شهر دوستدار کودک؛ کلید رشد و جوانی جمعیت
زمانی که وضعیت محله و شهری، کودک‌ستیز باشد و بستری برای رشد و پرورش کودکان فراهم نباشد، تمایل برای فرزندآوری کاهش پیدا می‌کند؛ کودکان زبان مشترک جهان و سبب وفاق ملی و بین‌المللی هستند، در نتیجه نباید به بستر رشد آن‌ها بی‌توجهی کرد.
از ۲۴ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه، هفته ملی جمعیت نامیده شده است. به همین مناسبت، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گزارش پیش رو به شهر دوستدار کودک که سبب ایجاد امکانات و فرصت‌ها برای رشد و پرورش کودکان و نوجوانان، جوانی جمعیت و افزایش آن می‌شود، پرداخته است؛ چرا که امروز این الگوی شهری با وجود تلاش‌های دغدغه‌مندان این حوزه، مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته و سبب شده است تا اصفهان و آینده‌سازان آن از فرصت‌های متفاوت محروم شوند.
شهر؛ آموزش و پرورش دوم کودکان
اکثر ما تصور می‌کنیم این فقط آموزش و پرورش است که نقش مهمی در توسعه ذهنی و رشد شخصیتی کودکان دارد. درست است که این سازمان با ایجاد فضایی برای یادگیری، تربیت نسل‌هایی را به عهده دارد که قادر به تحلیل و تفکر منطقی، حل مسئله، ارتباطات مؤثر و همکاری با دیگران باشند، اما آموزش و پرورش تنها سازمان تأثیرگذار بر پرورش کودکان و نوجوانان نیست.
انسان از کودکی در ارتباط با محیط اطراف خود است و فضای زندگی نقش مهمی بر رفتار او دارد. تأثیر محیط بر ذهن و تفکر کودک، از مهم‌ترین مسائلی‌ست که به دنبال گسترش شهرها و کمبود فضا، توجه محققان علوم تربیتی و معماری را به خود جلب کرده است تا از طریق این محیط‌ها بتوان خلاقیت را در کودکان به نحو احسن پرورش داد. محیط می‌تواند با ویژگی دسترسی به مفاهیم ذهنی جدید و کسب مهارت‌های بیشتر، بستر مناسبی برای رشد و پرورش خلاقیت کودکان فراهم آورد؛ بنابراین یکی از عوامل تأثیرگذار بر رشد و پرورش کودکان و نوجوانان، فضاهای شهری‌ست که گزارش پیش رو می‌کوشد تا به بررسی آن بپردازد.
کدام فضاهای شهری برای کودکان و نوجوانان مناسب است
عاطفه اژه‌ای، روان‌درمانگر کودک درباره ویژگی‌های فضای شهری مناسب برای کودکان به خبرنگار ایکنا از اصفهان اظهار کرد: زمانی که فضایی در سطح شهر برای کودکان و نوجوانان طراحی می‌کنیم، باید سه نیاز اصلی کودک را در نظر بگیریم که شامل خودمختاری (مکانی که کودک احساس کند خودش تصمیم‌گیرنده است)، نیاز به شایستگی (مکانی که کودک احساس کند توانمند است و می‌تواند چالش‌ها را پشت سر بگذارد) و ارتباط است. اگر محیط‌های شهری بتواند این سه ویژگی را تأمین کند، می‌توانیم شاهد رشد بسیار خوبی در ابعاد روانی، اجتماعی و جسمی کودکان باشیم.
برای فراهم‌کردن محیطی که کودکان در آن به بهترین شکل رشد و پرورش پیدا کنند، روز چهاردهم بهمن‌ماه ۱۳۹۹ در مراسمی که در اصفهان با حضور مقامات بلندپایه وزارت کشور، وزارت امور خارجه، دفتر یونیسف در ایران، استاندار و شهردار اصفهان برگزار شد، مندیپ اوبرایان، نماینده دفتر یونیسف در ایران به‌صورت رسمی لوگوی کاندیداتوری ابتکار شهر دوستدار کودک را به شهردار اصفهان داد.
