انسان در روز از نفس خود زخم می‌خورد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، در یکی از فرازهای خطبه متقین امیرمؤمنان حضرت علی(ع) برای ما از شب اهل تقوا سخن می‌گوید. از قرآن خواندن و اشتیاق‌ها و ترس‌هایشان. از رکوع و سجده‌ها و آنچه از خدای خویش در دل شب می‌خواهند.

«اَمَّا اللَّيْلُ فَصافُّونَ اَقْدامَهُمْ تالينَ لاِجْزاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهُ تَرْتيلاً، يُحَزِّنُونَ بِهِ اَنْفُسَهُمْ، وَ يَسْتَثيرُونَ بِهِ دَواءَ دائِهِمْ. فَاِذا مَرُّوا بِآيَة فيها تَشْويقٌ رَكَنُوا اِلَيْها طَمَعاً، وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ اِلَيْها شَوْقاً، وَ ظَنُّوا اَنَّها نُصْبَ اَعْيُنِهِمْ. وَ اِذا مَرُّوا بِآيَة فيها تَخْويفٌ اَصْغَوْا اِلَيْها مَسامِعَ قُلُوبِهِمْ، وَ ظَنُّوا اَنَّ زَفيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهيقَها فى اُصُولِ آذانِهِمْ. فَهُمْ حانُونَ عَلى اَوْساطِهِمْ، مُفْتَرِشُونَ لِجِباهِهِمْ وَ اَكُفِّهِمْ وَ رُكَبِهِمْ وَ اَطْرافِ اَقْدامِهِمْ، يَطْلُبُونَ اِلَى اللّهِ تَعالى فى فِكاكِ رِقابِهِمْ.»

به هنگام شب براى عبادت برپايند، در حالى‌كه اجزاى قرآن را شمرده و سنجيده تلاوت كنند، خود را به آيات قرآن اندوهگين ساخته، و داروى دردشان را از آن برگيرند. و چون به آيه‌اى بشارتدهنده بگذرند به مورد بشارت طمع كنند، و روحشان از روى شوق به آن خيره گردد، و گمان برند كه مورد بشارت در برابر آنهاست. و چون به آيه‌اى بگذرند كه در آن بيم داده شده گوش دل به آن دهند، و گمان برند شيون و فرياد عذاب بيخ گوش آنان است.

قامت به ركوع خم كرده‌اند، به وقت سجده پيشانى و دست و زانو و انگشتان پا بر زمين مى‌گذارند، و از خداوند آزادى خود را از عذاب مى‌طلبند.

حجت‌‌‌الاسلام والمسلمین منصور کیانی، مدیر حوزه علمیه آیت‌الله قاضی دزفول در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، در توضیح این فراز گفت: با توجه به خطبه متقین، تقوا فراتر از آن چیزی است که آن را می‌شناسیم و «همام» که دید صفات متقین با صفات عادی فرق دارد از هیبت و جلال خدا افتاد. حضرت در بخشی از این خطبه می‌فرماید: «أما الیل فصافون اقدامهم تالین لأجزاء القرآن ...» شب متقین چنین است که روی پا هستند، اجزاء قرآن را تلاوت می‌کنند؛(یعنی سوره یا آیه‌ای می‌خوانند، چون نماز بدون سوره نمی‌شود). یرتلون القرآن ترتیلاً: متقین تلاوت کننده هستند؛ قرآن را با تأنی و درنگ می‌خوانند، گویی قرآن را برای نفس و اعضای خود می‌خوانند؛ نه اینکه بخوانند و رها کنند.

وی اظهار کرد: در روایتی امام صادق(ع) می‌فرماید: آنقدر «الله الصمد» را تکرار کردم که گویا آن را از محضر خدای تعالی می‌شنیدم. قرآن کریم سخن الهی است؛ یک لفظ از آن ممکن است چندین معنا داشته باشند و همه آنها درست باشد؛ وقتی می‌فرماید: «الله الصمد» را چند بار تکرار کردم، گفتن آن تکرار مکررات نیست؛ هر بار گرفتن آنها لذتی دارد و هر یک از آنها به وجه خاص خود برمی‌گردد.

حجت الاسلام و المسلمین کیانی با اشاره به عبارت «یحزنون به أنفسهم» توضیح داد: اینها به حالتی می‌افتند که حالت حزن است. در روایات است که اشک نشان قبولی دعا یا عبادت است؛ این حرف روی یک مبنا قرار دارد؛ تا حزن انسان را فرا نگیرد، گویی دعا و قرآن به اصلش اصابت نکرده است.

