چگونگی مواجهه با سنت‌های الهی؛ رمز پیروزی‌ها و شکست‌ها
در تبیین و تفسیر آیه 23 سوره «فتح» می‌توان گفت که این آیه بر این دلالت دارد که وقوع اتفاقات و رخدادها تنها وابسته به یک سری مؤلفه‌ها و عوامل مادی و عینی نیست بلکه قوانین و سنت‌های الهی و توجه به ایفای نقش دائمی آنها در طول تاریخ نقش مؤثری در پیروزی‌ها و شکست‌های ملت‌ها و حکومت‌ها داشته که نباید از چشم تیزبین یک انسان مؤمن و باورمند به صدق وعده الهی دور بماند.
به گزارش ایکنا، رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر رئیس و مسئولان قوه قضاییه در تشریح بخش‌های مختلف سخنان خود به آیات متعددی از قرآن کریم اشاره کردند؛ آیات 38، 39 و 40 سوره «یس»، آیه 194 سوره «بقره»، آیات 6 و 69 سوره «عنکبوت»، آیه 122 سوره «نساء»، آیات 40 و 41 سوره «حج»، آیه 7 سوره« محمد(ص)»، آیه 7 سوره «ابراهیم(ع)»، آیات 61 و 62 سوره «شعرا»، آیه 16 سوره «جن»، آیه 152 سوره «آل عمران» و آیه 23 سوره «فتح».
بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب درباره سنت‌های الهی بود و در این راستا ضمن تشریح مثال‌ها و نمونه‌هایی از سنت‌های مختلف الهی در قرآن، با استناد به آیه 23 سوره «فتح»، به منزله آیه محوری درباره تبیین مفهوم سنت الهی، فرمودند: «قرآن پُر است [از سنّت‌های الهی]؛ عرض کردم، از اوّل قرآن تا آخر قرآن همین طور که نگاه کنید، دائم سنّت‌های الهی تبیین میشود و تکرار می شود؛ چند جا هم بیان شده: سُنَّةَ اللهِ الَّتی قَد خَلَت مِن قَبلُ وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللهِ تَبدیلًا ــ که از این قبیل چهار پنج مورد هم هست ــ که خدا [می فرماید] سنّت‌های الهی تغییرپذیر نیست؛ قوانین الهی، قوانین متقنی است. خدا با کسی هم قوم و خویشی ندارد؛ اینکه بگوییم ما مسلمانیم و شیعه‌ایم و جمهوری اسلامی هستیم، پس هر کاری که دلمان خواست بکنیم، نه؛ ما با دیگران هیچ فرقی نداریم؛ اگر چنانچه خودمان را با موضوع آن سنّت‌های دسته اوّل تطبیق کردیم، نتیجه‌اش آن است؛ اگر با موضوع سنّت‌های دسته دوّم تطبیق کردیم، نتیجه‌اش این است؛ بروبرگرد ندارد. ما در سال ۶۰، در مقابل این همه حادثه و شدّت عمل توانستیم روی پای خودمان بِایستیم و دشمن را ناامید کنیم، امروز هم می‌توانیم؛ خدای سال ۶۰، همان خدای امسال است؛ خدای دوران‌های سختی و دوران‌های گوناگون یکی است، همه سنّت‌های الهی هم سر جایش است. سعی کنیم خودمان را مصداق سنّت‌های الهی در راه پیشرفت قرار بدهیم؛ سعی‌مان این باشد.»
سنت‌های الهی طبق فرمایش خداوند در قرآن نه تغییر می‌پذیرند و نه تبدیل، سنت به‌معنای روش سیره و عادت بوده و سنت‌های الهی عبارت است از فعل و انفعالات و عمل و عکس‌العمل‌هایی که در طول روز با آنها مواجه هستیم. بنابراین آن قسمت از تدابیر و سازماندهی خداوند که دارای تداوم و تکرار بوده و روش و رویه و طریقه حکمت و اراده او را به نمایش می‌گذارد در متون اسلامی، به ویژه قرآن، «سنة الله» نامیده میشود.
متن آیه: «سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا»
ترجمه آیه: «سنّت الهى از پيش همين بوده، و در سنّت الهى هرگز تغييرى نخواهى يافت.»
حال با ارائه این تعاریف به تفاسیر و نکات مربوط به این آیه می‌پردازیم.
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر ارزشمند المیزان پیرامون این آیه بیان می‌دارد: «كلمه (سنه اللّه) مفعول مطلق است براى فعلى مقدر كه تقديرش (سن اللّه سنه) است، و حاصلش اين است كه: ايمان سنتى است قديمى از خداى سبحان كه انبياء و مؤمنين به انبياء را در صورتى كه در ايمان خود صادق و در نيات‌شان خالص باشند بر دشمنان‌شان غلبه مى‌دهد و تو هرگز براى سنت خدا تبديلى نخواهى يافت. همچنان كه در جاى ديگر فرموده: (كتب اللّه لاغلبن انا و رسلى) و آنچه صدمه و شكست كه مسلمانان در جنگ‌هاى خود ديدند به خاطر پاره‌اى مخالفت‌ها بوده كه با خدا و رسولش مرتكب شدند.»
