اسلام و دوگانه کمیت یا کیفیت جمعیت
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اسلام نگاه چندبعدی به مسئله افزایش جمعیت دارد و آن را به‌مثابه فریضه‌ای اجتماعی مورد تأکید قرار داده است، اگرچه در منظومه تربیتی اسلام، کیفیت جمعیت مسلمانان نیز جایگاهی بس رفیع دارد.
یکی از مسائل اساسی در حوزه جمعیت، دوگانه کمیت در مقابل کیفیت است. در متون و منابع اسلامی، افزایش جمعیت در جامعه مسلمانان همواره مورد تأکید قرار گرفته؛ اما پرسش اصلی اینجاست که آیا قرآن و روایات علاوه بر توجه به افزایش کمیت، به ارتقای کیفیت جمعیت نیز توجه دارند؟ در نگاه اسلام به مسئله فرزندآوری و جمعیت، کمیت مقدم است یا کیفیت، یا اینکه هیچ‌یک بر دیگری برتری ندارد و هر دو به‌صورت موازی حائز اهمیت هستند؟ پرسش دیگری که در این خصوص مطرح است اینکه، اگر اسلام در موضوع جمعیت، علاوه بر کمیت، به کیفیت نیز توجه دارد، حد مطلوب این کیفیت و شاخص‌های سنجش آن کدام است؟ پاسخ به این پرسش‌ها تأثیر مستقیمی بر تعیین تعداد اعضای یک خانواده و به‌تبع آن، جمعیت مسلمانان خواهد داشت. به‌مناسبت روز ملی جمعیت و فرزندآوری، در دو یادداشت پیاپی، پاسخ به این پرسش‌ها بررسی می‌شود.
کمیت جمعیت از منظر دین
در منابع و آموزه‌های اسلامی، اعم از آیات قرآن و روایات حضرات معصومین(ع)، بر افزایش کمیت جمعیت تأکید و سفارش وافر شده که در ادامه به بخشی از آن‌ها اشاره خواهد شد.
هماهنگی تکثیر نسل با نظام آفرینش: در آیات قرآن، افزایش جمعیت، بخشی از نظام حکیمانه آفرینش معرفی شده است. خداوند در سوره نساء می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً...؛ ای مردم! از مخالفت با فرمان‌های پروردگارتان بپرهیزید، آنکه شما را از یک تن آفرید و جفتش را نیز از جنس او پدید آورد و از آن دو تن، مردان و زنان بسیاری را پراکنده و منتشر کرد.»
انتشار نسل فراوان انسان‌ها از طریق پیوند زناشویی، در متن نظام آفرینش قرار داده شده و اراده خدا بر تحقق آن است. این آیه به زیبایی نشان می‌دهد که پراکندگی و گسترش نسل بشر با قید «کثیراً» از ارکان خلقت است. مفسران بزرگی مانند علامه طباطبایی(ره) در المیزان بر این نکته تأکید دارند که تولید نسل فراوان جزئی از حکمت الهی در آفرینش انسان محسوب می‌شود.
آمادگی نظامی و قدرت جمعیتی: قرآن در سوره انفال بر اهمیت قدرت جمعیتی در مواجهه با دشمنان تأکید می‌کند: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ...؛ و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید، از نیرو و نفرات و سازوبرگ جنگی و اسبان ورزیده برای جنگ آماده کنید.» (انفال، ۶۰)
مفسران معتقدند که واژه «قوه» در این آیه شامل نیروی انسانی و جمعیت جوان نیز می‌شود. این دیدگاه مورد تأیید رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است. ایشان می‌فرماید: «حفظ جمعیت جوان کشور خود یکی از ابزارهای قوت است.» نکته‌ای که با بررسی آمارهای جهانی نیز اثبات می‌شود؛ چراکه کشورهای دارای جمعیت جوان‌تر معمولاً از اقتدار نظامی بیشتری برخوردارند.
فرزندان فراوان؛ پاداش استغفار: در سوره نوح، خداوند به پیامبرش می‌آموزد که به مردم بگوید: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا، یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا، وَیُمْدِدْکُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ...؛ از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است تا باران‌هاى پربرکت آسمان را پى‌در‌پى بر شما فرستد و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند.» (نوح/ ۱۰ ـ ۱۲)
براساس این آیه، افزایش تعداد فرزندان یکی از پاداش‌های الهی برای استغفارکنندگان محسوب می‌شود. در تفسیر نورالثقلین به این نکته اشاره شده که واژه «بَنِین» به‌صورت نکره آمده که نشانه کثرت است. علامه طباطبایی(ره) در المیزان نیز تأکید می‌کند که این آیات به وضوح نشان‌دهنده آن است که افزایش نسل از الطاف خاص الهی و برکت در مال و فرزند از نتایج استغفار است.
مباهات پیامبر(ص) به کثرت امت: روایات معتبری از ائمه(ع) نقل شده است که براساس آن‌ها، پیامبر اکرم(ص) به فراوانی امت خود مباهات می‌کند. امام صادق(ع) از پیامبر(ص) نقل می‌کند: «أَکْثِرُوا الْوَلَدَ أُکاثِرْ بِکُمُ الْأُمَمَ غَدًا؛ فرزندانتان را زياد كنيد كه من فردا با فراوانى شما بر ديگر امتها افتخار می‌كنم.» (الکافی، ج ۱۱، ص ۳۲۸) شیخ کلینی این روایت را در باب «استحباب تزویج» آورده که نشان‌دهنده جایگاه ویژه این موضوع در فقه اسلامی است.
همچنین امام سجاد(ع) در دعای بیست‌وپنجم صحیفه سجادیه می‌فرماید: «اللَّهُمَّ... کَثِّرْ عَدَدَهُمْ؛ خداوندا! تعدادشان را زیاد کن» که نشان‌دهنده اهمیت افزایش جمعیت در نگاه ائمه معصومین(ع) است.
این مجموعه آیات و روایات نشان می‌دهد که افزایش جمعیت در اسلام از چند منظر مورد توجه قرار گرفته است. فرزندآوری به‌مثابه بخشی از نظام حکیمانه آفرینش، عامل تثبیت قدرت و اقتدار امت اسلامی، نشانه رحمت و برکت الهی و سنتی محسوب می‌شود که در سیره معصومین(ع) به شدت بر آن تأکید شده است. این نگاه چندبعدی نشان می‌دهد که اسلام به مسئله افزایش جمعیت توجه وافی داشته و آن را به‌مثابه فریضه‌ای اجتماعی مورد تأکید قرار داده است؛ البته در منظومه تربیتی اسلام، کیفیت جمعیت مسلمانان نیز جایگاهی بس رفیع دارد که با دقتی کم‌نظیر در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) ترسیم شده و در یادداشت بعدی به تبیین آن پرداخته خواهد شد.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
