مطالعات تطبیقی و تقریبی؛ دو پیشران اساسی پژوهش‌های اسلامی

به گزارش ایکنا، مراسم روز پژوهش، صبح امروز 22 آذرماه با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، به همراه برنامه نکوداشت حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، از پیشکسوتان تقریب و رئیس اسبق دانشگاه مذاهب اسلامی همراه با رونمایی از کتاب و دستاوردهای پژوهشی و تقدیر از برگزیدگان پژوهشی در دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.

در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین احمد واعظی سخنرانی کرد و گفت: برخی افراد آثار پژوهشی‌شان برای مخاطب آکادمیک است ولی حجت‌الاسلام والمسلمین بی آزار شیرازی به فرهنگ عمومی معطوف شدند و یافته‌های علمی را در مسیر ارتقای فرهنگ دینی جامعه قرار دهند. محور تالیفات ایشان قرآن و اهل بیت(ع) است. بسیاری از بزرگان اواخر عمرشان معطوف به قرآن شدند ولی ایشان از آغاز جوانی معطوف به قرآن بودند. اینکه انسان از آغازین سال‌های نگارش و تحقیق در خدمت قرآن و اهل بیت باشد توفیقی است که خداوند به ایشان داده است.

وی با اشاره به اینکه این هفته، هفته پژوهش است، افزود: پژوهش و مطالعات علمی بعد از انقلاب رشد قابل توجهی در ایران داشته است. الآن یک درصد جمعیت جهان را داریم ولی دو درصد تولید علم جهان را انجام می‌دهیم. وجود این‌همه مراکز علمی شاهد بر رشد علمی ما است. گستره رشته‌های دانشگاهی نسبت به گذشته قابل مقایسه نیست. در قم نزدیک به سیصد مجله علمی پژوهشی در شاخه‌های مختلف وجود دارد.

وی ادامه داد: یکی از ضعف‌هایی که در عرصه پژوهش وجود دارد ضعف فراوری پژوهش است یعنی نوعا به این اکتفا می‌کنیم که حاصل پژوهش را به شکل مکتوب نشر دهیم ولی پژوهش باید فراوری شود. فراوری می‌تواند انواع قالب‌ها را داشته باشد. در فضای امروز که فضای مجازی گسترش پیدا کرده چه اشکالی دارد عصاره پژوهش‌ها را در قالب رسانه‌ای عرضه کنیم یا خروجی‌ها راهبردی و کاربردی از آن بگیریم. همین که محقق کار را منتشر کند فکر می‌کند کار تمام شده در حالی که فراوری پژوهش مسئله مهمی است که باید جدی گرفته شود. ضعف دوم این است که بازنمایی رسانه‌ای پژوهش‌ها در ورای مرزها ضعیف است. بسیاری از تحقیقات را در داخل کشور حبس می‌کنیم در حالی که باید به این سمت حرکت کنیم بازنمایی گسترده‌ای در جهان اسلام پیدا کند.

دو پیشران مطالعات اسلامی

واعظی تصریح کرد: ما در حوزه مطالعات اسلامی دو پیشران می‌توانیم داشته باشیم که این دو پیشران موجب ارتقا و رشد مطالعات اسلامی است. پیشران اول حرکت به سمت مطالعات تطبیقی است. در حوزه مطالعات اسلامی تمرکز اصلی بر هویت تاریخی شاخه‌های علمی ما است مثلا در مطالعات فلسفی عمده توجه به میراث فلسفی خودمان است. این خوب است ولی نباید به این بسنده کنیم زیرا موجب می‌شود راهبرد اصلی ما ترویج و بازگفت و بازنمایی آنچه داشتیم باشد ولی اگر بیاییم در کنار عطف توجه به شاخه‌های علوم اسلامی آنگونه که هست، نگاهمان به شاخه‌های علوم اسلامی آنگونه که می‌تواند باشد، باشد راهبرد ما تغییر خواهد کرد. در این صورت یکی از پیشران‌های اصلی عطف توجه به مطالعات تطبیقی است.

