رشد منفی در امور خیریه

به گزارش ایکنا، سومین همایش ملی خیر ماندگار با برگزاری نشست‌های تخصصی در حال برگزاری است. در یکی از نشست‌های امروز 13 اسفندماه که با موضوع مطالعه و ارزیابی تجربه‌های ملی در حوزه حکمرانی امور خیر برگزار و چهار مقاله مطرح شد.

در مقاله اول مسعودی‌پور با تحقیق «شناسایی و اولویت‌بندی‌هایی بازیابی وقف برای توسعه وقف» اظهار کرد: در مقاله‌‌ای که فیلیپ کاتلر (استاد بازیابی جهان) دارد دامنه موضوعی بازیابی کاملاً بسط داده شده و می‌بینم بازاریابی در موضوعات دیگر هم تعمیم پیدا می‌کند. کلمه بازیابی وقف ممکن است برای عده‌ای نامانوس باشد، برای همین می‌خواهم توضیح دهم برای ترویج وقف چرا باید از بازیابی استفاده کنیم.

وی افزود: مسئولان وقف از این ابزار (وقف) استفاده می‌کنند، اما علمی  از آن بهره نمی‌برند. از ابزار‌ بازاریابی قادریم برای تغییر رفتار استفاده کنیم. نکته دیگر اینکه بازیابی غیرانتفاعی معنی عام دارد، اما بازاریابی وقف معنایش خاص است. مسئله پژوهش من این بود که برای ترویج می‌توانیم از بازاریابی استفاده کنیم، البته تمایل مردم به وقف به دلیل اینکه فعالیت‌های مدنی انجام نشده، متاسفانه کم شده است. در این پژوهش مطالبی که در حوزه ترویج وقف صورت گرفته، گردآوری کرد‌ه‌ام. همچنین یکسری مصاحبه هم با مسئولان وقف نیز انجام دادم و به یکسری راهبردها هم رسیدم.

مسعودی‌پور ادامه داد: در تحقیق و پژوهش خود سعی کردیم نگاه مردم را نسبت به وقف اصلاح کنیم، چون برخی اقداماتی که صورت گرفته چنین فضای را به وجود آورده است، مسئله‌ای که از سوی سازمان اوقاف هم باید جدی گرفته شود.  اشکال دیگری که در وقف وجود دارد به این امر بر می‌گردد که نگاه درستی به وقف وجود ندارد، چون مخاطب فکر می‌کند هر چیزی که خراب است وقف شده است. برای مثال به زمین‌های وقفی اشاره می‌کنم!

دامنه وقف را گسترش دهیم

این پژوهشگر تاکید کرد: در بازاریابی وقف، محصول از حاصل ضرب نیت در اشکال وقف وجود می‌آید. برای مثال، نیت برای عزاداری، کمک به فقرا و...  می‌تواند انگیزه‌های وقف باشد. درباره مشکلات وقف باید اضافه کنم دامنه وقف محدود است، پس نیاز است که این دامنه گسترش یابد. مسئولان سازمان اوقاف می‌گویند در برخی از وقف به اشباع رسیده‌ایم، برای همین نیت‌ها در این رابطه باید اصلاح شود.

وی توصیه کرد: باید به سمت وقف‌های خرد برویم زیرا وقف‌های کلان کمرنگ شده است. درضمن هر آنچه بتوان از آن منفعت کسب کرد قابلیت وقف کردن را دارد. راهبرد آخر هم به اجرای شیوه‌های نوین در وقف است.

وی متذکر شد: ما به حوزه واقفین هم توجه کرده‌ایم. در این حوزه تمرکزمان هم بیشتر روی مدیران بوده است. دلیل این تمرکز هم این بود که می‌خواستیم رویکرد کلان را ببینیم، همچنین احتمال می‌دادیم کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

وی در انتها تاکید: در برخی کتاب‌ها آمده؛ هسته بازیابی، مبادله است، اما در حوزه بازیابی اجتماعی یا خیریه اینگونه نیست. در این حوزه پولی داده می‌شود، اما چیزی که به دست می‌آید معنوی است. بر خلاف بازیابی تجاری که منفعت و دست آورد کاملاً مادی است.

مشارکت مردمی به جای مشارکت فردی

اشراقی دیگر سخنران این همایش با ارائه مقاله «مراکز درمانی و امور خیریه» اظهار کرد:  امروز در توسعه اجتماعی پویا به مشارکت مردمی به جای مشارکت فردی تاکید می‌شود که یکی از آنها مشارکت در امور خیریه است. نکته بعد، مراکز خیریه در حوزه سلامت، چشم‌اندازی بزرگی در جهت رسیدن به جامعه سلامت ایجاد می‌کنند. این امر تا حدی است که می‌توان گفت حل مشکلات مردم  به مدد حفظ سلامت حاصل می شود. این اهمیت به نوعی بحث اهمیت سلامت را امور خیر نشان می‌دهد.

