دانشگاه مؤثرترین نهاد برای تحقق تولید دانش بنیان است

 

فرایند تولید در حوزه فناوری، صنعت، کشاورزی، پرورش دام و طیور، پزشکی، محیط زیست و... را می‌توان مانند یک دستگاه قدرتمند در نظر گرفت که درست کنار هم قرار گرفتن چرخ‌دنده‌های آن می‌تواند منجر به نتیجه مطلوبی شود. یکی از این چرخ‌دنده‌ها که شاید بتوان گفت از نظر اهمیت در کنار نیروی انسانی قرار می‌گیرد، علم و دانش است. در وضعیت امروز جهانی و با توجه منابع محدود و مصارف نامحدود، اهمیت تولید مبتنی بر علم یا تولید دانش‌مبنا و کار دانش‌محور بیش از گذشته خودش را نشان می‌دهد. علاوه بر این، تغییر نیازهای مردم و رقابت در تولید برای رفع این نیازها موجب شده است که به‌کارگیری علم و دانش در فرایند تولید به یک اصل اساسی تبدیل شود.

 

در واقع تولید دانش‌بنیان یک نیاز مهم و اساسی برای نجات کشور است. بدون تردید تحقیقات کاربردی دانش‌بنیان موتور محرک و رشددهنده سرعت در پیشرفت کشور در حوزه تجارت، کارآفرینی و اشتغال‌زایی است. البته از یک سو کمبود امکانات و منابع طبیعی و رشد جمعیت کشورمان اهمیت تولید دانش‌محور را بیشتر کرده و از سوی دیگر، رقابت بخش صنعت با رقبای خارجی، اهمیت تولید دانش‌بنیان را افزایش داده است. 

دانشگاه‌ها را می‌توان مبنایی‌ترین و مؤثرترین نهاد و ظرفیت انسانی متخصص و کارآمد برای تحقق شعار تولید دانش‌بنیان دانست. نیازسنجی، تحقیق، پژوهش، آزمایش و در نهایت حل نیاز، با به‌کارگیری دانش روز، سه فرایندی است که باید در دانشگاه طی شود تا تولید در بخش‌های مختلف بر مبنای دانش باشد. البته مهم و مبنایی دانستن نقش دانشگاه به این معنا نیست که سایر دستگاه‌ها و ارگان‌ها نباید نقش خاصی را ایفا کنند. چنانچه ساختار اقتصاد و صنعت کشور به خصوص در بخش دولتی یا نظام قانونگذاری، اهمیت به‌کارگیری دانش را در فرایند تولید جدی نگیرند، عملاً تولید بر مبنای دانش با شکست مواجه خواهد شد.

بسیاری از دانشگاهیان شکوه می‌کنند که این پیوند میان صنعت و دانشگاه به درستی برقرار نشده است. در بخش صنایع وابسته به دولت این ضعف به شکل جدی مشاهده می‌شود و در بخش خصوصی نیز به چشم می‌خورد. برون‌رفت از این وضعیت نیازمند عزم جدی برای ایجاد و حفظ این پیوند است که قانون می‌تواند مؤثرترین راهکار باشد.

یکی از چالش‌های دیگر در تولید دانش‌بنیان این است که تولید بر مبنای علوم روز به فرهنگ تبدیل نشده است. در واقع علاوه بر اینکه بخش صنعت به سراغ دانشگاه نمی‌رود، دانشگاهیان نیز از ورود به بخش صنعت و کارآفرینی امتناع دارند. البته این وضعیت به دلیل نگرانی‌های اقتصادی و ریسک بالای ورود به عرصه تولید و نیز فراگیر نشدن فرهنگ کارآفرینی است. 

 

شرکت‌های دانش‌بنیان رشد زیادی داشته‌اند، اما در مقایسه با فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هنوز راه زیادی تا رسیدن به نقطه آرمانی داریم. اکوسیستم و نقش راهبردی دانشگاه باید به گونه‌ای باشد که به پیوند صنعت و دانشگاه، کارآفرینی، اشتغال‌آفرینی، ایجاد انگیزه، تبادل نظر و خلاقیت و نوآوری منتهی شود. مراکز رشد و کارآفرینی می‌توانند نقش مؤثری را ایفا کنند. یعنی می‌توانند هم در فرهنگ‌سازی کارآفرینی و هم در رشد خلاقیت فردی و شناسایی استعدادها در تحقق شعار امسال مؤثر باشند. 

برای دانشجویی که وارد دانشگاه می‌شود باید برنامه‌ریزی کرد تا احساس مفید و مؤثر بودن داشته باشد. اعضای هیئت علمی و استادان راهنما و مشاور باید فعالانه‌تر به دانشجویان کمک و نقش شاگردپروری خود را ایفا کنند، چراکه اگر این امکان فراهم نشود، آنان انگیزه و امید خود را از دست خواهند داد و عملاً مسیر مهاجرتشان را تسهیل کرده‌ایم. وقتی که پای صحبت دانشگاهیان به خصوص جوانان می‌نشینیم، آنچه بیش از هر چیزی موجب آزردگی خاطر آنها می‌شود، عدم به‌کارگیری آنها در رشته‌ای است که سال‌ها برای تحصیل در آن زحمت کشیده‌اند.

لذا اولین اقدامی که دانشگاه باید در اجرای آن نقش‌آفرینی مستقیم داشته باشد این است که جوانان مستعد را شناسایی کند. البته بستر این شناسایی کنکور نیست و باید به سراغ روش‌های درست‌تری رفت. اقدام دیگر، داشتن نقشه راه برای دانشجویان از بدو ورود تا خروج از دانشگاه و ورود به بازار کار است. در واقع دانشجو باید بداند که بعد از چند سال تحصیل در دانشگاه از چه توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها و مهارت‌هایی برخوردار شده است و از نظر اجتماعی در چه جایگاهی قرار می‌گیرد؟ آیا قرار است تولیدکننده باشد یا طراح، پژوهشگر، مدیر، مربی و...