وی ادامه داد: پیشران دوم مطالعات تقریبی که می‌تواند نقش پیشران را برای رشد و ارتقای مطالعات اسلامی داشته باشد. تفاوت مطالعات تطبیقی و تقریبی در این است که در مطالعات تطبیقی گاه غیریت‌سازی، متمایزسازی و ایضاح مرزبندی فکری بین خودمان و دیگران موضوعیت و اصالت پیدا می‌کند. در مطالعات تطبیقی چالش با غیر و نگاه انتقادی و رخنه کردن در افکار رقیب اصالت و موضوعیت پیدا می‌کند اما در مطالعات تقریبی کاستن از چالش‌ها، کاستن از غیریت‌ها برجسته می‌شود.

وی افزود: اگر مطالعات تمدن اسلامی کلان‌پروژه ما در امر تقریب شود بسترساز بسیاری از دغدغه‌های مشترک خواهد شد. اساسا عطف توجه به تمدن اسلامی بسیار پربرکت خواهد بود. قریب دویست سال است در جهان اسلام با چالش سنت و مدرنیسم مواجه هستیم و اینجا راه حل‌های عدیده ارائه شده است. بهترین راه حل خروج از چالش سنت و مدرنیته مسئله احداث تمدن نوین اسلامی است که اگر جامعه اسلامی به این سمت برود که بر اساس اصالت‌های ایمانی تمدن نوینی را پایه‌ریزی کند، دریایی از مباحث و دغدغه‌های مشترک برای ما باز می‌شود. بنابراین مطالعات تقریبی اگر به سمت دغدغه‌های مشترک سمت و سو پیدا کند مجال رشد و پویایی پیدا می‌کند.

بیشترین خدمت را به اسلام غیر عرب‌ها کردند

در پایان این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین بی‌آزار شیرازی سخنرانی کرد و گفت: امیدوارم این دانشگاه در آینده توسعه فراوان پیدا کند کما اینکه الآن تقریب آنقدر توسعه پیدا کرده که در دانشگاه ادیان و مذاهب رشته دکتری تقریب تاسیس شده است. پیامبر اسلام دو معجزه داشتند یکی قرآن کریم است که با تحدی است و یکی وحدت میان قلب‌ها که آن هم در قرآن مورد تحدی قرار گرفته و خداوند می‌گوید اگر همه ثروت جهان را خرج می‌کردی بین اینها الفت برقرار کنی نمی‌توانستی ولی خداوند میان اینها الفت برقرار کرد. در زمان پیامبر(ص) الفت میان عرب‌ها برقرار شد و بعدا میان امت‌های گوناگون لذا بیشترین خدمت را به اسلام و قرآن غیر عرب‌ها کردند.

وی افزود: این همه کتاب‌های عمیقی که درباره اسلام و قرآن توسط غیر عرب‌ها نوشته شده نمی‌تواند با اعمال زور و اجبار باشد بلکه از صمیم قلب تدوین شده و بسیاری از اینها کتاب‌های درسی حوزه‌ها است. اولین گام در راه وحدت این است که با هم جمع شویم. تقریب مهمترین گام است یعنی نفس اجتماع باعث می‌شود بسیاری از سوء تفاهمات کنار برود.

وی ادامه داد: به عنوان مثال ما فکر می‌کنیم اهل سنت به اهل بیت(ع) علاقه ندارند ولی علاقه آنها نسبت به اهل بیت خیلی زیاد است. یکبار در مکه امام جماعت مسجد اهل سنت به من گفت شما این دوازده امام را از کجا آوردید؟ گفتم از پیشانی مسجد النبی آوردیم. اسم دوازده امام ما در حیاط مسجد النبی نوشته شده است. گفت این کار دولت عثمانی بوده است. من گفتم خب دولت عثمانی سنی بودند. پس آنها هم اهل بیت(ع) را دوست دارند. اجتماعات این دانشگاه این اثرات خوب را داشته که بسیاری از سوء تفاهمات را کنار زده است.