براساس این آیه و آیات مشابه دیگر سه ویژگی را می‌توان برای سنت‌های الهی برشمرد: فراگیری و عمومیت، قیاس‌ناپذیری، تغییرناپذیری.
شهید مطهری نیز درباره سنت‌های الهی بیان می‌دارد «قرآن کریم این گمان را که اراده‌ای گزاف‌کار و مشیتی بی‌قاعده و بی‌حساب سرنوشت‌های تاریخی را دگرگون می‌سازد به شدت نفی می‌کند و تصریح می‌نماید که قاعده‌ای ثابت و تغییرناپذیر بر سرنوشت‌های اقوام حاکم است.» (قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفه تاریخ، صدرا، 1377، ص 12).
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در تفسیر نمونه درباره این آیه آورده است که «این آیه در ادامه آیه قبل به این اشاره دارد که اين يک قانون هميشگى الهى است كه اگر مؤمنان در امر جهاد ضعف و سستى نشان ندهند و با قلبى پاک و نيتى خالص به مبارزه با دشمنان برخيزند، خدا آنها را پيروز مى‌كند، ممكن است گاهى در اين امر به منظور امتحان يا اهداف ديگرى دير و زودى باشد اما قطعا پيروزى نهایى با آنها است اما در مواردى همچون ميدان احد كه جمعى از فرمان پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله ) سرپيچى كردند و گروهى نيات خود را آلوده به عشق دنيا ساختند و به جمع غنائم پرداختند، سرانجام شكست تلخى دامان‌شان را گرفت و بعدا نيز چنين است.»
رهبر معظم انقلاب نیز در سخنانی با مثال زدن از وقوع انقلاب اسلامی در ایران و تأسیس، تثبیت و ریشه‌دارتر شدن جمهوری اسلامی فرمودند: «هیچ قاعده مادّی و محاسبه مادّی‌ای چنین چیزی را قبول نمی‌کرد؛ ممکن نمی‌دانست امّا شد. اینکه شد، نشان‌دهنده این است که بر این عالم کُون، بر این عالم وجود، قوانینی حاکم است که اهل مادّه آن قوانین را نمی‌شناسند؛ آن قوانین را نمی‌بینند؛ سُنَّةَ اللهِ فِی الَّذینَ خَلوا مِن قَبل. در جای دیگر: سُنَّةَ اللهِ الَّتی قَد خَلَت مِن قَبل. سنّت خدا یعنی قوانین الهی؛ قوانینی وجود دارد در عالم وجود، در سرتاسر این کُون عظیم. این قوانین مثل قوانین طبیعی، مثل قانون جاذبه، مثل قانون ستارگان و خورشید و ماه و آمد و رفتِ ماه و خورشید در شبانه‌روز، اینها قانون است؛ قانون طبیعی است. همینجور قوانینی در جوامع انسانی وجود دارد، این قوانین را اهل مادّه با چشم‌های کم‌سو نمی‌توانند درک بکنند امّا وجود دارد. خب، وقتی که ما زمینه این قوانین را به دست خودمان فراهم کردیم، خدای متعال قانون را محَکَّم می‌کند. (بیانات در دیدار مردم قم، 19 دی 1394)
لذا از این آیه می‌توان نتیجه گرفت که تاريخ و حوادث تاريخى، قانون‌مند بوده و عواملى باعث رشد يا ركود، عزّت يا ذلّت و فقر يا غناى آن مى‌شود اما سنّت خداوند، پيروزى حق بر باطل است. در واقع حوادث تاريخى، جرقه و تصادف نيست، بلكه يک جريان و قانون جارى و از پيش برنامه‌ريزى شده است.
پیام دیگر این آیه آن است که سنّت‌ها و قوانين الهى، فراتر از زمان و مكان و عقل محدود بشرى است و بر اساس آزمون و خطا نيست، لذا جامع و بدون تغيير است. به عبارتی نباید در حوادث و وقایع تاریخی محاسبات و معادلات را تنها به مؤلفه‌ها و شاخص‌های مادی محدود و منحصر کرد زیرا این قوانین و سنت‌های الهی در موارد فراوان، چه در دوران قدیم چه جدید، در شرایطی رخ داده که خلاف محاسبات و تحلیل‌های مادی و تجربی بوده و این نشان می‌دهد این قوانین و سنت‌ها در طول تاریخ و براساس زمان کهنه نشده و همچنان برقرار و کارآمد هستند.
مجتبی برزگری
انتهای پیام
