نگاهی به اندیشه قرآن‌بنیان علامه محمدتقی جعفری

به گزارش ایکنا، ۲۵ آبان سالروز درگذشت علامه محمدتقی جعفری در سال ۱۳۷۷ است؛ علامه آثار بیش از ۸۰ جلد کتاب تألیف کرده که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

جبر و اختیار، شرح نهج‌البلاغه، شرح مثنوی معنوی و وجدان، از معروف‌ترین آثار علامه محمدتقی جعفری است.

محمدتقى جعفرى در زمره متفكران و اندیشمندانى بود كه چون در وادى انسان‌شناسى گام مى‌زد، مى‌كوشید تا انسان و انسان جدید را به درستى بشناسد. بر این اساس، براى انسان‌ها فراتر از اهمیت صورى و نظرى، ارزش عملى و عینى قائل بود و با اخلاقى سازنده و سلوكى راهگشا، زیباترین جلوه‌هاى اخلاقى و حکمی خود را در همین رابطه بروز مى‌داد. شاید در پرتو همین جلوه‌ها بود كه در مدت زمانى نه چندان زیاد، توانست تألیفاتى پر شمار و عمدتاً بدیع از خود به یادگار گذارد، كه از مشهورترین آنها مى‌توان به مجموعه 15 جلدى «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى» و «ترجمه و تفسیر نهج البلاغه» در 27 مجلد اشاره كرد.

این دو اثر به نوبه خود، حاوى عمده‌ترین تفكراتى است كه او به مدت 4 دهه متناوب، به آنها پرداخت و كوشید یافته‌هاى خویش را در قلمروهایى چون انسان‌شناسى، جهان‌شناسى، روانشناسى، جامعه‌شناسى، اخلاق، حكمت، فلسفه و عرفان، ارائه كند.

اندیشه قرآنی علامه جعفری

علامه جعفری گرچه فرصت نیافت تفسیر کاملی از قرآن به رشته تحریر درآورد ولی در برخی آثار خود به مباحث قرآنی پرداخته است. البته باید توجه داشت که رویکرد قرآنی در جای جای آثار ایشان آشکار است. یکی از آثار او پیرامون قرآن کریم کتاب «قرآن نماد حیات معقول» است. این کتاب، نگاهی است به قرآن از این منظر که راهنمای انسان است به سوی حیات معقول. در این کتاب، نویسنده پس از یک سری بحث‌های مقدماتی به توصیف قرآن می‌پردازد. سپس در باب مساله شناخت از دیدگاه قرآن بحث‌هایی را مطرح می‌کند. در بحث سوم دیدگاه قرآن را راجع به جهان و هدف آن، زندگی و تاریخ بررسی می‌کند. در فصل بعدی کتاب، ایشان به بررسی ویژگی‌های قرآن می‌پردازد که طولانی‌ترین بخش کتاب است. در نهایت بحثی در مورد آیات مکی و مدنی و اعجاز در قرآن مطرح می‌کند. در پایان کتاب 250 آیه منتخب از قرآن را با ترجمه و شرح مختصر ذکر می‌کند.

کتاب دیگر ایشان که نسبت مستقیم با قرآن کریم دارد کتاب «حرکت و تحول از دیدگاه قرآن (به انضمام انسان در افق قرآن)» است. در کتاب «حرکت و تحول از دیدگاه قرآن» موضوع حرکت ابتدا از دیدگاه علم و فلسفه مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس نگاه جدیدی از طریق قرآن به آن صورت گرفته است. کتاب «انسان در افق قرآن»، نیز رساله‌ای است در زمینه انسان‌شناسی با آمیزه‌ای از دین و اعتقاد كه بیشتر به تصویرگری اخلاقی و روانشناختی انسان پرداخته است و موضوعاتی از جمله حقیقت انسان در قرآن، خود طبیعی و حیات ابدی، خود طبیعی و خود انسانی و قیافه ایمانی انسان در قرآن، در آن بررسی شده است. بخش دوم این كتاب دارای نظامی اجتماعی است و روشن است كه علت آن، جز این نیست كه علامه جعفری اجتماع را تركیبی از انسان‌ها می‌داند.

استاد محمدتقی جعفری به پاس بهره‌گیری از خرمن اساتید والامقام در حوزه علمیه نجف و اساتید حكمت و عرفان عصر و مطالعات دامنه‌دار در مسائل اصیل اسلامی و اجتماعی، با قرآن و زبان تفسیر كلام الله مجید كاملا آشنا بود. به گواه آثار قلمی كه از وی به یادگار مانده، او به مبادی و مجاری قرآن به واقع تسلط اساسی و بنیادین داشت. مطالعه در مجلدات گوناگون و مباحث مختلف تفسیر مثنوی و تفسیر نهج‌البلاغه و مشاهده استناد و تمسك علامه جعفری به صدها آیه متعدد و متنوع قرآنی در ابواب گوناگون، نشان‌دهنده انصراف جدی و علاقه علمی و مكتبی ایشان به قرآن به شمار می‌رود. او معلومات بشری را در برابر تابش انوار وحیانی قرآن، بسی كم‌نور می‌نگریست و هیچ‌گاه اصالت را به تئوری‌های ضد قرآنی نمی‌داد.

در واقع، می‌توان گفت كارنامه فكری علامه محمدتقی جعفری، كارنامه پرمحصول مردی است كه وجودش وقف دین و دانش بود. حاصل حیات او، جز این نبود كه مجهولی را حل كند و پرده‌ای از پرده‌های آویخته به جمال علم و زندگی را در عصر صنعت و فوق صنعت كنار زند، تا حیات برای «انسان» تصویری منطقی‌تر بیابد و او در وادی حیات معقول گام بگذارد.