وی افزود: امر خیر، امری است که برای برخوردار کردن دیگران از اموال شخصی صورت می‌گیرد تا بخش ضعیف بتواند از خدمات مطلوب بهرمند شود. ایران کشوری کهن است که بخشی از آن با  اسلام در آمیخته شده است. با توجه به این پشتوانه توجه به مشارکت مردم در امور خیر دارای اهمیت است.

اشراقی ادامه داد: نظام سلامت به عنوان قسمتی از نظام اجتماعی نیازمند مشارکت همه مردم است. سلامت امروز در جهان به عنوان شاخصه‌های پیشرفت هم محسوب می‌شود. در دولت‌های اخیر نیز این امر مورد توجه بوده است. این امر نیز با برنامه‌ای تحت عنوان برنامه تحول نظام سلامت مطرح شده است.

این پژوهشگر متذکر شد: مواجه موفق با کنش‌گران این عرضه، نیازمند تحقیق است، البته این توقع نیست که الزاماً خیرین مستقیم در عرصه حوزه سلامت ورود کنند، اما آگاه‌سازی که در این حوزه انجام می‌شود خود می‌تواند خیرین را به این سمت سوق دهد.

اشراقی اضافه کرد: مشارکت به معنای همکاری داشتن در امر خیر است، همچنین متاثر از تاثیرات محیطی که به دو شکل سرمایه ذهنی و عینی قابل بحث است.  در عرصه مشارکت عینی نیز؛ مشارکت فرهنگی، مشارکت اقتصادی و...  از جمله شاخص‌های مشارکت خیرین در بحث سلامت است. جنس مشارکت خیرین در بحث سلامت بر اساس بررسی به عمل آمده یا به صورت خدمات داوطلبانه بوده یا مشارکت در بحث ساختاری و اداری است، اما مبانی نظریه در این پژوهش با تحقیقات فراوان انجام شده از نظریه خاصی استفاده نشده است.

گرایش بیشتر به وقف در آدم‌های مذهبی

وی تصریح کرد: در تحقیقی که انجام شده، بحث وقف به عنوان اجرت اخروی مطرح شده است، البته در کنار مسائل مذهبی عوامل غیر مذهبی نیز را شامل می‌شود، اما تحقیقات نشان داده افراد مذهبی بیشتر در امور خیریه مشارکت دارند.

اشراقی تاکید کرد: با 64 نفر از خیرین شاخص تماس گرفته شد و در مجموع با 15 نفر هم مصاحبه انجام شد. از حاصل این مصاحبه نیز تحلیلی به دست آمد. مفاهیمی که از این نتایج به دست آمدنشان داد؛ همدلی، خدمات داوطلبانه، احساس خوشایند، ساختارهای مشارکتی جز عواملی است که منتج به اتفاقات خیر با قدرت بیشتر می‌شود.

وی در خاتمه سخنانش تاکید کرد: به مسئولان پیشنهاد می‌شود بیشتر به خیرین توجه کنند. همچنین از تکنولوژی خرد برای بالا بردن مشارکت‌ها بهره برده شود. همچنین شفافیت مدارک و مراحل قانونی هم از دیگر توصیه‌هاست. درضمن باید نظارت اوقاف باید شفاف باشد.

عبدالحسینی دیگر پژوهشگر این  همایش با مقاله تاثیرات نظام خیریه بر کاهش تحریم‌ها و محدودیت‌ها چنین توضیح داد:  تحریم‌ها به عنوان ابزاری برای مسائل اقتصادی و سیاسی بهره برده شده است. برای همین وقتی چنین نیت‌های در تحریم‌ها وجود دارد، وقف می‌تواند نیت‌های مغرضانه دشمنان مردم و انقلاب را از بین برد.

وی ادامه داد: برای مقابله با تحریم‌ها به واسطه وقف، نمی‌توان از روش‌های کلاسیک استفاده کرد، بلکه باید از راهکارهای پیچیده در این زمینه بهره برد. در این زمینه نزدیک‌ترین مقاله مبوط به آقای سبزیان است، اما در مقاله من نقشی هم برای دولت در نظر گرفته شده است. برای مثال دولت می‌تواند مالیات از مردم بگیرد تا به واسطه در‌آمد حاصله، بتوان به مردم سرویس بدهد. درضمن اگر دولت بتواند نقش تسهیل کننده داشته باشد قادر است سبب گرایش بیشتر خیرین به این حوزه (وقف) شود.

