قربان؛ شکرانه دستیابی به معرفت توحیدی

حجت‌الاسلام جعفر شانظری، عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: در متون دینی، یک سلسله آداب و آیین‌هایی وجود دارد که ناظر بر ساختن انسان است، از جمله دعای عرفه و دعاهای دیگر. در عرفه که از عرفان و معرفت می‌آید، انسان بر اساس نیایش به معرفتی نسبت به توحید می‌رسد و این معرفت توحیدی، آرامش و احساس وصل شدن به اقیانوس لایتناهی را در او ایجاد می‌کند.

وی افزود: وقتی مناسک حج به ابراهیم خلیل آموخته و در عرفه به او خطاب شد که: «عَرَفتَ»، یعنی آیا این مناسک و آداب و نیایش را شناختی؟ در آنجا پس از این نوع معرفت، آیین دیگری رخ می‌دهد و آن این است که انسان موحد به درجه‌ای می‌رسد که می‌خواهد نمادش را در عید قربان نشان دهد و آن نماد، گذشت از غیر خداست که انسان دوست دارد؛ گذشت از هوای نفس، منیت و دنیا.

عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان اضافه کرد: خداوند برای اینکه این نماد را در ابراهیم تبلور دهد که به اوج معرفت توحیدی رسیده بود، او را مأمور می‌کند تا فرزندش را قربانی کند که نمادی از قربانی منیت و غیر خدا در درون انسان است و اینکه انسان به توحید ناب برسد. بنابراین، قربان یعنی قربانی کردن هوای نفس و آنچه غیر خداوند است. نماز عید قربان انسان متقی را تقرب می‌بخشد و معراج است. در واقع، عید قربان نماد تبلور معرفت توحیدی است و انسان می‌خواهد ابراز کند که از آنچه غیر خداست، دل کندم و فقط به توحید دل بستم. در فرازی از دعای عرفه نیز امام حسین(ع) می‌فرماید: «اللّهُمَّ اجْعَلْ غِنایَ فِی نَفْسِی وَالْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَالْإِخْلاصَ فِی عَمَلِی؛ خدایا بی‌نیازی از غیر خودت را در من ایجاد کن و آرامش و پاکی در رفتار در من به‌وجود بیاور». این بی‌نیازی همان عزت نفس و کرامت نفس است.

حجت‌الاسلام شانظری تصریح کرد: عید نوعی شادی و خوشحالی است، چنانکه در عید فطر جشن می‌گیریم، چون بر انجام اعمال ماه رمضان موفق شدیم و اگر در این ماه دهان را بسته نگه داشته و روزه بودیم، در عید فطر به شکرانه این عمل دهان را باز و افطار می‌کنیم. قربان نیز عید است، یعنی در اثر معرفتی که در عرفه به دست آوردیم، تقربی به لقای الهی یافتیم که هر آنچه را غیر اوست، قربانی و برای خداوند از آن عبور می‌کنیم؛ چنانچه در عید نوروز، طبیعت و کره زمین مجدداً نو و احیا می‌شود.

وی ادامه داد: هر کدام از اعیاد اسلامی فلسفه‌ای دارد، مثلاً فطر که به معنای گشودن دهان و خوردن و نوشیدن است، به شکرانه امساک و روزه‌داری جشن گرفته می‌شود و شکرانه موفقیت در انجام اعمال و عبادات به‌شمار می‌رود. عید قربان، شکرانه معرفت است، یعنی به حسب اعمال حج به توحید اجتماعی و در عرفه به توحید معرفتی می‌رسیم که هر آنچه را غیر خداست، قربانی می‌کنیم تا به تقرب الهی برسیم و غدیر، عید تجلی ولایت الهی در ولایت امیرالمؤمنین(ع) است و از این نظر که منشأ هدایت ولایت‌گونه انسان محسوب می‌شود، اهمیت دارد. در واقع، هر کدام از این اعیاد بنا به فلسفه و مناسبتی که بر پایه آن بنا شده، ارزش و جایگاه خاص خودش را دارد.