عرفان حسینی مبتنی بر آیات قرآن و سنت است

به گزارش ایکنا، محمدهادی طلعتی، استاد سطوح عالی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) و عضو گروه مؤلفین کتاب‌های امام حسین(ع)‌پژوهی، شامگاه هفتم شهریور در نشست علمی «عرفان حسینی در دعای عرفه» از سلسله نشست‌های درس گفتارهای تخصصی عاشورا، که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی برگزار شد، گفت: عرفان‌هایی که در دنیا وجود دارند بسیار گسترده و شامل شینتو، انسان‌گرایی، بودا و هندو است و حتی عرفان‌های منهای خدا داریم ولی عرفان حسینی(ع) به خصوص بر مبنای آنچه در دعای عرفه سراغ داریم توحیدمحور است و حول و حوش ذات و اسماء و صفات الهی می‌چرخد.

استاد سطوح عالی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) با بیان اینکه دعای عرفه دریای بیکرانه‌ای در برابر مقابل ماست، افزود: انسان عارف کسی است که دنبال سلوک است، امام علی(ع) فرمودند؛ هیچ حرکتی نیست (سخن از حرکت است) مگر اینکه در آن نیاز به معرفت و شناخت باشد. اگر انسان شناخت به مسیر نداشته باشد مسلما به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. در بحث ما هم مبدا و مقصد عرفان حسینی(ع)، خدا و توحید است. آیه شریفه «انا لله و انا الیه راجعون» هم مؤید این مطلب است؛ امام حسین(ع) در دعای عرفه از غربت‌کده دنیا سخن می‌گوید زیرا از عالم قدس ربوبی و الهی فاصله گرفته و باید با کوشش و تلاش به سمت مقصود و مطلوب حرکت کند.

جدایی‌ناپذیری قرآن و حسین(ع)

طلعتی بیان کرد: در سوره مبارکه انشقاق هم بر این موضوع تاکید شده که ای انسان تو باید به سوی پروردگارت تلاش کنی تا به لقاء برسی، آغاز حرکت امام حسین(ع) و انجام آن خداست تا به لقاء خدا برسد و این برای ما درس است بنابراین عرفان توحیدی و حسینی مبتنی بر آیات و روایات و سنت است. قرآن و امام حسین(ع) از هم جدا نیستند و حرکت امام(ع) هم برای لقاء به سوی خداوند است بنابراین عارفی چون حسین(ع) تلاشگری بی وقفه برای رسیدن به قرب و لقای حضرت حق است و آن را در نظر و عمل ثابت کردند.

استاد سطوح عالی حکمت و عرفان نظری مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) اضافه کرد: عرفان حسینی متصل و برگرفته از قرآن است ولی به تعبیر برخی بزرگان؛ قرآن از عالم اعلی به سفلی نازل شده ولی ادعیه ائمه(ع) قرآن صاعد است. در اواخر سوره مبارکه فصلت در آیه 53 فرموده است: سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛ خدا فرموده نشانه‌های خود را به شما نشان خواهیم داد و عارف نگاهی به پیرامون خود و آفاق هستی و درون خود  می‌کند و به سمت حق حرکت می‌کند و این همان تعبیر پیامبر(ص) است که فرمود «من عرف نفسه عرف ربه»؛ خدا نشانه‌ها را درون انسان و طبیعت نشان داده تا نشان دهد حق مطلق خداست. عارف با نگاه به آیات انفسی و آفاقی کرده تا برای او روشن شود که هر چه غیر اوست باطل و خدا حق مطلق است.

عضو گروه مؤلفین کتاب‌های امام حسین(ع)‌ پژوهی اظهار کرد: در دعای عرفه امام حسین(ع) فرموده حقایقی که به نظرم می‌رسد ادعاست یعنی انسان معصومی چون امام حسین(ع) هم حقایقی را که می‌بیند ادعا می‌داند. در انتهای آیه هم تاکید دارد که آیا کافی نیست که خداوند بر هر چیزی شاهد باشد.

طلعتی اظهار کرد: وقتی تعبیر روایی من عرف نفسه عرف ربه را برای برخی بیان می‌کنیم فکر می‌کنند مراد آن است که برای خودشناسی باید اعضاء و جوارح خود را بشناسند، مثلا بدانند سیتسم بدن و قلب و ریه و اعصاب و ... چگونه کار می‌کنند، ولی سؤال این است که آیا این برهان، انفسی است یا آفاقی، بنده معتقدم که آفاقی است نه انفسی. وقتی امام حسین(ع) ویژگی‌های جسمانی را برای شناخت خدا اقامه می‌کنند برهان آفاقی است و  نه انفسی.

