رفتار مسیحیان و بودائیان؛ ریشه برخی انحرافات در عزاداری

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مسائلی، پژوهشگر دین و نویسنده کتاب «قمه‌زنی عار یا شعار شیعه؟»، شامگاه 22 مردادماه در نشست بررسی قمه‌زنی در عزاداری، که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: برخی قدمت قمه‌زنی را به قبل از صفویه نسبت داده‌اند و برخی هم معتقدند که در زمان قاجار به صورت رسمی شروع شد و در اواسط قاجار توسعه یافت. اگر گزارش سیاحان خارجی را در دوره صفویه بررسی کنیم، خواهیم دید که اسمی از قمه‌زنی به عنوان سنت عزاداری ایرانیان برده نشده است و افراد معدودی این کار را انجام داده‌اند، ولی گزارش‌های متعددی متعلق به دوره قاجاریه وجود دارد.

مسائلی بیان کرد: در گزارشهای دوره صفویه آمده است که صوفی‌ها در ایام عزاداری به سمت یکدیگر سنگ پرتاب می‌کردند تا صحنه‌های عاشورا را تداعی کنند یا خودشان را گل‌مالی می‌کردند. در این مورد دو نظریه وجود دارد؛ اولاً این کار را با اقتباس از رفتار مسیحیان ارتدوکس ناحیه قفقاز انجام می‌د‌ادند و الان هم این کار انجام می‌شود و برای مسیح عزاداری می‌کنند و شیشه بر پشت کمرشان می‌کشند و سنگ پرتاب می‌کنند. طرفداران این نظریه معتقدند که بهترین قمه‌ها را ترک‌ها می‌ساختند و با آن سرشان را خونی می‌کردند.

قمه‌زنی برگرفته از بودائیان است

این پژوهشگر دین گفت: نظریه دیگر این است که این سنت‌ها توسط اهل تصوف رواج یافته و برداشتی از بودائیان است. فرقه قادریه صوفیه هنوز برای نشان دادن کرامات و معنویت، نیزه و چاقو در بدن و سرشان فرومی‌کنند و شیشه می‌خورند. در بین مرتاضان هندی هم چنین صحنه‌هایی وجود دارد. برخی معتقدند که قمه‌زنی تبلیغ برای شیعه است، ولی اگر رفتار مرتاض‌های هندی و اهل تصوف تبلیغ حساب شود، برای شیعه هم تبلیغ حساب خواهد شد. وقتی این رفتارها برای ما مشمئزکننده است قطعا این صحنه‌های دلخراش برای دیگران هم اشمئزاز ایجاد می‌کند و ضد دین، عقل و کرامت انسانی است.

نویسنده کتاب «قمه‌زنی عار یا شعار شیعه؟» با توجه به برخی ریشه‌های فکری قمه‌زنی و لزوم برخورد با ریشه آن به جای مصادیق، اظهار کرد: از لحاظ روایی، بهترین کیفیت عزاداری برای امام حسین(ع)، اشک ریختن و گریه است و گریه بدون محبت و معرفت درونی و توجه حاصل نمی‌شود، ولی قمه‌زدن و چاقو کشیدن حاصل این تفکر است که عزاداری همانند درد کشیدن امام حسین(ع) در کربلاست. حتی برخی می‌گویند که خودکشی در عزاداری جایز است یا خیر؟ این انحراف بزرگی است و مورد قبول عقل و روایات نیست. امام حسین(ع) غرق در رضوان الهی هستند و این نوع همدردی توصیه نشده و اگر قرار است همدردی کنیم، باید با درد واقعی ایشان همدردی کنیم و درد امام حسین(ع) دنیاطلبی و دنیاگرایی مردم و فروختن دین به دنیا بود.

برخورد ریشه‌ای با قمه‌زنی

وی با بیان اینکه برخی تصور می‌کنند که هرقدر محکم‌تر سینه بزنند و سینه کبود و قرمز شود، ثواب عزا بیشتر خواهد شد یا اگر خراشی با قمه ایجاد شود ثواب دارد، اظهار کرد: بنابراین عامل روی آوردن به این کارها ریشه‌ای است و مواجهه با آنها هم باید از بُعد فکری انجام شود. منتقدان قمه‌زنی بر این باور هستند که این کار بدعت است و مراجع تقلید هم بر آن صحه می‌گذارند. سیدمحمد کاظم یزدی، صاحب عروه، قمه‌زنی را حرام و اعلام کرد که اگر بر طفل صغیری قمه زده شود، وقتی بزرگ شد می‌تواند فرد قمه‌زن را قصاص کند. بنابراین در روایات چیزی به عنوان قمه‌زنی نیست.

