واکاوی تمدن عرب پیش از اسلام در فصلنامه «قرآن، فرهنگ و تمدن»

به گزارش ایکنا، پنجمین شماره فصلنامه «قرآن، فرهنگ و تمدن» به صاحب امتیازی دانشکده علوم قرآنی اصفهان منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «تمدن عرب پیش از اسلام از منظر قرآن‌ کریم و کشفیات باستان‌شناسی جدید»، «بررسی و تحلیل نقش شکر و وفای به عهد در شاخص‌های ارزشی تولید و مصرف از منظر قرآن (نگرشی نو به فرهنگ تولید و مصرف)»، «موعود باوری به مثابه مبنایی جهان‌شمول در شکل‌گیری تمدن اسلامی (از منظر قرآن و کتب مقدس)»، «گونه‌شناسی روش قرآن کریم در فرهنگ‌سازی الزامات رفتاری جامعه اسلامی (مطالعه موردی: الزام رفتاری انفاق و توجه به وضع نیازمندان)»، «مدیریت فرهنگی بر مبنای آموزه‌های قرآنی وسیره اهل بیت(ع) (گامی در اعتلای فرهنگ و تمدن اسلامی)»، «بررسی ادوار تاریخی نگرش مفسران به آیه «أَیَّتُهَا ٱلعِیرُ إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» در دفاع از عصمت حضرت یوسف».

در چکیده مقاله «تمدن عرب پیش از اسلام از منظر قرآن‌ کریم و کشفیات باستان‌شناسی جدید» می‌خوانیم: «در چند دهه‌ اخیر، دیدگاه جدیدی از جانب برخی صاحب‌ نظران با این مضمون ارائه شد که شبه جزیره عربستان قبل از اسلام، نه تنها از لحاظ فرهنگ و تمدن در سطح پایینی قرار نداشته؛ بلکه شاید سرآمد تمدن در روزگار خود نیز بوده است. کشفیات باستان‌شناسی جدید، نظریه‌ی اخیر را تقویت می‌نماید. چون خط و تکامل زبان_به عنوان مهم‌ترین مؤلفه تمدن_ بهترین نشانه‌‌ تمدن اعراب در عصر پیش از اسلام است؛ در ایران طی سال‌های گذشته نوشته‌هایی به رشته تحریر درآمد، که از طریق دلالات موجود درخط و زبان عربی به فرهنگ و تمدن عالی عرب ورود داشته‌اند. و لیکن از منظر باستانی و بررسی بناهای ارزشمند منطقه، با پیوست تصاویرِ آثار تاریخی به صورت ویژه در این حوزه که خواننده را از جان و دل اقناع کند و در ضمن نوشتاری به دور از تعصبات نژادی باشد که توسط قومی غیرعرب به نگارش درآمده است، مقاله‌‌ حاضر اثری بدیع و جدید محسوب می‌شود. این نوشتار، پس از بیان مهم‌ترین مؤلفه‌های تمدن، آن‌ها را در شبه جزیره عربستان پیش از اسلام، مورد بررسی قرار داده است. اطلاعات و یافته‌های جدید بدست آمده از حفاری‌ها در منطقه شبه جزیره، ما را از وجود تمدن قوی و پیشرفته در عربستان قبل از اسلام مطمئن می‌سازد.»

در چکیده مقاله «موعودباوری به مثابه مبنایی جهان‌شمول در شکل‌گیری تمدن اسلامی (از منظر قرآن و کتب مقدس)» می‌خوانیم: «موعودباوری یکی از باورهای مشترک در میان ادیان مختلف می‌باشد. این باور در تمامی منابع ادیانی با اسامی و القاب خاصی ذکر شده و به طور کلی یک باور جهان شمول است. این موضوع در اسلام و در قالب آیاتی چند از قرآن کریم (‌آیات 5 سوره قصص، 55 سوره نور، 81 سوره اسراء، 105 سوره انبیاء) و روایات متعدد، مورد تبیین و توجه قرار گرفته و او را وارث زمین و منجی عالم خوانده است. امروزه با رشد تکنولوژی و صنعت ارتباطات بدون هدایت مبتنی بر ادیان الهی، شرایطی فراهم گردیده که رسالت اصیل پیامبران الهی که همانا شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است در معرض تهدید جدی قرار گیرد. بی‌اخلاقی، بی‌عدالتی، رشد فاصله طبقاتی، بی‌هویتی و بی‌معنایی زندگی از جمله معضلات جوامع امروز بشری و از موانع اصلی در تحقق تمدن اصیل دینی و اسلامی است. در این راستا موعودباوری دارای چنان ظرفیت و ویژگی‌هایی است که محور قرار دادن این اندیشه در رأس تعاملات اجتماعی، خود می‌تواند نقشی مهم به عنوان نرم‌افزار شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی را ایفا نماید. در این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی این نتایج حاصل شد که اندیشه موعود باوری نقش موثری در حل مشکلات اقتصادی، آسیب‌های اخلاقی، بی‌هویتی و در رهنمون نمودن بشر به عدالت و عقل گرایی دارد که همه این نتایج دارای نسبتی معنادار در شکل‌گیری تمدن اسلامی می‌باشند.»

در چکیده مقاله «بررسی ادوار تاریخی نگرش مفسران به آیه «أَیَّتُهَا ٱلعِیرُ إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» در دفاع از عصمت حضرت یوسف» می‌خوانیم: «یکی از آیات چالش‌برانگیز سوره یوسف، نسبت سرقت به فرزندان یعقوب: «إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» با اذعان به مُنکر بودن آن در تفاسیر است. در این تعبیر دسیسه‌چینی، دروغ، تهمت و آبروبردن به یوسف نسبت داده شده است. این مسئله از نخستین اوان تدوین دانش تفسیر مورد توجه مفسران بوده و از منظر اعتقادی و اخلاقی و کلامی آنان را به تکاپو واداشته که با این مسئله چگونه برخورد کنند. تبیین این دیدگاه‌ها در این آیه نشان می-دهد که تحولات فکری و توسعه دانش تفسیر در حل این چالش‌ها مؤثر بوده است. در حقیقت مسئله این بررسی شناخت شیوه برخورد مفسران و روش‌های متفاوت آنان و روش پاسخ‌دهی در سیر تطور و تحول تفسیر است. بدین‌جهت این مقاله در مقام بازتاب این نظریات و راه‌حل‌هایی است که مفسران در سیر تاریخی خود ارائه داده و در مقام تبیین این آیه برآمده‌اند. اهمیت این بررسی به این جهت است که نشان می‌دهد چگونه این نظریات آرام و آرام در شکل اجتماعی و انسانی در دانش تفسیر شکل گرفته و توسعه یافته و هر مفسری که آمده نکته‌ای بر سخنان پیشینیان افزوده و یا سخنان سلف خود را نقد و تصحیح کرده است. نتیجه مهمی که گرفته شده این است که در سیر تطور تفاسیر هرچه گذشته به‌جای سخنانی از این قبیل که او پیامبر بوده، حتماً کار او درست بوده، نگاه متن‌گرایانه پیدا کرده و توصیف این داستان عینی و خردمندانه شده است.»