صدها سند لانه جاسوسی هنوز رمزگشایی نشده است
استاد حوزه و دانشگاه گفت: نزدیک به نیمقرن از حادثه تسخیر سفارت آمریکا میگذرد، اما هنوز صدها سند از اسنادی که دانشجویان پیرو خط امام(ره) از سفارت آمریکا بهدست آوردند، رمزگشایی نشده است و ما با خلأ روایت ایرانی از این حادثه تاریخی مواجهیم.
۱۳ آبان، سالروز تسخیر لانه جاسوسی آمریکاست و بازخوانی این رویداد تاریخی، بیش از هر زمان دیگری حائز اهمیت شمرده میشود؛ حادثهای که امام خمینی(ره) آن را «انقلاب دوم» نامید و نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی و روابط ایران و آمریکا رقم زد. با وجود گذشت بیش از چهار دهه از آن روز، هنوز هم اسناد فراوانی از درون سفارت آمریکا باقی مانده که رمزگشایی کامل نشده است و روایتهای ناگفتهای از پشت پرده سیاست و جاسوسی آمریکا در ایران را در خود پنهان دارد. در گفتوگویی که خبرنگار ایکنا از اصفهان با حجتالاسلام مهدی اژهای، استاد حوزه و دانشگاه کرده است، وی ضمن مرور دو نوبت اشغال سفارت آمریکا، به تحلیل اهمیت اسناد کشفشده و نقش کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» در بازسازی روایت اصیل ایرانی از این واقعه میپردازد؛ اثری که رهبر معظم انقلاب اسلامی از آن با عنوان «گزارشی متقن و پرفایده از حادثه مهم تسخیر لانه جاسوسی» یاد کردهاند. در ادامه، این گفتوگو را میخوانیم.
ایکنا ـ با توجه به گذشت بیش از چهار دهه از واقعه تاریخی تسخیر لانه جاسوسی آمریکا، ارزیابی شما از این رویداد و تفاوت دو مرتبه تسخیر سفارت آمریکا چیست؟
تسخیر سفارت آمریکا در ایران، دو بار اتفاق افتاد. مرتبه اول، در ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ و فقط چند روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که گروهی مشکوک به اشغال سفارت اقدام کردند؛ اما در مرتبه دوم، دانشجویان انجمن اسلامی و پیرو خط امام(ره) در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ به این اقدام دست زدند. این بار، حرکت آنان مورد تأیید امام راحل(ره)، نهادهای انقلابی و عموم مردم ایران قرار گرفت.
نزدیک به نیمقرن از آن واقعه میگذرد؛ اما هنوز صدها سند از اسنادی که دانشجویان پیرو خط امام(ره) از سفارت آمریکا به دست آوردند، رمزگشایی نشده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در تقریظی که سال گذشته بر کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» نوشتند، بر اهمیت این اسناد تأکید کردند و فرمودند که این کتاب، گزارشی متقن و پرفایده از یکی از مهمترین حوادث تاریخ انقلاب اسلامی است. ایشان همچنین یادآور شدند که آشنایی نسل جوان با اسناد لانه جاسوسی و گنجاندن آنها در کتابهای درسی ضرورتی انکارناپذیر است.
رهبر معظم انقلاب در تقریظ خود تصریح کردند: «این، گزارشی متقن و پرفایده از حادثه مهم تسخیر لانه جاسوسی در سال ۵۸ است. این کتاب پرکننده یکی از خلأهای رسانهای و تبلیغاتی ماست. ما به جنگ روایتها در پیکارهای جهانی توجه لازم را نکردهایم و دشمنان از غفلت ما بهره برده و بسیاری از حوادث را وارونه نشان دادهاند.»
ایشان که این کتاب را در مهرماه سال ۱۴۰۳ مطالعه کرده بودند، افزودند: «باید از نویسنده این کتاب و تلاش ارزشمندش قدردانی شود؛ زیرا اقدام او در این عرصه هوشیارانه است. نثر کتاب روان و رسا، تحقیق و تحلیلهای آن منطقی، صادقانه و قانعکننده و نام انتخابشده برای کتاب نیز بسیار عالی است.»
ایکنا ـ درباره کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» که از سوی رهبر معظم انقلاب مورد تقدیر قرار گرفته، چه نکاتی قابل توجه است و چرا آن را اثری مهم در رمزگشایی اسناد لانه جاسوسی میدانند؟
کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» نوشته محمد محبوبی، در ۵۹۴ صفحه از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی منتشر شده است. نویسنده در ۱۲ فصل و ۴۶۴ صفحه، به شرح مستند روایت خود از واقعه تسخیر سفارت آمریکا پرداخته و ۱۳۰ صفحه پایانی را به منابع، تصاویر، اسناد و فهرست اعلام اختصاص داده است.