دادن سوبسید به ارگان‌های خیریه

وی پیشنهاد کرد: دولت باید سوبسیدهای مناسبی که برای ارگان‌های خیریه قائل می‌شود، قادر است گسترش و سرعت بیشتری به وقف بدهد. در تحقیق که انجام دادم تلاش کردم تا کارم نزدیک به واقعیت باشد تا بتوانیم در شرایطی تحریمی راهکاری که ارائه می‌دهم تاثیرگذار و درست باشد.

این پژوهشگر با بیان اینکه حضور خیریه‌‌ها در شرایط موجود، سبب شده با تسهیلاتی که دولت در اختیارشان قرار داده، اتفاقات خوبی رقم خورده، بیان کرد: در شرایط تحریم، تقسیم سرمایه به صورت ناعادلانه صورت می‌گیرد، ولی این مقاله باعث می‌شود این معضل برطرف شود، البته محدودیت‌های سیستمی و سخت‌افزاری در مدلی که ما ارائه داده‌ایم وجود دارد.

آخرین پژوهشگر این برنامه حمیدی با تحقیق خود که «سناریویی برای کارهای خیر» نام داشت، بیان کرد: این تحقیق زیر نظر استادم انجام دادم.  بحث اصلی من در این مقاله این است  که بگویم منظور از «خیریه» چیست؟ اگر تمامی تعاریف را در این حوزه بررسی کنیم متوجه می‌شویم کمک رایگان به نیازمندان در همه تعاریف وجود دارد. در ادامه باید ببینیم ما کجای این کمک‌رسانی هستیم.

ایران رشد منفی در خیریه داشته است!

وی ادامه داد: وقتی گزارش‌های بین‌المللی را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد، متاسفانه ایران در چند سال اخیر رشد منفی در امور خیریه داشته است. از این امر نیز باید به عنوان هشدار نام برد. برای همین علت‌های که در گذشته برای کمک‌های مردمی وجود داشت را باید مجدد مد نظر قرار دهیم تا دوباره شاهد رشد وقف باشیم. البته درست است در امور خیریه افت داشته‌‌ایم، اما نقاط مثبتی نیز وجود دارد که در مقاله من به آن پرداخته شده است. همچنین در این مقاله نقاط قوت و ضعف برای نوشتن سناریوی خیرخواهانه مدنظر قرار گرفته است.

این پژوهشگر تصریح کرد: ایران در 30 سال آینده جز پیرترین کشورهای دنیا خواهد شد، پس باید در کنار توجه به بازنشستگان باید به جوانان هم برای فرزند آوری توجه شود. به باور من خطر پیری در آینده حتی از خطر کرونا نیز بیشتر خواهد بود.

وی درباره اهمیت استفاده از فضای مجازی در امور خیریه نیز چنین توضیح داد: به نظرم برای اعتماد بین مردم و موسسه‌‌های خیریه باید از راهکارهایی مجازی استفاده شود تا فرد خیر بتواند تمام مراحل رسیدن پول یا کمکش را، دنبال کند. همچنین منابع مالی هم باید از طریق دولت رقم خورد. یعنی با کاهش مالیات یا نگرفتن آن از مراکز خیریه به این مراکز کمک شود.

این پژوهشگر یادآور شد: در این پژوهش از اتفاقات احتمالی هم آسیب دیگری ذکر شده که در امور خیریه حتماً باید مدنظر باشد. یعنی مشکلاتی که پیش‌بینی نشده به وجود می‌آیند در امور خیر مدنظر باشد. درضمن موسسات خیریه قادرند بازاریابی شرکت‌های بزرگ را بر‌عهده بگیرند تا درآمدزایی داشته باشند.

وی درباره دو دیدگاه رایج در امور خیریه نیز چنین توضیح داد: دو سناریو در این میان وجود دارد. سناریوی اول که به خوشبینانه معروف است به ما می‌گوید سازمان‌‌ها یا نهاد‌ها می‌توانند به راحتی در امور خیریه مشارکت کنند. در سناریو بدبینانه گفته می‌شود، اظهارنظرهای خیرانه تنها در حد همدردی خلاصه شده و به عمل ختم نمی‌شود. در این سناریو حتی مردم نسب به دولت یا مراکز خیریه بابت کمک‌هایی که داده می‌شود اطمینان ندارند!

این پژوهشگر در انتهای این جلسه بیان کرد: نتیجه‌گیری من این است با شناسایی سناریوها، احتمال غافلگیری در مقابل مشکلات کمتر می‌شود. لازم به ذکر است منابع من در تحقیقاتم بیشتر از طریق جستجوی اینترنتی بوده است.