پاسخ شیخ طوسی به شبهه ملاصدرا درباره گوارا بودن عذاب دوزخ + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله سیدجعفر سیدان با محوریت تفسیر آیات معاد، روز گذشته، هجدهم دی‌ماه برگزار شد.

متن جلسه را در ادامه می‌خوانید؛

در ارتباط با آیات احتجاجی معاد، در سه بخش بیان شد که عبارت بود از احتجاجات نسبت به اصل مسئله معاد، احتجاج در ارتباط با جسمانی بودن معاد به معنای عنصری خاکی بودن آن و احتجاج در ارتباط با مسئله دوام عذاب برای جمعی که در آن مخلد هستند. ما در بخش آخر بودیم. گفتیم طبق قرآن بعضی از یهود و نصارا گفتند به ما بشارت داده شده است ایام محدودی عذاب خواهیم داشت. قرآن کریم فرموده است خیر، اینها خالد در نار هستند. آیات احتجاجی مربوط به این مسئله در ضمن دو آیه بیان شد.

لازم است برای بحث گذشته تتمه‌ای ذکر شود. نکته اول اینکه مسئله خلود در نار برای جمع معاند، به صورت‌های مختلف در قرآن گفته شده است و برخی آیات به هیچ وجه قابل توجیه نیست. اشاره شد که برخی می‌گویند ریشه عذاب از عذب است و عذاب نهایتا گوارا می‌شود. با این حال گاهی مطلب در قرآن به گونه‌ای گفته شده است که به هیچ صورت قابل تأویل نیست. از جمله در سوره حج می‌خوانیم: «لَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ؛ هر بار بخواهند از [شدت] غم از آن بيرون روند در آن باز گردانيده مى ‏شوند [كه هان] بچشيد عذاب آتش سوزان را».

نکته بعد اینکه جلسه گذشته گفتیم در آنچه در اسفار آمده است حاصل نظر صاحب اسفار بیان شده است. از نظر ملاصدرا از بعضی عبارات انقطاع عذاب استفاده می‌شود و از برخی عبارات استفاده می‌شود که عذاب در دوزخ همیشه هست. جمع میان انقطاع عذاب از دوزخیان و اینکه عذاب همیشه در دوزخ هست این است که عذاب همیشه در دوزخ هست ولی عذاب برای دوزخیان نوعی است. همچنین ایشان تصریح کرد استدلال ابن‌عربی برای اثبات عذب شدن عذاب ضعیف است و استدلال قوی، استدلالی است که من تذکر می‌دهم و آن اینکه در ارتباط با دوزخیان خداوند فرموده است: «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ». چون آیه می‌فرماید دوزخیان را برای جهنم خلق کردیم لذا غایت وجودی‌شان جهنم است و وقتی شی به غایت وجودی‌اش برسد به کمالش رسیده است و با آنچه به آن رسیده است خوش است لذا دوزخیان به حکم این آیه شریفه در دوزخ خوش هستند.

پاسخ شیخ طوسی به شبهه ملاصدرا

شاید یک نفر بگوید قرآن دارد همین را می‌گوید. پاسخ این است که حرف لام، لام عاقبت است یعنی عاقبتشان بر اساس سوء اختیار خودشان دوزخ است. پس معنایش این نیست که اینها را برای جهنم خلق کردیم. تفسیر تبیان شواهد اینکه لام، لام عاقبت است را بیان کرده. در قرآن موارد بسیاری داریم که لام، لام عاقبت است.

مناسبت است این چند خط را از تفسیر تبیان بخوانم. شیخ طوسی در تبیان فرمودند: «معني‌ «ذَرَأنا» خلقنا يقال‌: ذرأهم‌ يذرأهم‌ و اللام‌ ‌في‌ (لجهنم‌) لام‌ العاقبة. و المعني‌ انه‌ ‌لما‌ كانوا يصيرون‌ اليها بسوء اختيارهم‌ و قبح‌ أعمالهم‌ جاز ‌أن‌ يقال‌: إنه‌ ذرأهم‌ لهاو ‌ألذي‌ يدل‌ ‌علي‌ ‌ان‌ ‌ذلک‌ جزاء ‌علي‌ أعمالهم‌ ‌قوله‌ «لَهُم‌ قُلُوب‌ٌ لا يَفقَهُون‌َ بِها» و أخبر ‌عن‌ ضلالهم‌ ‌ألذي‌ يصيرون‌ ‌به‌ ‌الي‌ النار».

ایشان مطلب را به خوبی تبیین کردند. گفتند این افراد به انتخاب خودشان و سوء اختیار خودشان جهنمی می‌شوند و به همین جهت می‌توان گفت خدا آنها را برای آتش خلق کرده است. دلیلش هم این است که خدا در آیه «لَهُم‌ قُلُوب‌ٌ لا يَفقَهُون‌َ بِها» آنها را مذمت کرده است، در حالی که اگر برای جهنم خلق شده باشند نباید مذمت شوند.

ادامه عبارت ایشان این است: «و ‌هو‌ مثل‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌ «إِنَّما نُملِي‌ لَهُم‌ لِيَزدادُوا إِثماً» و مثل‌ ‌قوله‌ «رَبَّنا إِنَّك‌َ آتَيت‌َ فِرعَون‌َ وَ مَلَأَه‌ُ زِينَةً وَ أَموالًا فِي‌ الحَياةِ الدُّنيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَن‌ سَبِيلِك‌َ» و مثل‌ ‌قوله‌ عز و جل‌ «فَالتَقَطَه‌ُ آل‌ُ فِرعَون‌َ لِيَكُون‌َ لَهُم‌ عَدُوًّا وَ حَزَناً». اگر معنای آیه «إِنَّما نُملِي‌ لَهُم‌ لِيَزدادُوا إِثماً» این است که فرصت می‌دهیم گناه کنند دیگر عقاب نخواهند داشت، ولی آیه در مقام مذمت و تهدید است. همچنین معنای «لِيُضِلُّوا عَن‌ سَبِيلِك‌َ» این است که عاقبت کارشان این شد که مردم را گمراه کنند. در آیه «فَالتَقَطَه‌ُ آل‌ُ فِرعَون‌َ لِيَكُون‌َ لَهُم‌ عَدُوًّا وَ حَزَناً» هم حرف لام، لام عاقبت است چون آنها موسی را نگرفتند که دشمنشان باشد.

در اسفار در ارتباط با اینک عذاب عذب می‌شود تصریح شده وقتی دوزخیان می‌بینند جمعی با شفاعت به بهشت می‌روند ناراحت می‌شوند، می‌گویند نکند ما را به بهشت ببرند ولی وقتی در جهنم را می‌بینند آسوده می‌شوند.