شهر دوستدار کودک، شهری‌ست که نیازهای کودکان را در کانون توجه قرار دهد و تلاشی در راستای توسعه، مناسب‌سازی و بسترسازی از منظر کالبدی و اجتماعی شهر برای فعالیت کودکان است تا آن‌ها نیز مانند سایر شهروندان بتوانند منطبق با نیازهای‌شان در شهر زندگی کنند و زمینه‌ساز رشد و ارتقای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی، اعم از امنیت، نشاط، سلامت و... کودکان است. این رویکرد مدیریت شهری در زمره شهرهای زیست‌پذیر قرار می‌گیرد و با هدف ارتقای کیفی زندگی کودکان در شهر فعالیت می‌کند. تلاش برای ارتقای کیفیت زندگی کودکان در شهر اصفهان با تأکید بر ابعاد رشدی آن‌ها شامل رشد شناختی، جسمانی، اجتماعی، هیجانی، معنوی و... صورت می‌گیرد.
داستان اصفهان شهر دوستدار کودک
علیرضا نوروزی، مسئول گروه شهر دوستدار کودک معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان در ابتدا به روایت داستان انتخاب اصفهان، شهر دوستدار کودک پرداخت و گفت: در سال ۱۳۹۲ مفهوم شهر دوستدار کودک را معرفی کردم؛ با وجود اینکه مفهومی علمی بود، برخی از اعضای شورای شهر آن را به سخره می‌گرفتند و در یک سال ابتدایی آن را جدی نگرفتند. آغازکننده راه تهران بود؛ اما تهران شهری نبود که بتواند این برند را داشته باشد؛ چراکه شهری شلوغ، آلوده، سرشار از کودک کار و... بود و کسی آن را با این شرایط، در جایگاه شهر دوستدار کودک نمی‌پذیرفت؛ سپس موضوع را با شهردار و استاندار مطرح کردم. به همت آن‌ها و مکاتباتی که با وزارت کشور داشتند، وزارت کشور نسبت به موضوع حساس شد؛ بنابراین به اصفهان آمدند و امکانات شهر را بررسی کردند. از طرف دیگر، شهرداری اصفهان الزامات مدنظر وزارت کشور را عملی کرد؛ در نتیجه با وجود نیروی متخصصی که این شهر در حوزه شهر دوستدار کودک دارد و همچنین آوازه و ظرفیت‌های این شهر، وزارت کشور به این نتیجه رسید که اصفهان را اولین شهر دوستدار کودک ایران و سومین شهر دوستدار کودک خاورمیانه به دنیا معرفی کند. اکنون در ایران، ۱۲ شهر پایلوت دوستدار کودک داریم و اصفهان تنها شهر رسمی دوستدار کودک در کشور است.
وی اهمیت‌دادن به کودکان را در همه حوزه‌ها الزامی دانست و به نامهربانی‌هایی اشاره کرد که در حق آینده‌سازان کشور شده است و اضافه کرد: نه‌تنها در حوزه مدیریت شهری، بلکه در کل جامعه باید به کودکان اهمیت داد. کشورهای پیشرفته و در حال توسعه بر کودکان تأکید دارند و آن‌ها را دروازه ورود به تمدن می‌دانند. کودک گروه اجتماعی پایه است و دوران سرنوشت‌ساز نوجوانی، جوانی، میان‌سالی و کهن‌سالی را در پیش دارد که همه این دوره‌ها به سبک زندگی شخص در دوران کودکی و نوجوانی وابسته است. بسیاری از خدمات و فعالیت‌ها از سوی خانواده به کودک عرضه نمی‌شود؛ برای نمونه فضای ناامن داخل محله، فقدان فضای باز، فقدان مدرسه و... را خانواده نمی‌تواند کنترل کند، شهرداری باید کنترل کند.