شکرگزاری به نعمت اسلام

وی افزود: در فرازی فرمودند؛ ابتداتنی بنعمتک ...؛ آغاز ما به نعمات تو بود قبل از آن که شیء مذکوری باشیم؛ اشاره به آیه شریفه سوره دهر دارد و ممکن است اشاره به عالم ذر هم داشته باشد؛ در ادامه فرمود مرا از خاک آفریدی سپس مرا در صلب پدران خویش جای دادی و حفظم کردی. و لم ازل ... لم تخرجنی؛ روزگارانی بر من گذشت (یعنی انسان در میانه دو عدم یعنی نبودن در گذشته و آینده در حال زندگی است) بعد شکر می‌کند که مرا به کفر به این عالم نیاوردی و در زمانی آوردی(پیامبر خاتم) که نعمت اسلام وجود دارد. حال ما ببینیم که قدر نعمت حضور در دوره اسلام و نعمت اهل بیت(ع) را داریم یاخیر؟ ای خدا تو بر من مهربان بودی و مرا از آب پستی آفریدی و از شکم مادر خارج کردی.

وی ادامه داد: امام(ع) در ادامه فرمودند مرا حفظ کردی در حالی که در گهواره طفل خردی بودم و مادر و دایه بر من مهربان شدند و حتی مرا از گزندهای شیطانی حفظ کردی و ای خدا رحیم و رحمان مرا دائما تربیت کردی و نعمات بر من جاری شد و هر سالی بیشتر از سال بعد تا فطرت و جسم من کامل شد. بعد به من معرفتت را ارزانی داشتی. بنابراین حضرت متذکر نعمت‌های آفاقی است تا در نهایت به رضای الهی برسد و تا گودال قتلگاه هم دنبال این موضوع بودند.

برتری سیر انفسی بر آفاقی

طلعتی با بیان اینکه معرفت انفسی مرتبه والاتری از مرتبه آفاقی دارد، اظهار کرد: در فراز دیگر فرمودند؛ و انا اشهد بحقیقة ایمانی ...؛ شهادت می‌دهم به حقیقت ایمانم و در ادامه همه حواس‌ را به عنوان نعمت متذکر شده و آن را نشانه رحمت و مهربانی الهی می‌داند. قرآن کریم خلق آسمان و زمین را بزرگتر از خلقت انسان می‌داند ولی جنبه باطنی انسان محیط بر عالم خلقی است، امام علی(ع) فرمودند: ای انسان گمان می‌کنی جرم صغیر و کوچکی هستی در حالی که در درون تو عالم بزرگی قرار دارد؛ برخی گفته‌اند یک انسان کامل که به کمالات انسانی رسیده جهانی است که در گوشه‌ای نشسته است.

وی افزود: بنابراین برهان انفسی از برهان آفاقی قوی‌تر و به همین دلیل شناخت نفس هم سخت‌تر است و مهمترین برهان انبیاء شناخت ویژگی‌های درونی ماست تا اینکه به ما حق را معرفی کند و سطح این برهان خیلی بالاتر است. در یک جمع‌بندی، معرفت آفاقی و انفسی برای آن است که انسان به فقر وجودی خود پی ببرد و نیازمندی به غنی مطلق را پیدا کند و به مقام عبودیت برسد که مقام والایی است و پیامبر(ص) ابتدا عبد شد و بعد رسول و در آیه شریفه معراج هم فرموده است خدا بنده‌اش را به معراج برد.

استاد مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی، اضافه کرد: در دعای عرفه هم برخی مواقع جنبه‌های فقری برجسته است؛ از یکجایی شروع کرده «انت، انت، انت»؛ یعنی تو این طور و آن طور و واجد این صفت و آن صفت هستی و در ادامه دارد «انا، انا، انا» ؛ یعنی من این طور و آن طور و ... هستم یعنی به فقر وجودی خود معترف است. فرموده است؛ یا مولای انت الذی مننت، انت الذی انعمت، انت الذی احسنت، انت الذی ...؛ تو خدایی هستی که مرا بی نیاز کردی و سرمایه و پناه دادی و کفایت و هدایت کردی و ... . در انتهای فراز فرمودند شکر و حمد دائمی برای توست (وله الشکر واصبا ..).

اعتراف امام(ع) به گناهان

وی افزود: در ادامه امام به حال خود می‌پردازند و می‌فرمایند؛ من اعتراف می‌کنم به گناهانم، من کسی هستم که بدی و خطا کردم، من کسی هستم که جهالت ورزیدم و غفلت کردم؛ من سهو و اشتباه کردم و بر خود تکیه و اعتماد بیجا کرده و تعمدا گناه کردم، وعده داده و نقض پیمان کردم و به نعمت تو در نزد خودم اعتراف می‌کنم. ای خدایی که گناه من بنده بر تو ضرری نمی‌رساند. (الهی امرتنی فعصیتک ...)

طلعتی اضافه کرد: امام علی(ع) فرمودند ای کسی که ذاتش بر ذاتش دلالت دارد و به تعبیر فلاسفه در اینجا برهان لمّی به کار رفته برعکس برهان علّی؛ یعنی انسان عارف ابتدا خدا را می‌بیند و بعد در پرتو نور خدا طبیعت و انسان‌ها و همه چیز را می‌بیند که در آیه شریفه؛ سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛ بر آن تاکید شده است. ما رایت شیء ...؛ ندیدم چیزی را مگر اینکه قبل از آن خدا را دیدم و بعد از آن خدا را و این مقام خاص عرفانی است. در عرفه فرمود: خدایا متردد شدن من در آثار (آسمان و زمین و ...) سبب دورشدن من از زیارتگاه حقیقی شده است.