بیشتر از دو صفحه درباره حضرت معصومه (س) اطلاعات تاریخی نداریم

نوشتن رمان تاریخی ازآنجاکه باید پایبند وقایع تاریخی باشد، نسبت به نگارش انواع دیگر رمان سخت‌تر است و به همین دلیل نویسنده‌های کمتری سراغ رمان تاریخی می‌روند، حال اگر این نوع رمان درباره یک شخصیت برجسته تاریخی یا مذهبی باشد، حساسیت و سختی کار دوچندان می‌شود؛ به همین دلیل است که کمتر شاهد رمان‌های خوب و جامع درباره ائمه معصوم (ع) هستیم.

حضرت فاطمه معصومه(س) که هم فرزند و هم خواهر امام معصوم(ع) است و جایگاه ویژه‌ای در میان شیعیان دارد، از همین شخصیت‌ها است که با وجود ظرفیت‌ فراوانی که در جایگاه و شخصیت دارد، کمتر موضوع قلم رمان‌نویسان شده است اما آثار محدود خوبی ازجمله «به سپیدی یک رویا» که اولین رمان درباره ایشان محسوب می‌شود منتشر شده است که با نویسنده آن به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.

فاطمه سلیمانی ازندریانی، نویسنده رمان «به سپیدی یک رویا» درباره کم بودن آثار داستانی درباره حضرت معصومه (س) به ایکنا گفت: شاید تعداد آدم‌هایی که رمان تاریخی دوست داشته باشند، کم باشد و بر همین‌ اساس احتمالاً تعداد نویسنده‌هایی که نوشتن داستان تاریخی را دوست داشته باشند، کم است زیرا از نوشتن داستان اجتماعی یک‌مقدار سخت‌تر و ریسک آن بالاتر است. ازطرفی نوشتن درباره شخصیت‌هایی مثل حضرت معصومه (س) خط قرمزهایی دارد و احتمالاً نویسنده‌ها از خط قرمزها می‌ترسند. البته یک‌ مقدار کار سخت‌تر است و تحقیقات زیادی می‌طلبد، یعنی ممکن است تحقیقات آن دو برابر نوشتن کتاب زمان ببرد که این بر سختی کار اضافه می‌کند.

وی در ادامه  درباره رمان «به سپیدی یک رویا» توضیح داد: داستان از زمانی شروع می‌شود که امام رضا (ع) به سمت خراسان و مرو هجرت می‌کنند و تا زمان وفات حضرت معصومه (ع) ادامه دارد. البته ‌جاهایی در داستان که ماجراهایی درباره کودکی حضرت معصومه (س) است هم به کودکی حضرت فلاش‌بک می‌خورد.

نویسنده کتاب «به سپیدی یک رویا» با اشاره به اینکه راوی این داستان خادم حضرت معصومه (س) است، عنوان کرد: زمانی که دنبال زاویه دید و راوی برای داستان می‌گشتم، به دنبال کسی بودم که لحظه‌به‌لحظه همراه حضرت بوده باشد تا بتواند داستان را روایت کند. قطعاً یک خادم می‌تواند این توانایی را داشته باشد. طبق منابع، خادم حضرت معصومه (س) یک زن میانسال به نام  «سلطان» است که در داستان «به سپیدی یک رویا» هم یک رابطه مرید و مرادی و هم انگار یک حس مادرانه نسبت به حضرت دارد. این رابطه آن چیزی است که من در داستان ساختم و طبیعتاً غیر از این هم نبوده است.

قصد نداشتم صرفا بازنویسی تاریخی کنم

سلیمانی با تاکید براینکه در رمان «به سپیدی یک رویا» خیلی تلاش داشته که به تاریخ و اتفاقاتی که در واقعیت افتاده است،  وفادار باشد؛ اضافه کرد: البته به اقتضای داستان گاهی داستان‌پردازی‌هایی در قالب دیالوگ‌های که بین افراد پیش آمده یا یک‌سری خرده ‌داستان‌ها هم در رمان داشتیم تا کتاب حالت داستان پیدا کند زیرا قصد نداشتیم صرف بازنویسی تاریخی کنیم. سعی کردم تا جایی که امکانش دارد تا حد زیادی هم به تاریخ وفادار بمانم و هم از خط قرمزها عبور نکنم.

