگشتری بخواه. حضرت فاطمه(س) همین کار را انجام داد و هاتفی ندا داد که آنچه می‌خواهی در زیر مصلی و سجاده توست. شب بعد حضرت در خواب دیدند که در بهشت قدم می‌زنند و چند قصر در آنجاست که متعلق به ایشان است، داخل یکی از قصر‌ها می‌شوند و می‌بینند تختی در آنجاست که سه پایه دارد علت را پرسیدند و به ایشان گفتند که صاحب این تخت انگشتری را از خدا درخواست کرد که برای اجابت امر شد یکی از پایه‌های این تخت برداشته و به صاحب آن انگشتری داده شود. حضرت فاطمه(س) این خواب را برای پیامبر (ص) نقل می‌کند و ایشان در پاسخ می‌فرماید: دنیا و مظاهر فریبنده آن برای اهل‌بیت(ع) نیست.
وی افزود: مطابق آیه ۱۱۳ سوره «مؤمنون» از دوزخیان می‌پرسند چقدر در دنیا بودید؟ و پاسخ می‌دهند: «قَالُوا لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَاسْأَلِ الْعَادِّینَ؛ می‌گویند: تنها به اندازه یک روز، یا قسمتی از یک روز! از آن‌ها که می‌توانند بشمارند بپرس!».
این پژوهشگر قرآن با اشاره به این سخن پیامبر(ص) که به حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: شما برای آخرت خلق شده‌اید، اظهار کرد: در روایتی است که جابر نقل می‌کند: روزی پیامبر(ص) دختر خود را دیدند که لباسی از پشم شتر بر تن دارد که این نوع پشم زبر و خشن است و با دست آرد تهیه می‌کند. حضرت وقتی این وضعیت را دیدند گریستند و فرمودند: «یا فاطمة اصبری علی مرارة الدّنیا لنعم الاخرة غداً؛ای فاطمه صبر کن بر تلخی دنیا برای نعمت‌های فردای آخرت»، و در آن هنگام این آیه از سوره ضحی نازل شد: «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى؛ و به‌زودى پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که راضى شوى».
سجادی امین ادامه داد: یکی دیگر از مصادیق و نمونه‌های رفتاری حضرت فاطمه(س) که بسیار نقل شده، در شب عروسی ایشان است؛ وقتی پیامبر اکرم(ص) پیراهنی نو را برای شب عروسی ایشان تهیه کردند و حضرت فاطمه(س) لباس کهنه خود را با لباس تو تعویض کردند، در همان شب ایشان صدای فقیری را شنیدند که چیزی طلب می‌کند و ایشان پیراهن نوی خود را به سائل بخشیدند و دوباره همان پیراهن کهنه و وصله‌دار خود را بر تن کردند. چرا که «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ». اگر این رفتار و عمل حضرت را با آنچه امروز و در زمانه ما اتفاق می‌افتد مقایسه کنیم، خواهیم دید تفاوت بسیاری وجود دارد و تا نگرش و بینش افراد جامعه اصلاح و رویکرد آخرت‌محوری حاکم نشود، توقع بروز این رفتار و چنین سلوک فردی و اجتماعی امکان‌پذیر نیست.
این پژوهشگر با اشاره به انفاق سه روزه حضرت فاطمه(س) و خانواده ایشان مطابق آنچه در سوره انسان آمده است، گفت: سه روز مسکین و یتیم و اسیر به در خانه حضرت فاطمه(س) می‌آیند و آن‌ها افطار خود را در این سه روز انفاق می‌کنند. این رویکرد، ترجیح تکلیف بر حقوق است. این حاصل ایجاد نگرش تکلیف‌مداری است، و یا در آنجا که حضرت می‌فرمایند: «الجار ثم الدار»، از توجه به مصالح و حقوق دیگران نشئت می‌گیرد.
