نقش زکات در تحقق اهداف توسعه پایدار سازمان ملل

به گزارش ایکنا به نقل از Salaam Gateway، یک جنبش جهانی رو به رشد، برای همسویی نظام تأمین مالی اجتماعی اسلامی با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد(SDGs) وجود دارد که برای مقابله با چالش‌های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی جهانی تا سال 2030 طراحی شده است.

این چالش‌ها شامل مبارزه با فقر، نابرابری، تغییرات آب و هوایی، تخریب محیط زیست و تضمین عدالت اجتماعی است. تأمین مالی اجتماعی اسلامی دارای ابزارهای مختلفی است که همزمان با 17 SDG از جمله زکات، وقف، صدقه و قرض‌الحسنه (وام بدون بهره) است.

از سال 2016، سازمان ملل به دنبال راه‌هایی برای بهره‌گیری از قدرت مالی مبتنی بر دین اسلام برای اجرای پروژه‌های خود و همسو کردن جریان‌های مالی با اهداف توسعه پایدار بوده است.

بسیاری از آژانس‌های سازمان ملل متحد در حال حاضر در حال بررسی مشارکت‌ها و ابزارهای جدید حوزه تأمین مالی اسلامی هستند، مانند پلتفرم صندوق زکات پناهندگان کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR)، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و آژانس امداد و کار سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNRWA-OIC) و صندوق وقف سازمان همکاری اسلامی.

علاوه بر این، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) از بودجه زکات اندونزی برای پروژه‌های توسعه گسترده‌تر مرتبط با کاهش انتشار کربن، برابری و انصاف استفاده می‌کند. به همین ترتیب، با همکاری برنامه توسعه ملل متحد، صندوق جهانی بشردوستانه مسلمانان برای کودکان، بانک توسعه اسلامی (GMPFC)، کمک‌های بشردوستانه و بودجه برای پروژه‌های توسعه‌ای، مانند خدمات آموزشی و بهداشتی ارائه می‌کند.

نقش زکات در توسعه جوامع

زکات، عنصر کلیدی تأمین مالی اجتماعی اسلامی است که به موجب آن همه مسلمانان باید سالانه معادل 2.5 درصد از درآمد و دارایی خود را برای کمک به فقرا پرداخت کنند.

گرگت کالا بوانا(Greget Kalla Buana)، متخصص تأمین مالی اسلامی برنامه توسعه ملل متحد، گفت که در حال حاضر شکاف مالی قابل توجهی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار وجود دارد که معادل حداقل 2.5 تریلیون دلار در سال است.

وی افزود: اگر زکات به طور مؤثر بسیج شود، ظرفیت عظیمی برای کمک به فقرای جهان وجود دارد. در اصل این بزرگترین مکانیسم توزیع مجدد ثروت است که در حال حاضر وجود دارد.

با توجه به جمعیت مسلمانان جهان که 1.9 میلیارد نفر می‌رسد، بانک جهانی و گروه بانک توسعه اسلامی ارزش زکات سالانه را 1 تریلیون دلار تخمین می‌زنند.

بوانا در جاکارتا پایتخت اندونزی، روی پروژه‌های مرتبط با توسعه پایدار سازمان ملل (SDG) با بودجه زکات کار می‌کند. این پروژه‌ها پرداخت زکات را از یک مدل مصرفی به یک مدل تولیدی تغییر می‌دهد و با ایجاد تجارت و صنعت، حقوق دریافت‌کنندگان زکات را گسترش می‌دهد. یکی از نمونه‌ها، مشارکت سال 2017 بین UNDP و آژانس ملی زکات اندونزی (BAZNAS) بود که نیروگاه‌های برق آبی را در استان جامبی، سوماترا نصب کرد و برق کم‌هزینه و انتشار CO2 کمتر را برای بیش از 4000 نفر و بیش از 800 خانوار معرفی کرد.

بوانا گفت: تا امروز، پنج تأسیسات راه‌اندازی شده و جامعه اکنون از دسترسی گسترده‌تری به برق برای مدارس، مراقبت‌های بهداشتی، شرکت‌های تجاری، گردشگری و غیره برخوردار است.

دولت محلی نیز توجه بیشتری به روستای دریافت کننده این کمک‌ها داشته است و بودجه توسعه یک جاده روستایی به طول 700 متر را تأمین و در نتیجه تأثیر چند برابری پروژه را برجسته می‌کند.

اهداف مشترک زکات و توسعه پایدار سازمان ملل متحد

عمر شیخ، مدیر شورای مالی اسلامی بریتانیا (UKIFC)، یک متخصص مشاوره و توسعه شرکت‌های غیرانتفاعی، گفت: اگرچه SDG‌ها بر مبنای مذهبی ایجاد نشده‌اند، اما بسیاری از اهداف آن با روح شریعت اسلامی همسو هستند. این نهاد بر ارتقا و تقویت صنعت مالی اسلامی و اخلاقی جهانی متمرکز است.