نویسنده رمان «به سپیدی یک رویا» در توضیح میزان دخل و تصرف داستان در روایت زندگی حضرت معصومه (س) عنوان کرد: حضرت حدود 19 خواهر و برادر داشته‌اند که ساخته ذهن من نویسنده نیستند. خادم ایشان و دشمن‌هایی که داشتند هم در تاریخ هم ذکر شده‌اند. آدم‌هایی مثل «موسی‌بن خزرج» از نوادگان ابوموسی اشعری هم که به استقبال ایشان می‌آید، همه وجود خارجی داشته و در تاریخ نام آن‌ها آمده است اما دیالوگ‌هایی که بین آن‌ها ردوبدل شده یا برخی از اتفاقاتی ریز و درشتی که افتاده ساخته‌وپرداخته ذهن من نویسنده است.

وی افزود: مثلاً ما نمی‌دانیم در مراسم استقبال از حضرت چه حرف‌هایی گفته شده است؛ بنابراین خیلی از دیالوگ‌ها و اتفاقات رمان بر اساس تصویرسازی که از تجربه زیسته یا کتاب‌هایی که خواندیم و فیلم‌هایی که دیدیم شکل‌گرفته و آفریده شده است.

سلیمانی ادامه داد: مثلاً همه ما می‌دانیم که انسان‌ها در مراسم استقبال به هم خوشامد می‌گویند یا مثلاً حتماً خیلی‌ها دلشان می‌خواسته که حضرت معصومه (س) مهمان آن‌ها شود اما احتمالاً موسی‌بن خزرج اعتبار ویژه‌ای بین دیگران داشته که وقتی از حضرت دعوت می‌کند، دیگران ساکت می‌شوند و دیگر  چیزی نمی‌گویند و حضرت معصومه (س) هم دعوت او را قبول می‌کند.

نویسنده رمان «به سپیدی یک رویا» اضافه کرد: اگر توجه کنید در سریال‌های تاریخی هم همین‌طوری است. به‌قول یکی از کارگردان‌های فیلم‌های تاریخی، ما که نمی‌دانیم فلان شخصیت در خانه به همسرش چه می‌گفته، بنابراین دیالوگ‌ها همه ساخته‌وپرداخته ذهن نویسنده یا فیلمنامه‌نویس است. به‌هرحال براساس منطقی که داستان دارد می‌توان حدس زد که این افراد چه چیزهایی گفته‌اند. مثلاً شخصیت‌ها چه اختلافاتی می‌توانستند با خواهر و برادرهایشان داشته باشند یا وقتی می‌روند از برادر بزرگ‌ترشان اجازه بگیرند، چه دیالوگ‌هایی امکان داشت آنجا اتفاق بیفتد.

سعی کردم همه قواعد را رعایت کنم

سلیمانی در ادامه درخصوص چالش‌های پیش روی نویسنده یک رمان تاریخی-مذهبی عنوان کرد: هنگام نوشتن رمان «به سپیدی یک رویا» به دلیل حساسیت موضوع و اینکه درباره شخصیت حضرت معصومه (س) است، خیلی سعی کردم قواعد را رعایت کنم اما بعداً که کتاب منتشر شد، یک‌سری چالش‌ها درباره یکی از شخصیت‌های داستان به نام «اسما» که یکی از شخصیت‌های خیالی رمان و خواهر حضرت بود، پیش آمد.

او ادامه داد: از منابع تاریخی می‌دانستم که حضرت معصومه (س) خواهری به اسم اسما دارند. البته اسما در رمان «به سپیدی یک رویا» اصلاً آدم بدی نبوده است، بلکه یک مقدار دنبال مال و ثروت بوده و با زیاد بودن مهمان در خانه مشکل  داشته است. بعد از انتشار داستان خیلی به شخصیت اسما نقد شد اما من هنوز هم که هنوز است بعد از گذشت چندین سال از نگارش داستان این موارد را قبول ندارم زیرا معتقدم این شخصیت باید ساخته می‌شد تا موقعیت درام شکل بگیرد. وگرنه من اگر می‌خواستم از اول تا آخر می‌خواستم فقط خوبی‌های حضرت معصومه را بگویم و پیش بروم، درام شکل نمی‌گرفت.