مسائلی با اشاره به اینکه عزاداری صحیح، نشان دادن اندوه است، اضافه کرد: طریحی، از علمای شیعه، به شکل کشکول‌وار انواع داستان‌های معتبر و غیرمعتبر را جمع کرده تا منبری‌ها آن را بخوانند و برخی هم آن را نقد کرده‌اند؛ او بدون ذکر سند و منبع نقل کرده که حضرت زینب(س) وقتی حادثه کربلا تمام شد و آنها را سوار بر شترها کردند، ایشان سر به محمل کوبیدند، در صورتی که برای مردان شتر لخت و برای زنان پالانی روی شتر قرار داده بودند و محمل و هودجی وجود نداشت که ایشان سر بر آن بکوبند. شیخ عباس قمی، که از متخصصان حدیث است، گزارش سر کوبیدن را نامعتبر می‌داند.

تمسک به زیارت ناحیه برای قمه‌زنی درست نیست

این نویسنده با بیان اینکه برخی برای توجیه رفتارهای نادرست در عزاداری به زیارت ناحیه تمسک می‌کنند، تصریح کرد: در این زیارت فرازی است که امام عصر(ع) فرمودند که من هر روز برای عاشورا گریه می‌کنم و اگر اشکم تمام شود خون می‌گریم؛ امام قصد دارند شدت مصیبت و گریه را نشان دهند؛ یعنی تعبیر استعاری است و این چه ربطی به قمه‌زنی و خراش دادن بدن دارد که برخی به آن تمسک کرده‌اند.

وی با اشاره به جعل برخی روایات، اضافه کرد: نقل می‌شود که امام سجاد(ع) هر وقت ظرف آبی در دست داشتند آنقدر گریه می‌کردند که اشک در ظرف ریخته می‌شد، در حالی که این روایت منبع درستی ندارد. عمومات دینی توصیه به عزاداری و اشک ریختن است نه خون ریختن و قمه‌زنی. قمه‌ به بدن آسیب می‌رساند و برخی فقها به حرمت آن قائل هستند. قاعده لاضرر حاکم بر همه ادله‌های فقهی است و قمه با این قاعده ناسازگار است.   

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه گاهی روزه گرفتن ضرر دارد یا وضو گرفتن به جای تیمم و جبیره حرمت دارد زیرا باعث ضرر رساندن به بدن می‌شود، اظهار کرد: فردی که بیمار است نباید روزه بگیرد و اگر بگیرد روزه او باطل است و معصیت کره یا در نماز مسافر باید آن را قصر بخواند. بنابراین ضرر ناشی از قمه ایراد شرعی دارد. اسلام دین سمهه و سهله و طرفدار این است که افراد به خودشان ضرری وارد نکنند.

قمه‌زنی ضرر به بدن و حرام است

مسائلی افزود: از دید بیشتر فقها ضرر به بدن حرمت دارد، گرچه به دلیل محدودیت‌ها با صراحت دیدگاهشان را بیان نکنند. دین هر کاری را که باعث اضرار به بدن باشد نمی‌پذیرد؛ حتی اگر چیزی قرین ضرر به بدن باشد، نهی شده است. البته قمه‌زنها به مغالطه روی می‌آورند؛ مثلا می‌گویند پیامبر(ص) آنقدر در نماز می‌ایستادند که پای ایشان متورم می‌شد یا ائمه(ع) پای پیاده به حج می‌رفتند، ولی با فرض قبول این روایات، آیا ائمه(ع) و پیامبر(ص) از ابتدا قصد کرده‌اند که به هر نحوی به بدنشان آسیب بزنند یا نتیجه طبیعی زیاد نماز خواندنشان تورم پاست.