این کتاب روایتی مستند از فعالیتهای اطلاعاتی و عملیاتی آمریکا در ایران پس از انقلاب ارائه میدهد و روابط ایران و آمریکا را از روز تسخیر سفارت در آبان ۱۳۵۸ تا آزادی گروگانها در دی ۱۳۵۹ بهصورت جامع بررسی میکند؛ همچنین بخشی از اسناد منتشرنشده سرویس اطلاعاتی آمریکا برای نخستین بار در این اثر انتشار یافته است.
آقای محبوبی در مقدمه کتاب مینویسد که هدف او، تشریح نقطه آغاز روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ بر پایه اسناد معتبر است. وی تصریح میکند که شرح دقیق این روابط جز با بررسی واقعه تسخیر سفارت آمریکا ممکن نیست. عنوان کتاب، «ایستگاه خیابان روزولت» به این واقعیت اشاره دارد که سفارت آمریکا در تهران که در امتداد خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) قرار داشت، بیش از آنکه سفارتخانهای سیاسی باشد، بهمنزله ایستگاه سازمان سیا با مأموریتهای اطلاعاتی و عملیاتی عمل میکرد.
محبوبی در ادامه مینویسد: «واقعه ۱۳ آبان ۱۳۵۸ نقطه عطفی در سپهر سیاست ایران است، بهگونهای که همه ناظران و بازیگران سیاسی باید در این ایستگاه توقف و موضع خود را نسبت به آن روشن کنند. تسخیر سفارت آمریکا نه هیجانی زودگذر، بلکه انفجار خشم فروخفته ملت ایران نسبت به سالها مداخله آمریکا در امور داخلی کشور بود. سرآغاز این مداخلات را باید در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ جستوجو کرد؛ کودتایی که با طراحی و اجرای سازمان سیا، دولت قانونی دکتر محمد مصدق سرنگون شد و پیامد آن، شکست نهضت ملیشدن صنعت نفت، برقراری حکومت نظامی و سرکوب نیروهای ملیگرا بود.
در بخش دیگری از کتاب آمده است که پیامد کودتای ۱۳۳۲، سرخوردگی و رکود سیاسی عمیقی در جامعه ایران بود که تا سالها ادامه یافت. نویسنده تأکید میکند که این اثر میکوشد تا با اتکا به منابع دست اول و اسناد رسمی، روایت ایرانی از روابط دو کشور را بازگو کند. عمده منابع کتاب، سندهای تاریخی، خاطرات مکتوب دستاندرکاران، مطبوعات و خبرگزاریهای آن دوران است.
وی یادآور میشود: تکیهگاه اصلی کتاب، اسناد رسمی به دست آمده از مراکز گوناگون ایرانی و غیرایرانی است. چند 10 هزار سند فارسی و انگلیسی بررسی شده و گزیدهای از آنها در کتاب بهکار رفته است. غنیترین منبع نیز همان اسناد کشفشده از سفارت آمریکاست که از سوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) در طول سالیان متمادی بررسی، ترجمه و منتشر شده است. این اسناد به روشنی کنشگری آمریکاییها را در ایران بازتاب میدهد و منبعی بیبدیل برای رمزگشایی و قفلشکنی از تاریخ روابط ایران و آمریکا در آن دوران بهشمار میآید.
ایکنا ـ به اسناد بهدستآمده از سفارت آمریکا اشاره کردید. این اسناد تا چه اندازه در شناخت فعالیتهای اطلاعاتی آمریکا در ایران مؤثر بوده و چرا بخشی از آنها هنوز رمزگشایی نشده است؟
اغلب اسنادی که از سفارت آمریکا در تهران به دست دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) رسید، کنشگری و فعالیتهای اطلاعاتی آمریکاییها را در ایران بهصورت روشن و گویا بیان میکند؛ اما بخش کوچکتری از آنها، بهویژه سندهای مربوط به ایستگاه سازمان سیا در تهران، به رمزگشایی و قفلشکنی نیاز دارد. این اسناد حاوی کدها و اصطلاحات خاص امنیتی است که تحلیل آنها هنوز ادامه دارد.
آقای محبوبی، پژوهشگر تاریخ معاصر و نویسنده کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» در ادامه مطالعات خود، نکته مهمی مطرح میکند. او میگوید: «در حالی که تعداد زیادی از مقامات و شخصیتهای آمریکایی خاطرات خود را درباره ماجرای گروگانگیری و حضورشان در ایران نوشته و منتشر کردهاند، از سوی ایرانیان چنین کاری بهندرت صورت گرفته است. همین نسبت در میان دانشجویان و گروگانها نیز برقرار است. از ۵۲ گروگان آمریکایی، مجموعهای انبوه از خاطرات و مستندها در دسترس است؛ اما از میان حدود ۴۰۰ دانشجوی مسلمان پیرو خط امام(ره)، آثار خاطرات منتشرشده به تعداد انگشتان یک دست هم نمیرسد.»