سلیمانی در بخش دیگر صحبت‌های خود به زمان‌بر بودن تحقیقات پیش از نگارش رمان تاریخی اشاره کرد و گفت: برای نگارش رمان «به سپیدی یک رویا» زمان تحقیقات و نگارش تقریباً یکسان بود اما برای نوشتن یک رمان تاریخی دیگر با عنوان «طلوع روز چهارم»، حدود سه سال و نیم طول کشید تا شروع به نوشتن کتاب کنم.

وی درباره مضمون دیگر رمان تاریخی خود گفت: «طلوع روز چهارم» از روز ورود فاطمه بنت اسد به خانه کعبه برای ولادت حضرت علی (ع) شروع می‌شود؛ در ادامه چهار بانو بزرگوار یعنی یوکابت، حضرت آسیه، حضرت مریم (س) و هاجر به استقبال او می‌آیند و ادامه داستان حول روایت زندگی این چهار بانو است که ولادت حضرت علی (ع) پل ارتباطی آن‌ها با هم شده است. در هر فصل داستان یک نفر از این بانوان تعریف می‌شود و در آخر پازل‌وار کنار هم جمع می‌شود.

او ادامه داد: دومین رمان تاریخی من با عنوان«یک خوشه انگور سرخ» درباره حضرت امام جواد (ع) است. که آن‌هم سه شب قبل در اختتامیه دومین جشنواره مکتوب رضوی که در یزد برگزار شد، به‌عنوان اثر برگزیده معرفی شد.

نویسنده رمان «به سپیدی یک رویا» درباره چرایی و چگونگی انتخاب و نگارش این کتاب عنوان کرد: من کلاً به تاریخی‌نویسی علاقه داشته و دارم و همیشه یکی از آرزوها و اهدافم در نویسندگی این بوده که درباره عاشورا بنویسم و هنوز هم قصد دارم در یک موقعیت و زمان مناسب این کتاب را بنویسم. آقای شجاعی، ناشر کتاب در جریان بود که من به نوشتن کار تاریخی علاقه دارم، به من پیشنهاد داد درباره حضرت معصومه (س) بنویسم. ازآنجاکه خودم هم علاقه بسیار زیادی به امام رضا (ع) هم دارم، در همان لحظه اول پیشنهاد ناشر را پذیرفتم.

هیچ اطلاعاتی درمورد حضرت معصومه (س) نداریم

سلیمانی با اشاره به اینکه حدود شش ماه تحقیقات و حدود شش ماه هم نگارش «ببه سپیدی یک رویا» طول کشید، اضافه کرد: متأسفانه درمورد حضرت معصومه (س) هیچ اطلاعاتی نداریم. شاید 60 یا 70 کتاب درباره حضرت معصومه (س) نوشته‌شده اما اگر همه آن‌ها را با هم جمع کنیم، بیشتر از دو صفحه هم درباره حضرت اطلاعات نداریم. اطلاعات در همه کتاب‌ها حاشیه‌ای و کپی از همدیگر است. حتی در بعضی موارد انگار یک کتاب را دقیق از روی کتاب دیگر نوشته‌اند.

او ادامه داد: برای تحقیقات این کتاب مجبور بودم درباره حضرت رضا (ع) حضرت موسی کاظم (ع) و امام جواد (ع) هم مطالعه کنم تا از مجموع این مطالعات به اطلاعاتی درباره حضرت معصومه (ع) دست پیدا کنم و همه این‌ها یک تصویر کلی به من داد و درنهایت به طرح داستان «به سپیدی یک رویا» رسیدم که خوشبختانه مورد توجه واقع شد و در اولین سال انتشار یعنی سال 94 نامزد جایزه پروین اعتصامی شد.

سلیمانی در پایان گفت: در همین تحقیقات آن‌قدر داستان امام جواد (ع) برای من جذاب بود، که یک مدت کار را کنار گذاشته بودم و فقط درباره امام جواد (ع) تحقیق می‌کردم؛ همین تحقیقات بعداً باعث شد که کتاب «یک خوشه انگور سرخ» را درباره امام جواد (ع) بنویسم.

کتاب «به سپیدی یک رؤیا» اولین بار سال 1394 در 176 صفحه و با قیمت 10500 تومان، توسط انتشارات نیستان روانه بازار کتاب شده است.