مسابقه قرآن؛ کمک‌کننده یا ضربه‌زننده به مهندسی تلاوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، در هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم  شب گذشته، 14 بهمن، که سومین و آخرین روز برپایی این نشست بود، با دعوت از چهار نفر از فعالان این عرصه، به آسیب‌شناسی دو موضوع تأثیرگذار بر مهندسی تلاوت قاریان کشورمان پرداخته شد.

«نقد و بررسی محتوایی و اجرایی طرح ارزیابی قاریان و مدرسان قرائت قرآن کریم و مسابقات قرائت قرآن» عنوانی بود که می‌شد از همان ابتدا پیش‌بینی کرد که شاهد نشستی جدی و پرچالش خواهیم بود. موضوع ارزیابی و مسابقه در میان قاریان کشور به درستی یا غلط ابعاد مختلفی را به خود گرفته است و طرح موضوعات حول آن همیشه چالش‌برانگیز بوده است.

مدیریت این نشست برعهده سیدعباس انجام بود که به عنوان فردی صاحب‌نظر در عرصه رسانه شناخته می‌شود و در کسوت فعال قرآنی دستی هم بر داوری مسابقات آن هم بخش نغمات و آواهای دینی دارد.

برخی مهمانان این نشست بر این اصل که طرح هر مبحثی باید حول موضوع نشست یعنی مهندسی تلاوت باشد، توجه نداشته و اظهار می‌کردند که آنان را در این نشست برای بیان نقد دو مقوله ارزیابی و مسابقات دعوت کرده‌اند و سیدعباس انجام، از پیشکسوتان عرصه قرآن و نغمات دینی، در این راستا تمام تلاش خود را مصروف کرده بود تا سخنرانان نشست، خارج از موضوع مهندسی تلاوت، موضوعات دیگری را مطرح نکرده و همچنین در چندین نوبت بر این موضع تأکید کرد که در کنار برشمردن ضعف‌ها و بیان نقدها، بیشتر درصدد ارائه راهکار باشند و تا پایان نشست به طور جدی بر این شیوه مدیریت جلسه تأکید داشت.

این سؤال که آیا مسابقات قرآن طی این سال‌ها توانسته به ارتقای مهندسی تلاوت کمک کند یا در نهایت ضربه زده است، به سؤال جدی تبدیل شد و برخی با بیان استدلال‌هایی بر آن بودند که یا مسابقات را محرک بزرگی در ارتقا بدانند یا به دلیل آنکه این رویداد سال‌ها با روح و روان قاریان بازی کرده است، آن را از اساس مطرود کنند یا حد وسطی را برای آن در نظر گیرند. به نظر می‌رسد که شورای عالی قرآن می‌تواند با چند نشست تخصصی همچنان این موضوع را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دهد. اما در ادامه به خلاصه‌ای از مباحث مطرح شده می‌پردازیم.

حمید مجیدی‌مهر، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه: چنین نشست‌ها و مقالات ارائه شده آن، این یاری را به ما می‌رساند که نیازی برای صرف ساعت‌ها وقت برای گردآوری داده‌ها نداشته باشیم و اطلاعات را راحت در اختیار گرفته و همانند یک جزوه آموزشی یا استاد راهنما مطلب نزدیک به واقع را خود در میان مقالات احصا کنیم.

بحث‌های این چند روز اساتید را در این نشست دنبال کردم، اما در نهایت آنچه جمع‌بندی داشته‌ام این است که باید در ابتدا درباره مهندسی ذهن قاری صحبت کرد و اینکه اساسا هدف قاری از تلاوت چیست؟ هدف روشن شود، آنگاه مهندسی تلاوت نیز شکل می‌گیرد، چرا که براساس هدف، تلاوت را سازماندهی می‌کنیم.

مسابقات برای قاری نباید اصل باشد و این قطعا اشتباه است. از زمانی که مسئولیت اجرای مسابقات قرآن سازمان اوقاف را عهده‌دار شدم، بارها بر این موضوع تأکید داشتم که قرآن خواندن اصل است.

اگر در آتی به این سؤالات پاسخ دهیم که با چه مکانیزمی باید به این سمت برویم و کی باید به آن نقطه برسیم که قرآن خواندن اصل شود و اگر مسابقه‌ای نیز در این میان مطرح می‌شود، چگونه باید باشد؟ یا قاری بداند چه چیز را برای چه کسانی می‌خواند؟ چگونه باید بخواند؟ اینها جواب پیدا کند و به یکدیگر وصل شود، تلاوت مهندسی شده‌ای را خواهیم شنید.

مسیر مسابقات به ماهو مسابقات به هر حال استرس دارد و استاندارد مسابقه را باید بپذیریم. مسابقه یک مسیری برای مهندسی تلاوت است که سختی و استرس خود را دارد، در حالی که خودم هم از افرادی بودم که با  سختی مسابقه آشنا هستم. مدرن‌ترین فعالیت برای رسیدن به این مهندسی تلاوت مسابقات است در حالی که در طرح ارزیابی ملاک رقابت نیست. مسابقه یک فعالیت و صرفاً یک بستر هست و طرح ارزیابی یک فرایند تبلیغی و ترویجی است.