بی‌آزار تاکید کرد: اختلافات ما بسیار اندک است. به اعتقاد یکی از اندیشمندان اهل سنت فقط در هفده مسئله شیعیان نظریه منفرد دارند والا در بقیه مطالب با مذاهب اهل سنت مشترک هستند. ما با این همه مشترکاتی که داریم روز به روز بایستی در راه تقریب گام برداریم و مایه خوشبختی است در اثر سخنان امام و مقام معظم رهبری تقریب موفق شده گام‌های فراوانی بردارد.

دروازه‌ای به روی اعضای هیئت علمی باز شد

در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین احمد شفیعی‌نیا، معاون پژوهشی دانشگاه سخنرانی کرد و گفت: در یکسال اخیر حادثه بی‌نظیری که در دانشگاه رخ داد این بود که طرح تحول جامع تدوین شد. این طرح تحول می‌تواند دانشگاه را به جاهای بالاتر ببرد. هم در آن ملاحظه ظرفیت‌های فعلی شده و هم نگاه به آینده است. یکی از چیزهایی که در معاونت پژوهش از آن رنج می‌بردیم نبود نقشه راه بود لذا اولین کار تدوین آیین‌نامه‌های لازم در زمینه پژوهش بود و الآن نقشه راهی پیش رو هست. کار دوم تنظیم آیین‌نامه پژوهانه بود و الآن دروازه‌ای به روی اعضای هیئت علمی باز شده است و می‌توانند در عرصه‌های پژوهشی فعالیت کنند. مطلب بعدی تقویت کتابخانه‌ها است. پس از دوره کرونا کلاس‌ها حضوری شده و حضور دانشجویان می‌طلبد کتابخانه‌ها تقویت شود. امروزه دانشگاه‌ها به سمتی می‌روند که رنگ جلد ثابتی برای کتاب‌ها داشته باشند که این کار هم صورت گرفت. آخرین اقدام تثبیت جایگاه مجلاتی بود که از قبل فعال بود و در این زمینه هم کارهایی صورت گرفته است.

ایشان برای نام و نشان ننوشت

در ادامه نشست عثمان یوسفی، سرپرست واحد سنندج دانشگاه مذاهب سخن گفت و اظهار کرد: شخصیت دکتر بی‌آزار شیرازی برای همه شناخته‌شده است. ابعاد شخصیتی ایشان برگتر از این است که بنده درباره ایشان صحبت کنم. یکی از دغدغه‌های اصلی بشر یافتن حقیقت است و این کار با مسیر تحقیق محقق می‌شود. بزرگانی در تاریخ اسلام زحمت کشیدند و راه‌های ناهموار را برای طالبان حقیقت هموار کردند. استاد بی‌آزار شایسته این جایگاه هستند که مقام استادی علوم اسلامی را بر ایشان اطلاق کنیم.

وی افزود: آنچه در شخصیت استاد بی‌آزار و آثار ایشان احصا کردم این چند نکته است اول اینکه ایشان از ابتدای تحصیل برای ایمان و باوری که به وضع موجود و تحقق وضع مطلوب دنیای اسلام داشتند پژوهش کردند. با عنایت به تخصص حوزوی و دانشگاهی، خصوصا در حوزه علوم قرآن ایشان روح تقریب نظری و عملی را در آثار خود آشکار کردند و دنبال این مطلوب بودند. در حوزه پژوهش یکی از ملاک‌هایی که به آثار اعتبار می‌دهد امانتداری است که ما این ویژگی را در آثار دکتر بی‌آزار شیرازی مشاهده می‌کنیم. ایشان ژرف‌نگر و واقع‌بین هستند و بر اساس واقعیت‌های دنیای اسلام پژوهش کردند. خیلی‌ها برای نام و نشان می‌نویسند و این مصیبت بزرگی در حق پژوهش است ولی ایشان برای نام و نشان ننوشتند و دغدغه ایشان ادای مسئولیت فکری و فرهنگی بوده است.