وی بیان کرد: همچنین قمه‌زنی وهن مذهب است؛ طرفداران قمه‌زنی برای فرار از این نقد، وهن مذهب را تمسخر دین معنا می‌کنند و می‌گویند ما هر کاری کنیم یعنی نماز بخوانیم و روزه بگیریم و حج برویم تمسخر می‌کنند. ما معتقدیم که وهن مذهب سست جلوه دادن دین است نه تمسخر؛ یعنی افراد معتقد به یک دین و مذهب کاری کنند که در دیگران اشمئزاز ایجاد و سستی مذهبشان را منتقل کند. ائمه فرمودند: «کونوا لنا زینا و لا تکونوا علینا شینا.»

مسائلی گفت: تمسخر دو نوع است؛ یکی اینکه ما هر کاری کنیم مسخره می‌کنند که نباید توجه کنیم، ولی گاهی رفتارهای ما باعث ایجاد تنفر و تمسخر و اشمئزاز می‌شود و این نوع تمسخر به علل واقعی است و باید از آن پرهیز شود. تعبیر «راعنا» نمونه‌ای از این مقوله است که باعث تمسخر مسلمین از سوی یهودیان می‌شد، ولی آیه نازل شد که راعنا نگویید و به جای آن «انظرنا» بگویید تا یهودیان سوء استفاده نکنند. بنابراین نباید کاری کنیم که باعث تمسخر دیگران و وهن مذهب شود.

وی تصریح کرد: اگر کسی طرفدار قمه‌زنی نباشد و تاکنون این صحنه‌ها را ندیده باشد، با دیدن آنچه حسی به او دست خواهد داد؟ آیا جذب می‌شود یا نفرت پیدا می‌کند؟ حالا تصور کنید که این نوع فیلم و صحنه‌ها به دست معاندان برسد. اگر کلمه شیعه یا عاشورا را به لاتین جست‌وجو کنیم، بیش از نیمی از تصاویر، صحنه‌های خشونت و زنجیززنی نادرست و قمه‌زنی است و این امر باعث زینت اهل بیت(ع) نیست و کار افرادی که این طور به شیعه ضربه می‌زنند از ناصبی‌ها بدتر است.  

نظر فقها درباره قمه‌زنی

مسائلی افزود: مقام معظم رهبری فتوا و حکمی دارند؛ فتوایشان این است که قمه‌زنی در هیچ شرایطی جایز نیست و آن را بدعت می‌دانند و آن را در عرصه اجتماعی و علنی هم حرام می‌دانند. بارها بر ممنوعیت قمه‌زنی در سخنانشان تاکید کرده‌اند. غیر از فتوا، حکمی هم دارند که قمه‌زنی در اجتماع ممنوع است. خیلی از فقها مخالف قمه‌زنی هستند. آیت‌الله سیدمحسن امین حدود صد سال قبل بحث حرمت قمه‌زنی را مطرح کرد که مخالفان بسیاری داشت و مراجعی مانند سیدابوالحسن اصفهانی هم همراه شدند و متاسفانه مراجعی مانند میرزای نائینی محافظه‌کاری و مصلحت‌اندیشی کردند، زیرا در آن دوره وهابیت فعالیتش را گسترده و بقیع را تخریب کرده بود و رضاخان هم با اصل عزاداری مخالف بود. لذا به دنبال اصلاح عزاداری نبودند، ولی سیدمحسن امین معتقد بود که اصلاح عزاداری، راه نفوذ دشمنان را خواهد بست.

وی در پایان تصریح کرد: فقها در این موضوع سه دسته هستند؛ گروهی مخالف قمه‌زنی‌اند، گروهی ضرر جدی را باعث حرمت آن می‌دانند، ولی اگر ضرر جزئی باشد، محل اشکال نمی‌دانند، مانند میرزای نائینی، ولی فقها از این طریق قائل به ترویج قمه‌زنی و نمادسازی برای تشیع نیستند و قیودی مانند نداشتن وهن مذهب را برای آن آورده‌اند. گروه سوم انگشت‌شمارند و قمه‌زنی را احسن العزا و اقدس المقدسات می‌دانند که جریان شیرازی مروج آن هستند و در روز عاشورا در شبکه امام حسین(ع) اقدام به پخش زنده قمه‌زنی در سراسر دنیا می‌کنند.