مسئول گروه شهر دوستدار کودک شهرداری اصفهان تصریح کرد: متأسفانه در چند دهه اخیر فعالیت‌های باکیفیتی در حوزه کودک نداشته‌ایم و شهرداری هم با وجود ماده 155 قانون شهرداری‌ها که در آن به توسعه فضاهای بازی کودکان از سوی شهرداری تأکید شده، به خوبی توجه نکرده است. اهمیت‌دادن مدیریت شهری به کودکان به این دلیل است که کودکان و نوجوانان در سیستم شهرداری حضور ندارند و نمی‌توانند از حقوق خود دفاع کنند، در صورتی که شاهد حضور بانوان، آقایان، جوانان، میانسالان و سایر اقشار در مدیریت شهری هستیم و صدای رسای آن‌ها را می‌شنویم؛ بنابراین کودکان برای دفاع از حقوق خودشان باید نمایندگانی داشته باشند. از آنجایی که در گذشته کودکان در مدیریت شهری نمایندگانی نداشتند، خدماتی برای آن‌ها عرضه نشده است.
اما و اگرهای اصفهان در جایگاه شهر دوستدار کودک
حالا که صحبت از کوتاهی در عرضه‌نشدن خدمات به کودکان شد، چرایی عقب‌افتادگی اصفهان در اجرای برنامه‌های شهر دوستدار کودک را از وی جویا شدیم. نوروزی در پاسخ به این سؤال که چرا اولین و تنها شهر رسمی دوستدار کودک در مقایسه با 12 شهر پایلوت دوستدار کودک در ایران، برنامه‌هایش در بازه زمانی بسیار محدود و در بعضی حوزه‌ها کاملاً متوقف شد، گفت: شورای اجرایی شهر دوستدار کودک سال گذشته راه افتاد. در این چند سال به شهر دوستدار کودک بی‌محبتی شد و اصفهان از سایر شهرها عقب افتاده است. البته اکنون در تلاش هستیم و این عقب‌افتادگی را جبران می‌کنیم. حدود سه سال اداره شهر دوستدار کودک به‌دلایل متعدد به سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری واگذار شد، در صورتی که دستورالعمل وزارت کشور این بود که اداره شهر دوستدار کودک در معاونت شهرسازی باشد.
وی تأکید کرد: اقدامات شهر دوستدار کودک جنبه عمرانی و برنامه‌ریزی دارد و جنبه فرهنگی آن کمتر است. این اتفاق باعث شد که اقدامات اصفهان حدود سه سال عملی نشود. خدا را شکر، شهردار اصفهان و اعضای شورای شهر متوجه این اتفاق شدند و اداره شهر دوستدار کودک دوباره ذیل معاونت شهرسازی و معماری قرار گرفت. زمانی که وحدت رویه‌ای در سراسر کشور وجود دارد و ما برخلاف آن عمل کنیم، خودمان ضرر خواهیم کرد. اصفهان با وجود اینکه خودش رهبر شهر دوستدار کودک بود، دچار خطا شد. مدیریت شهری تصور می‌کرد که اگر در این بازه زمانی سه ساله، پروژه‌ای با نام کودک اجرا کند، الزاماً دوستدار کودک است، در حالی که هر چیزی عنوان کودک داشته باشد، دوستدار کودک نیست و حتی ممکن است ضد کودک باشد.
مسئول گروه شهر دوستدار کودک شهرداری اصفهان ادامه داد: در بازه زمانی سه ساله‌ای که درباره آن گفت‌وگو کردیم، در محله حصه بازیکده‌ای ایجاد شد که اقدام پسندیده‌ای بود؛ اما در طراحی و احداث آن متأسفانه فضای خوبی طراحی و اجرا نشد. ناهمانگی با شهر دوستدار کودک و نبود نظارت سبب شد تا هزینه‌ها در طرح‌های نسبتاً مطلوب صرف شود و مشکلاتی نیز به دنبال داشته باشد. بسیاری از طرح‌ها در این بازه زمانی سه ساله، مانند اتاق‌های مادر و کودک که متوقف و به انبار تبدیل شده بود، اکنون احصا شده است. در بودجه سال جاری نیز چند اتاق مادر و کودک را در محور چهارباغ اصفهان و باغ غدیر اضافه کردیم؛ البته پیشنهاد ما برای اضافه‌کردن اتاق‌های مادر و کودک 10 مورد بود که دو مورد پذیرفته شد.
