بررسی ابعاد خدمات اجتماعی از دیدگاه معصومان در جستارهای تاریخ اسلام

به گزارش ایکنا، دومین شماره فصلنامه علمی جستارهای تاریخ اسلام به صاحب‌ امتیازی جامعه الزهرا(س) منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «ابعاد و لایه‌های خدمات اجتماعی از دیدگاه و سیره معصومان(ع)»، «نقش فعال زنان یاریگر در حمایت از امامان(ع) با تاکید بر دوره خلافت امویان در قرن اول هجری (40-95ق)»، «مقایسه تطبیقی شیوه‌های تبلیغی پیامبر(ص) در دعوت به اسلام با سیاست‌های تبلیغی معاویه در شام»، «بررسی عاملیت حیات معقول در تکامل تاریخ از منظر علامه محمدتقی جعفری(ره)»، «مناسبات علمی شیعیان عصر حضور با امامان((ع)) با تاکید بر دوره صادقین(ع)»، «نقش ابن‌‎قتیبه دینوری در گسترش علوم اسلامی قرن سوم هجری».

در چکیده مقاله «ابعاد و لایه‌های خدمات اجتماعی از دیدگاه و سیره معصومان(ع)» می‌خوانیم: «قرآن کریم و روایات رسیده از معصومان((ع))، ما را به الگوگیری و اسوه قراردادن رسول خدا(ص) و اهل بیت((ع)) توصیه کرده‌اند. بررسی زندگی اولیای الهی نشان می‌دهد که سیره آن حضرات در ابعاد مختلف می‌تواند الگوی برتر و دارای منافع و مصالح گسترده‌تری باشد. یکی از ابعاد سیره، توجه معصومان((ع)) به ارائه خدمات اجتماعی متنوع و متعدد در سطوح و لایه‌های مختلف جامعه بود. در سیره آن بزرگواران، هم توصیه به انجام امور خیر و نافع برای عامه وجود دارد و هم اهتمام عملی به آن. این مقاله درصدد پاسخ به این سوال است که رسول خدا(ص) و اهل بیت آن حضرت، در خصوص نیاز جامعه اسلامی به خدمات اجتماعی چگونه عمل می‌کرده و چه توصیه‌هایی دارند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سیره معصومان((ع))، کمک به رفع نیاز و حل مشکل نیازمندان، توجه به مشکلات و نیازهای همه افراد جامعه، اصلاح روابط و رفع کدورت‌ها، توجه به نیازهای خواص در راستای گسترش فرهنگ خدمت‌رسانی در جامعه، رعایت مواسات و توصیه به تعاون، توجه به نیازهای خویشاوندان، ساخت مسجد، توجه به خانواده‌های زندانیان و آزادساختن بردگان، در سطوح و لایه‌های مختلف اجتماعی، مورد اهتمام عملی و توصیه جدی آنان قرار داشته است.»

در طلیعه مقاله «مقایسه تطبیقی شیوه‌های تبلیغی پیامبر(ص) در دعوت به اسلام با سیاست‌های تبلیغی معاویه در شام» آمده است: «تلاش‌های رسول خدا(ص) در دوره کوتاه رسالت، تاثیرات گسترده و در برخی موارد، اثرات عمیقی در جامعه اسلامی گذاشت و به زودی، پیام آسمانی آن حضرت، در قلمرو دو امپراتوری بزرگ عصر، سیطره یافت. جامعه اسلامی، در همه ابعاد رشد کرد و از جامعه جاهلی فاصله گرفت. در دوره عثمان، شاخه اموی قریش، که سرسخت ترین دشمنان رسول خدا(ص) بودند و تا آخرین فرصت در مقابل آن حضرت صف‌آرایی کرده بودند، قدرت سیاسی را در اختیار گرفتند و زمامداری جامعه اسلامی به دست فردی زیرک و باهوش از این قبیله افتاد. با گسترش فعالیت‌های تبلیغی معاویه، برخی دستاوردهای امت اسلامی از دست رفت و ارزش‌های دوره جاهلی، که با کوشش طاقت‌فرسای پیامبر(ص) رنگ باخته بود، پررنگ شد و غلبه یافت. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که روش‌های تبلیغی پیامبر در توسعه فرهنگ اسلامی و رشد امت اسلام چه بود و معاویه چه روشی را در تبلیغ اسلام با قرائت اموی به کار بست و هر کدام چه دستاوردهایی داشتند؟ یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که رسول خدا(ص)، از شیوه‌های گفتاری، رفتاری یا ترکیبی مختلف استفاده کرده و با رشددادن آگاهی و ترویج مدارا و با رعایت کرامت مخاطبان، جامعه را متحول کرد و در مسیر رشد ظاهری و تعالی معنوی قرار داد. با گذشت سه دهه از رحلت رسول خدا(ص) و حاکمیت معاویه، خلافت به سلطنت مبدل شد و شیوه‌های تبلیغ در پوشش تبلیغ دینی با استفاده از افراد خاص و ثروت و قدرت سیاسی و استفاده ابزاری از جهل مردم به‌ویژه شامیان، در تثبیت حاکمیت امویان کوشید و اهداف اجتماعی و الهی اسلام را در راستای منافع حکومت امویان تفسیر کرد.»

در چکیده مقاله «بررسی عاملیت حیات معقول در تکامل تاریخ از منظر علامه محمدتقی جعفری(ره)» می‌خوانیم: «فلسفه نظری تاریخ» گذشته بشری را به‌مثابه یک واحد در نظر گرفته و در خصوص حرکت، عامل حرکت، هدف، مسیر و مراحل سیر آن، نظریه‌پردازی می‌کند. برخی فیلسوفان نظری تاریخ، حرکت تاریخ را رو به پیشرفت و تکامل دانسته و برخی دیگر برخلاف آن اعتقاد دارند. علامه محمدتقی جعفری، از فیلسوفان مسلمان آشنا به فلسفه اسلامی و غربی، ضمن طرح بحث محوری حیات معقول، معتقد است بشر از نظر علمی و فناوری، دارای پیشرفت بوده، ولی از منظر اخلاقی، در مسیر تکامل نیست؛ از این‌رو، پیشرفت‌های علمی و فناوری، در خدمت فساد و افساد در زمین قرار گرفته است. ایشان بر اساس آموزه‌های دینی معتقد است در جهان بشری بعد از دوره ظهور مصلح موعود، پیشرفت مادی، تکامل معنوی و اخلاقی با هم رخ خواهد داد. این مقاله با بررسی تبیینی این نظریه با کلیدواژه حیات معقول، به نقد این نظریه پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد این نظریه هرچند در تبیین فلسفه نظری منسجم با تکیه بر منابع دینی، موفقیت داشته و از اعتبار علمی برخوردار است، ولی در بخشی از نظریه، دارای ابهام است و از کافی‌نبودن استدلال‌های مطرح‌شده در اثبات نظر خویش رنج می‌برد.»