استادی که  مسابقه را آفت می‌داند پس از داوری مسابقات نیز دوری کند.

از مؤلفه‌های مسابقات ذره‌ای کوتاه نخواهیم آمد. همانطور که قبلاً هم گفته‌ام، طی طرحی که اجرایی خواهیم کرد تسهیلات، عنوان و مزایای بین‌المللی را برای قاریان در نظر خواهیم گرفت و اگر مسیر بین‌المللی شدن هموار شود به یقین قاطبه شرکت‌کنندگان مسابقات زیر 18 سال خواهد بود.

به دنبال محدود کردن مسابقات هستیم تا بودجه و هزینه‌های آن را به طرح ارزیابی و کارهای آموزشی سوق دهیم.

علی صالحی‌متین، مدیر آموزش و ارزیابی شورای عالی قرآن یکی از چهار فرد حاضر در نشست بیشتر در مقام ارائه گزارش از روند اجرایی طرح ارزیابی قاریان و مدرسان قرائت قرآن و بیان پاسخ به پرسش‌های احتمالی درباره ضعف‌های این  طرح حضور یافته بود و در ابتدای سخنانش تأکید کرد: ریزمؤلفه‌هایی در ارتباط با طرح ارزیابی قاریان و مدرسان با مهندسی تلاوت هست که اگر بخواهیم در این باره صحبت کنیم، دقایقی زیادی زمان نیاز است و در اینجا کلیات مطرح می‌شود.

تعیین حد برای قاری، از مطالبات مقام معظم رهبری در سال‌های قبل بود، تعیین حد یعنی اینکه  قاری ممتاز، خوب و کامل چه ویژگی دارد؟ سپس در شورای عالی قرآن پیشنویس‌هایی تهیه شد و در جلسه نهم شورای توسعه فرهنگ قرآنی کلیات آن تصویب و اسفندماه سال 1389 نیز جهت اجرا به شورای عالی قرآن ابلاغ شد. این طرح در دو بخش قاریان و مدرسان قرائت قرآن هر ساله یک بار، شامل سه مرحله برگزار می‌شود. در بخش ارزیابی قاریان قرآن، آزمون ورودی دارد. زمانی یک ماهه را برای متقاضیان دریافت درجات یک تا چهار اختصاص می‌دهیم تا بالاترین توانمندی خود را به ما ارائه کنند. تاکنون 10دوره برگزار شده و در این سال‌ها 346 قاری و 146 مدرس در درجات یک تا چهار به جامعه قرآنی معرفی شده است و اینکه چرا بعد از 10 سال هنوز این ارقام پائین است، بحث مفصلی دارد. مراحل بعد در هر دوره اجرای طرح ارزیابی قاریان، تلاوت و مصاحبه است.

با توجه به سخنان حضرت آقا زمانی که از نمایشگاه دستاوردهای نهادهای وابسته به دفتر رهبر معظم انقلاب بازدید داشتند و در یکی از کلیپ‌های پخش شده در آن نمایشگاه، مشاهده کردند که مستمتع از تلاوت قاری به وجد آمده بود. ایشان گفتند یکی از دلایل این است که این قاری از حفظ قرائت می‌کند و اینگونه با مستمع ارتباط می‌گیرد و تمرکز را از مصحف برداشته و تمرکز را بر روی مستمع گذاشته است و این شد که قاریان متقاضی درجات یک تا چهار باید قطعاتی را از حفظ باشند. در ابتدا مقاومت در برابر این رویه بود، ولی بالاخره با مشخص شدن فواید و برکات آن قاریان با این بخش همراه شدند.

از اجرای این طرح یک دهه می‌گذرد و دائما جلساتی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف آن برگزار می‌شود و خود ما به دنبال نقد این طرح هستیم. در طرح ارزیابی، سنجه مسابقه‌ای وجود ندارد و آنچه است همه مؤلفه است.

یکی از مؤلفه‌ها پیش‌بینی ارائه تلاوت‌های متنوع اعم از کوتاه، بلند به جهت زمانی و مطابق با آئین‌نامه در نظر گرفته شده است. در میان قاریان درجات یک و دو، اکتفا به تلاوت استاندارد و متعارف نکردیم و تلاوت کوتاه و بلند چون نوع مهندسی متفاوتی دارند، هر دو را برای ارزیابی ملاک قرار دادیم. قاریانی بوده‌اند که در تلاوت بلند نتوانستند خود را به عنوان یک قاری در این طرح به نمایش بگذارند.