انتهای پیام وی گفت: در روایتی است که حضرت فاطمه(س) از پدر بزرگوار خود انگشتری را درخواست کردند، پیامبر(ص) در جواب به ایشان فرمودند: هنگامی که برای نماز شب از خواب برخواستی، از خدای متعال انگشتری بخواه. حضرت فاطمه(س) همین کار را انجام داد و هاتفی ندا داد که آنچه می‌خواهی در زیر مصلی و سجاده توست. شب بعد حضرت در خواب دیدند که در بهشت قدم می‌زنند و چند قصر در آنجاست که متعلق به ایشان است، داخل یکی از قصر‌ها می‌شوند و می‌بینند تختی در آنجاست که سه پایه دارد علت را پرسیدند و به ایشان گفتند که صاحب این تخت انگشتری را از خدا درخواست کرد که برای اجابت امر شد یکی از پایه‌های این تخت برداشته و به صاحب آن انگشتری داده شود. حضرت فاطمه(س) این خواب را برای پیامبر (ص) نقل می‌کند و ایشان در پاسخ می‌فرماید: دنیا و مظاهر فریبنده آن برای اهل‌بیت(ع) نیست.
وی افزود: مطابق آیه ۱۱۳ سوره «مؤمنون» از دوزخیان می‌پرسند چقدر در دنیا بودید؟ و پاسخ می‌دهند: «قَالُوا لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَاسْأَلِ الْعَادِّینَ؛ می‌گویند: تنها به اندازه یک روز، یا قسمتی از یک روز! از آن‌ها که می‌توانند بشمارند بپرس!».
این پژوهشگر قرآن با اشاره به این سخن پیامبر(ص) که به حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: شما برای آخرت خلق شده‌اید، اظهار کرد: در روایتی است که جابر نقل می‌کند: روزی پیامبر(ص) دختر خود را دیدند که لباسی از پشم شتر بر تن دارد که این نوع پشم زبر و خشن است و با دست آرد تهیه می‌کند. حضرت وقتی این وضعیت را دیدند گریستند و فرمودند: «یا فاطمة اصبری علی مرارة الدّنیا لنعم الاخرة غداً؛ای فاطمه صبر کن بر تلخی دنیا برای نعمت‌های فردای آخرت»، و در آن هنگام این آیه از سوره ضحی نازل شد: «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى؛ و به‌زودى پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که راضى شوى».
سجادی امین ادامه داد: یکی دیگر از مصادیق و نمونه‌های رفتاری حضرت فاطمه(س) که بسیار نقل شده، در شب عروسی ایشان است؛ وقتی پیامبر اکرم(ص) پیراهنی نو را برای شب عروسی ایشان تهیه کردند و حضرت فاطمه(س) لباس کهنه خود را با لباس تو تعویض کردند، در همان شب ایشان صدای فقیری را شنیدند که چیزی طلب می‌کند و ایشان پیراهن نوی خود را به سائل بخشیدند و دوباره همان پیراهن کهنه و وصله‌دار خود را بر تن کردند. چرا که «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ». اگر این رفتار و عمل حضرت را با آنچه امروز و در زمانه ما اتفاق می‌افتد مقایسه کنیم، خواهیم دید تفاوت بسیاری وجود دارد و تا نگرش و بینش افراد جامعه اصلاح و رویکرد آخرت‌محوری حاکم نشود، توقع بروز این رفتار و چنین سلوک فردی و اجتماعی امکان‌پذیر نیست.
این پژوهشگر با اشاره به انفاق سه روزه حضرت فاطمه(س) و خانواده ایشان مطابق آنچه در سوره انسان آمده است، گفت: سه روز مسکین و یتیم و اسیر به در خانه حضرت فاطمه(س) می‌آیند و آن‌ها افطار خود را در این سه روز انفاق می‌کنند. این رویکرد، ترجیح تکلیف بر حقوق است. این حاصل ایجاد نگرش تکلیف‌مداری است، و یا در آنجا که حضرت می‌فرمایند: «الجار ثم الدار»، از توجه به مصالح و حقوق دیگران نشئت می‌گیرد.
مطالب مرتبط