عمر شیخ به Salaam Gateway گفت: اگر هفت دسته از ذی‌نفعان زکات را که به صراحت در کتاب آسمانی نوشته شده و عمدتاً بر کمک به فقیرترین فقرا ـ از جمله مسافران، پناهندگان و مهاجران ـ متمرکز شده‌اند در نظر بگیرید و به 17 SDG نگاه کنید، می‌بینید که آنها به وضوح با چارچوب SDG مطابقت دارند و در چارچوب اصول اسلامی و مقاصد شریعت قابل اجرا هستند.

بر اساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد در مورد استفاده از پتانسیل زکات و سایر اشکال تأمین مالی اسلامی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار در اندونزی، نمونه‌هایی از زکات و اهداف توسعه پایدار که همپوشانی دارند عبارتند از:

• ایمان از طریق کاهش آسیب‌پذیری‌ها، به‌ویژه فقر، گرسنگی، بهداشت ضعیف، آب ناسالم و نابرابری.
• بهتر کردن زندگی از طریق ریشه‌کن کردن ناامنی غذایی، تضمین زندگی سالم، مبارزه با کمبود آب، کیفیت پایین آب و بهداشت نامناسب، تضمین کار شایسته برای همه و ایمن و پایدار ساختن شهرها.
• تضمین رشد مناسب فرزندان با ترویج صلح و حفاظت از محیط زیست. ترویج تفکر با تسهیل دسترسی به تغذیه سالم و آموزش با کیفیت برای ایجاد سرمایه انسانی و ایجاد ثروت با ترویج فعالیت اقتصادی و شبکه ایمن اجتماعی.

زنوبیا اسماعیل (Zenobia Ismail)، پژوهشگر بخش توسعه بین‌الملل دانشگاه بیرمنگام در این باره، گفت: با این حال، برای بسیج موفقیت‌آمیز و بهره‌برداری از وجوه زکات از جمله فقدان استاندارد جهانی برای جمع‌آوری و توزیع زکات، چالش‌هایی وجود دارد.

سوءمدیریت؛ بزرگترین مشکل استفاده از زکات

برخی از کشورهای دارای اکثریت مسلمان مانند اندونزی، مالزی و پاکستان دارای طرح‌های جمع‌آوری دولتی زکات هستند، در حالی که در جاهای دیگر زکات از طریق سازمان‌های غیردولتی اسلامی محلی یا فراملی مانند سازمان امداد اسلامی در جهان، Muslim Hands در بریتانیا یا بنیاد دستان بخشنده (Gift of the Givers Foundation) در آفریقای جنوبی و همچنین توسط آژانس‌های سازمان ملل اجرا می‌شود.

اسماعیل گفت که موارد سوء مدیریت و فساد باعث بی‌اعتمادی به طرح‌های زکات و رشد محدود آن شده است. سازمان‌هایی که فاقد شفافیت و پاسخگویی بودند، باعث کاهش کمک شدند و دامنه استفاده از زکات را به عنوان بخشی از استراتژی ملی کاهش فقر تضعیف کردند.

وی به Salaam Gateway گفت: طرح‌های زکات به سطوح بالایی از مسئولیت‌پذیری و ظرفیت مدیریتی قوی و شفافیت نیاز دارند. علاوه بر این، اگرچه این یک پرداخت واجب است، اما زکات توسط همه واجدین شرایط پرداخت نمی‌شود، حتی در کشورهایی که طرح‌های جمع‌آوری و توزیع مجدد دولتی وجود دارد.

در نتیجه، اسماعیل پتانسیل بیشتر را در استفاده از زکات برای پروژه‌های توسعه اقتصادی محلی مرتبط با اهداف توسعه پایدار مانند حفر چاه‌ها برای آب آشامیدنی پاک و سیستم‌های بهداشتی بهتر در کشورهای فقیر می‌بیند.

وی تصریح کرد: باید در مورد آنچه می‌توان با زکات به دست آورد واقع‌بین بود زیرا این صدقه‌ای است که افراد بر اساس درآمدشان پرداخت می‌کنند. ممکن است فرصت بیشتری برای میلیاردرهای مسلمان وجود داشته باشد که چیزی مانند بنیاد (بیل و ملیندا) گیتس را تأسیس کنند، که می‌تواند بازیگر بزرگتری در عرصه توسعه بین‌المللی باشد.

شیخ گفت: افزایش استفاده از فناوری‌های فین‌تک و بلاک‌چین نیز می‌تواند اعتماد اهداکنندگان را افزایش دهد. SDGs چارچوب روشنی را برای اندازه‌گیری تأثیر ارائه می‌کند و این همان جایی است که زکات در سال‌های اخیر آسیب دیده است، به دلیل عدم شفافیت در مورد محل مصرف پول و عدم گزارش‌دهی در مورد تأثیر اجتماعی آن؛ فناوری می‌تواند شفافیت و اعتبار را افزایش دهد، زیرا اعتماد بیشتری به ذی‌نفعان درگیر موضوع زکات می‌دهد.

ترجمه از محمدحسن گودرزی