نویسنده تأکید میکند که بسیاری از منابع دست اول انگلیسی، چه اسناد و چه خاطرات و مطبوعات، تاکنون به فارسی ترجمه نشده و ترجمه و بازخوانی آنها بر عهده خود او بوده است. این مسئله اهمیت مضاعف پژوهش حاضر را نشان میدهد؛ زیرا کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» تلاشی برای پرکردن خلأ بزرگ در روایت ایرانی از این حادثه تاریخی است.
ایکنا ـ در پایان بیان کنید که آیا در کتاب «ایستگاه خیابان روزولت»، به پیشینه تاریخی حضور آمریکا در ایران نیز اشاره شده است؟ درباره این بخش و بخشی از رویدادهای کمتر گفتهشده، توضیح دهید.
بله، نویسنده روایت خود را از دوران قاجار آغاز و تاریخ روابط ایران و آمریکا را از همان زمان دنبال میکند. او مینویسد: «تا سالهای قدرتگیری رضاشاه، سفارت آمریکا در تهران ملکی از آن خود نداشت. نخستین سفارتخانه آمریکا، عمارت و باغ ییلاقی بزرگی در نزدیکی ده جعفرآباد شمیران، بیرون از دروازههای شهر تهران بود که ساموئل بنجامین، نخستین وزیرمختار آمریکا آن را اجاره کرده بود. بنجامین در سفرنامه خود آورده است که خزانهداری آمریکا بهدلیل کسری بودجه و مخالفت کنگره، امکان خرید ملک یا حتی اجاره طولانیمدت برای سفارت را نداشت.
محبوبی سپس به تصمیم سیاستمداران آمریکایی برای خرید ساختمان کنونی سفارت اشاره میکند. در آبان ۱۳۰۷، این ساختمان به مبلغ ۶۰ هزار دلار خریداری شد. این اقدام بعدها بر نامگذاری معابر آن منطقه نیز اثر گذاشت، بهگونهای که در سال ۱۳۲۲، شهردار تهران برای تجلیل از رهبران کشورهای شرکتکننده در کنفرانس تهران، سه خیابان پایتخت را به نامهای چرچیل، استالین و روزولت نامگذاری کرد.
او در ادامه با بررسی دوران جنگ سرد مینویسد که سفارت آمریکا در تهران در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی صرفاً مقر ایستگاه سیا نبود، بلکه بهمراتب فراتر از آن، پایگاه مهم اطلاعاتی آمریکا در غرب آسیا محسوب میشد. گستره فعالیت آن از دریای مدیترانه تا خلیج فارس امتداد داشت. به همین دلیل، پس از سقوط سفارت، اسناد بیشماری درباره تحولات کشورهای منطقه از درون آن به دست آمد.
از مجموع ۷۸ جلد کتاب اسناد لانه جاسوسی، هفت جلد به شوروی، سه جلد به فلسطین، دو جلد به افغانستان، دو جلد به کویت و هر کدام یک جلد به ترکیه، مصر، عربستان و عراق اختصاص یافته است.
محبوبی در بخشی دیگر از کتاب، به نخستین حمله به سفارت آمریکا، فقط سه روز پس از پیروزی انقلاب میپردازد. او روایت میکند که صبح روز ۲۵ بهمن ۱۳۵۷، هنگامی که تفنگدار دریایی در مقابل در خیابان روزولت نگهبانی میداد، ناگهان متوجه کاهش رفتوآمد در تقاطع تخت جمشید ـ روزولت شد.
در ساعت ۱۰:۳۰ همان روز، گروهی مسلح ناشناس به سفارت حمله کردند و درگیری شدیدی میان آنها و تفنگداران آمریکایی درگرفت. مهاجمان با بالارفتن از دیوارهای سفارت و شکستن قفل در اصلی، وارد محوطه شدند. کامیونهایی حامل نیروهای بیشتر به محل آمدند و بعضی از دفاتر و بخشهای ساختمان کنسولی تفتیش شد. هرچند تفنگداران آمریکایی با پرتاب گاز اشکآور مقاومت کردند، اما مهاجمان سرانجام وارد بخش پارک موتوری سفارت شدند و چند نفر از کارکنان آمریکایی را بازداشت کردند.
این رویداد که سه روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد، مقدمهای بر سلسله حوادثی بود که در نهایت به تسخیر رسمی سفارت در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ انجامید؛ واقعهای که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، یکی از مقاطع تعیینکننده و عبرتآموز تاریخ معاصر ایران است.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