پیامدهای بی‌توجهی به الزامات شهر دوستدار کودک
وی افزود: متعجبم که چرا اتاق‌های مادر و کودک که حق کودکان و بانوان است و پروژه‌های کم‌هزینه شهر دوستدار کودک اصفهان هستند، به کندی پیش می‌رود. یونیسف نیز رنگ اصفهان را یک درجه به عقب برگرداند و ما از آبی به نارنجی تبدیل شدیم؛ چرا که با وزارت کشور همکاری نداشتیم، اقدامات و برنامه‌های لازم نیز انجام نشد و ما به اوایل دهه 90 برگشتیم و بعضی از اقدامات را از ابتدا پیگیری کردیم. باید به این نکته توجه کرد که در حوزه بین‌الملل ارتباطات باید حساب‌شده باشد تا دچار زیان نشویم؛ البته ما دوباره با یونیسف ارتباط گرفتیم و دستور‌العمل‌هایی را که داشتند و سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری تهیه نکرده بود، مانند اطلس شهری کودکان را پیگیری کردیم. همه تلاشمان را انجام دادیم تا آبروی شهر دوستدار کودک را حفظ کنیم.
نوروزی در ادامه به نقش شهرداری در افزایش جمعیت و جوانی جمعیت اشاره کرد و گفت: دشمنی با کودکان قابل درک نیست و تعطیل‌کردن طرح‌های شهر دوستدار کودک دشمنی با آن‌هاست. از طرفی نقش شهرداری در افزایش جمعیت و جوانی جمعیت این نیست که شعار فرزندآوری بدهد، بلکه باید زیرساخت‌های مربوط به کودک را فراهم کند. زمانی که کودکی به دنیا می‌آید، در محله خود به خدمات گوناگون نیاز دارد؛ ولی متأسفانه اکنون ما این خدمات را نداریم. زمانی که وضعیت محله و شهر، کودک‌ستیز باشد و بستری برای رشد و پرورش کودکان فراهم نباشد، تمایل برای فرزندآوری کاهش پیدا می‌کند. کودکان زبان مشترک جهان و سبب وفاق ملی و بین‌المللی هستند؛ در نتیجه نباید به بستر رشد آن‌ها بی‌توجهی کرد.
وی تصریح کرد: برخی معترض‌اند که چرا شهر اصفهان چندین برند دارد. برندینگ‌شدن اصفهان در حوزه‌های گوناگون اتفاقی خوب است و نباید با آن مخالفت کرد. در ابتدا با اینکه اصفهان شهر دوستدار کودک شود، مخالفت می‌کردند، در صورتی که یونیسف براساس فرهنگ کشورها به آن‌ها پیشنهاد می‌دهد و ما براساس فرهنگ خودمان این روند را آزادانه پیگیری می‌کنیم و اگر یونیسف صحبتی می‌کند، در حد مشاوره است. اگر از این فرایندها فاصله بگیریم، خودمان عقب خواهیم افتاد و ضرر می‌کنیم. اینکه در حوزه بین‌الملل اصفهان را شهر دوستدار کودک بشناسند، بسیار بااهمیت است.