نصرت‌الله(عارف) حسینی، قاری و مدرس قرآن که خود مدرک درجه یک مدرسی قرائت قرآن را از طرح ارزیابی دریافت کرده و به عنوان داور در مسابقات حضور دارد، گفت: پس از مقطعی مشخص شد که مسابقات در کنار برکات آسیب‌های قابل توجهی دارد. لطمات روحی و روانی یکی از این آسیب‌هاست. باید زمینه‌ای فراهم شود که همه شرکت‌کنندگان از این رویداد نتیجه بگیرند و صرفاً همه تسهیلات برای رتبه‌های برتر نباشد. بالاخره تسهیلاتی فراهم شد تا آسیب مسابقات کمتر شود و این تسهیلات طرح ارزیابی بود. طرح ارزیابی خوب شروع شد، اما در ادامه از مسیر انحراف پیدا کرد و از هدف اصلی خود دور شد. همان فرم داوری و ارزیابی مسابقات و همان شکل تعیین حد نصاب‌ها  نیز در ارزیابی وارد شد و حتی در طرح ارزیابی، ارزیابی سخت‌تر از مسابقات شد.

دیگر وقت این رسیده است که قاریان جوان را به سمت قرآن خواندن حسی و معنایی سوق دهیم. به واسطه مسابقات، فضا بسیار رقابتی و کلیشه‌ای شده است. طرح ارزیابی باید کاملاً متفاوت می‌بود، اما کاملاً مشابه شده است.

سن به منظور مشخص بودن شأنیت استادی، در این ارزیابی‌ها رعایت نمی‌شود و بپذیرید که با مطالعه چهار تا کتاب معرفی شده طرح ارزیابی نمی‌توان لقب استادی داد؟!  فرد متقاضی درجات، باید جلسه‌دار باشد و شاگرد تربیت کرده باشد و توانمندی او برای استادی جلسه باید ارزیابی شده باشد.

مسابقات به دلیل رتبه‌ها و تسهیلاتش جذاب شده است. طرح ارزیابی نتوانست توانمندی قاریان را به نمایش بگذارد چون تسهیلات جذابی برایش در نظر گرفته نشده بود. در طرح ارزیابی کارشناسان باید هر یک با معیار خودشان به کلیت قرائت رتبه دهند، نباید همانند مسابقات ریز و جزئی‌بین و در قالب فرم داوری قضاوت کنند.

پیشنهاد دارم که در طرح ارزیابی، قرائت‌ها به صورت نامحسوس در طول سال رصد شود تا اینگونه رونق جلسات و محافل را به همراه داشته باشد، جمع خبره‎ای به جلسات قرآن بروند جلساتی که خالی از افراد شده است، رصد کنند. تسهیلات طرح ارزیابی باید گوی سبقت را از مسابقات ببرد تا قاریان جوان به این سمت و سو بروند. محافل، جلسات و مسابقات قرآن همه در یک راستا باشد.

هیچ چیزی به اندازه مسابقات به مهندسی تلاوت ضربه نزده است و طرح ارزیابی از زمانی که مسابقه‌ای شد به مهندسی تلاوت ضربه زد.

محمدصادق بهشتی، قاری و مدرس قرآن کریم: در طرح ارزیابی کارهای خوب و زحمات زیادی کشیده شده است. طرح توانسته حلقه مفقوده مسابقات را که سطح دانشی و معارفی افراد بود، کامل کند.این طرح اقدام شایسته‌ای بود و حرکت به این سمت مثبت بوده است و موارد نظری و فرصت مطالعه کتب معرفی شده و معنامحوری، وقف و ابتدا و تفسیر در طرح ارزیابی فراهم شده است.

در این طرح فرد احساس رقابت نمی‌کند و آرامش دارد و این نکته مثبتی است. نکته مثبت دیگر مسئله حفظ‌محوری است. ولی اینکه افراد موفق در طرح ارزیابی و دریافت‌کننده درجات باز مجدد به مسابقات سوق پیدا می‌کنند، نشانه ضعف طرح ارزیابی است که باید بررسی شود.

نکته بعدی اینکه تاکنون قاریان بین‌المللی دسترسی راحت‌تری به درجات بالا داشتند. پیشنهادم این است که وقتی درجه یک را به قاری اهدا می‌کنیم، کار را تمام شده ندانیم و سطح تلاوت این قاری مجدد مورد ارزیابی قرار ‌گیرد. همانند استادتمام دانشگاه مجدد در پایه‌های بعدی در جهت ارتقای بیشتر ارزیابی شود.

در پایان این نشست از سوی حاضران و شنوندگان، سوالاتی مطرح شد که از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد؛

• چرا سوابق و تجربیات تدریس در طرح ارزیابی در نظر گرفته نمی‌شود؟
• مدرس بودن فرد در این طرح نادیده گرفته شده است.
• بالاخره چه زمانی در طرح ارزیابی از بانوان ارزیاب نیز دعوت می‌شود؟

تعدادی از این سؤالات از سوی صالحی‌متین، مدیر ارزیابی شورا پاسخ داده شد یا پاسخ به آن را به دلیل ضیق وقت و غیر مرتبط بودن برخی از این سوالات به موضوع اصلی نشست یعنی مهندسی تلاوت، به وقت دیگری موکول شد که همین‌جا این وعده را به افراد متقاضی شرکت در طرح ارزیابی قاریان و مدرسان قرآن می‌دهیم که به زودی پاسخ این موارد را در قالب گفت‌وگو از دست‌اندرکاران دریافت خواهیم کرد.

صدیقه صادقین