خُلق خوش رسول نعمت الهی‌ است

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. بیست و هشتمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «خُلق خوش رسول نعمت الهی‌ است» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿آل عمران ۱۵۹﴾

ای رسول ما، خداوند به لطف و رحمت خویش تو را با خلق مهربان و خوش خو گردانید در حالی که اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از گرد تو پراکنده می‌شدند. پس، از خطاهای آنان درگذر و برای ایشان آمرزش طلب و با آنان در کارها مشورت کن و هنگامی که در کاری عزم جزم کردی بر خداوند توکل کن که خداوند متوکّلان را دوست می‌دارد.

سخن از خُلق محمدی است که از آن به عظمت یاد شده، چنانکه فرموده است: «انک لعلی خُلق عظیم» (قلم 4)

به حسن خُلق و وفا کس به یار ما نرسید
تو را در این سخن انکار کار ما نرسد (حافظ)

در این آیه خداوند، پیامبر اکرم(ص) و در پرده، همه کسانی را که به خلق خوش می‌‌رسند و مهربان و نرم خو می‌شوند آگاه می‌کند که این خوش خویی خود یک نعمت الهی است و نباید بدان مغرور شد، بلکه باید شکرانه آن نعمت را به جای آورد و آن شکرانه این است که از خطاهای مردمان درگذرد و بر آنان طلب آمرزش کند و با ایشان در کارها مشورت نماید و این مشورت خود بخش دیگری از خلق خوش و مهربان است، زیرا آن کس که طرف مشاوره قرار می‌گیرد دلش به محبت آن مشاوره گرم می‌شود و احساس شخصیت می‌کند؛ در عین حال که مشاوره مشارکت در عقول دیگران و در نفس خود عملی به غایت سودمند است. با این همه فرمان خداوند به پیامبر و همه ما این است که وقتی بعد از مشاوره در کاری عزم راسخ پدید آمد دیگر تردید را باید رها کرد، زیرا مشاوره و تردید بیش از حد ممکن است موجب پریشانی ذهن گردد، بلکه باید پس از استفاده از اندیشه‌ها و نظرات خود و دیگران به تصمیم نهایی رسید و آن تصمیم نهایی را با توکل بر خداوند به اجرا گذارد که خداوند متوکلان را دوست می‌دارد. در ساحت فلسفی، توکل ایمانی است که آدمی به نظام خیر و رحمت در جهان دارد، که در آن چیزی گم یا اشتباه نمی‌شود و اگر آنچه به دست ماست به درستی در اختیار هوشمندی جهانی سپرده شود محصول نهایی درست خواهد بود.

خردمندانه است که آدمی در هر کار نخست اندیشه کند و هر چه می‌تواند آگاهی و خبر فراهم کند و آنگاه با صاحب‌نظری بیغرض مشاوره کند و پس از آن با عزم جزم به عمل پردازد و توکل به خدای رحمان کند:

گر توکل می‌کنی در کار کن
کشت کن پس تکیه بر جبّار کن
گفت پیغمبر به آواز بلند
با توکّل زانوی اشتر ببند

شعر مولانا اشاره به حدیثی است بدین مضمون که: روزی رسول خدا عربی را دید که شتر خود را در بیابان رها کرده بود. فرمود: ای مرد، چگونه شتر خود را در بیابان رها کرده‌ای در حالی که ممکن است شتر به راه افتد و گم شود! گفت: من توکل بر خدا کردم حضرت فرمود: پای شترت را ببند آنگاه بر خدا توکّل کن.