شهر دوستدار کودک دوباره جان می‌گیرد
مسئول گروه شهر دوستدار کودک شهرداری اصفهان در انتهای گفت‌وگو از اقدامات انجام‌شده گفت و افزود: یکی از خسارت‌هایی که در 10 سال اخیر در اجرای برنامه‌های شهر دوستدار کودک داشتیم، این بود که زیاد اسباب‌کشی کردیم؛ از معاونت فرهنگی به معاونت شهرسازی، از معاونت شهرسازی به سازمان فرهنگی و دوباره به معاونت شهرسازی برگشتیم. نکته جالب این است که اگر طبق دستوالعمل پیش رفته بودند، اکنون این مشکلات ایجاد نمی‌شد.
وی اظهار کرد: در شهریورماه سال گذشته که گروه «شهر دوستدار کودک» در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان راه‌اندازی شد، در اولین گام داده‌های پراکنده را جمع‌آوری کردیم. طرح‌های اتاق مادر و کودک، بازیکده‌های محلی و همچنین طرح بزرگ شهر آرزوها را که موجب تقویت اصفهان به لحاظ گردشگری می‌شود، معرفی کردیم. بعضی از طرح‌ها به بودجه سال 1403 رسید و بعضی به بودجه سال آینده. خدا را شکر همکاری خوبی هم با محلات شکل گرفت و از آنجایی که بیشترین فعالیت کودکان در بستر محله است، قطعاً خروجی خوبی برای کودکان حاصل می‌شود. بخشی از فعالیت ما اصلاح فرایندهای نادرست موجود، فرهنگ‌سازی، آموزش، عرضه خدمات آماری و... است. یکی از سنگین‌ترین طرح‌های شهر دوستدار کودک، مشارکت کودکان در پروژه‌های شهری به‌شمار می‌رود که هنوز به‌صورت جدی اتفاق نیفتاده است و در آینده رخ می‌دهد.
بزرگترین چالش شهر دوستدار کودک
در ادامه با فرزانه کلاهدوزان، رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان گفت‌وگو کردیم تا از علت کم‌توجهی‌ها و اشتباهاتی که در حوزه شهر دوستدار کودک اتفاق افتاده است، آگاه شویم.
وی در ابتدا به اقداماتی که برای بهبود کم‌توجهی‌ها و جبران اشتباهات در این حوزه صورت گرفته است، اشاره کرد و گفت: شهر دوستدار کودک برندی‌ست که بسیار زحمت کشیده شد تا به دست آمد. این شهر به حقوق کودکان و آماده‌شدن بستری مناسب برای حضور آن‌ها در کالبد شهر کمک می‌کند. کودکان توان حمایت از خود را ندارند و به حقوق خود آگاه نیستند؛ بنابراین ما در مقام نمایندگان نیم‌میلیون کودک اصفهانی مطالبات بحق آن‌ها را باید در اولویت قرار دهیم و برند شهر دوستدار کودک را که به‌سختی به دست آمده است، گسترش دهیم. اصفهان از سال 1386 در راستای تحقق شهر دوستدار کودک گام برداشت و بسترسازی آن انجام شد. در سال 1399 شهردار و شورای شهر سابق تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند و فعالیت‌ها در این حوزه شروع شد. پس از بروز مشکلات متفاوت در اجرای برنامه‌های شهر دوستدار کودک با دستور علی قاسم‌زاده، شهردار فعلی اصفهان اداره شهر دوستدار کودک ذیل معاونت شهرسازی دوباره احیا شد.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان بزرگترین چالش شهر دوستدار کودک را گفتمان این شهر دانست و بیان کرد: گفتمان شهر دوستدار کودک باید رایج شود. زمانی که به گفتمان و فرهنگ جامعه‌ای، فرزندآوری و جوانی جمعیت وارد شود، کارها به‌راحتی انجام می‌شود. چالشی که اکنون با آن مواجهیم و باید به آن بپردازیم، گفتمان کرامت، شکوه و احساس راحتی یک کودک و مادر در کالبد شهر است. در فرهنگ ما باید جوانی جمعیت و فرزندآوری نهادینه شود و جزو افتخارات بانوان باشد.
مریم نقیان
انتهای پیام