پذیرش عبادات دو ملاک دارد/ تفاوت غم و حزن

این مدرس حوزه ادامه داد: پذیرش عبادات دو ملاک دارد؛ یا اینکه انسان به حزن و گریه می‌افتد و یا به تفکر می‌رسد. اگر اینها نباشد معلوم است تأثیری نکرده است. قرآن در چندین آیه به این صفت متقین اشاره دارد؛ «كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ، [فقط] اندكى از شب را مى‏خفتند»(ذاریات، 17) در این آیه قرآن این صفت متقین را تکریم می‌کند.

مدیر مدرسه علمیه آیت‌الله قاضی دزفول افزود: اینها ابتدای شب، قدری می‌خوابند و پس از آن به فرموده قرآن پهلوهایشان را از بسترها جدا می‌کنند و به عبادت برمی‌خیزند. پس از آن حضرت امیرالمؤمنین(ع) حالت‌های متقین را در عبادت‌های شبانه بیان می‌کنند و می‌فرمایند: اینها به وسیله نماز شب و قرآن خواندن در دل شب، خود را به حزن می‌اندازند. حزن هم غیر از غم است؛ غم معمولاً برای امور دنیایی است اما حزن در اینجا غم فراغ است، فرد باتقوا می‌خواهد به معبود خود متصل شود.

انسان در روز از نفس خود زخمی می‌شود

وی گفت: «وَ يَسْتَثيرُونَ بِهِ دَواءَ دائِهِمْ» و از قرآن بهره‌هایی می‌برند که درمان دردهای آنها باشد؛ گویی قرآن مرهمی بر آن زخم‌ها است. بالاخره انسان در روز از نفس خود زخمی می‌شود. انسان در اثر گناهان سنگین می‌شود؛ اینها شب‌ها با قرآن خود را سبک می‌کنند و بر زخم‌هایی که از شیطان و نفس خود خورده‌اند، به این وسیله مرهم می‌گذارند.

حجت الاسلام و المسلمین کیانی با اشاره به بخشی از فراز فوق: «و چون به آيه‌اى بشارتدهنده بگذرند ...» بیان کرد: اهل تقوی وقتی آیات شوق‌انگیز بهشت و لقاء خدا و همنشینی با صالحان را می‌خوانند، مشتاق آنها می‌شوند. به ویژه لقاء رب و لقاء رسول‌الله(ص)، انبیاء الهی و صالحان از خود بهشت شیرین‌تر است و چیزی که از جهنم بدتر است، خود جهنمیان هستند. همنشینی با آنها از جهنم سخت‌تر است.

وی اظهار کرد: برخلاف گناهکاران که از شب به منظور گناه استفاده می‌کنند و از تنهایی می‌ترسند، افراد متّقی از تنهایی و خلوت با خالق خود استقبال می‌کنند و شب‌های آنها مثل روز نورانی و روشن است. وحدت و عزلت برای مردم عادی وحشت‌انگیز است. افراد خاص الهی هستند که وحدت دارند «و أنسوا بما استوحش منه الجاهلون»(با آنچه انسان‌های نادان از آن ترس دارند، انس گرفتند).

این مدرس حوزه گفت: حضرت مولا در ادامه می‌فرماید: «قامت به ركوع خم كرده اند» در این حالت رکوع را می‌فرمایند. گاه نیز کف‌ها، پیشانی و پاها را بر خاک می‌نهند؛ این حالت سجده است. خود قرآن نیز می‌فرماید: «وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا؛ و بر روى زمين مى‏ افتند و مى‏ گريند و بر فروتنى آنها مى‏ افزايد»(اسراء، 109). اینان به خاک می‌افتند و از شوقی که دارند خشوعشان زیاد می‌شود. در روایت می‌فرماید: نزدیک‌ترین حالت به خدا این است که انسان در سجده باشد و گریه کند. انسان‌هایی که این حالت را تجربه کرده‌اند می‌دانند هیچ چیزی مثل گریه در سجده انسان را سبک‌بال نمی‌کند. برای خلوت با خدا انسان اعتقاداٌ وعملا باید قوی باشد.

گناهان روز اگر سنگین باشند مانع عبادت در شب می‌شوند

وی تصریح کرد: یکی دیگر از مشکلاتی که متدیینین برای عبادت در شب‌ها پیش رو دارند، گناهان روز است. گناهان روز اگر سنگین باشند، نمی‌گذارند. خیال انسان اگر خیلی متشتت شد، آمادگی فرد را برای عبادت شب از او می‌گیرد؛ شاعر می‌گوید:

جان همه روز از لگدکوب خیال/وز زیان و سود وز خوف زوال

نی صفا می‌ماندش نی لطف و فر/نی بسوی آسمان راه سفر

این گناهان و خیال‌های پی در پی، پروبال آدمی را برای پروازهای نیمه شب می‌شکنند.

انسان کم معرفت توفیق عبادت‌ شبانه ندارد ولو اینکه گناه نکرده باشد

مدیر مدرسه علمیه آیت‌الله قاضی دزفول اظهار کرد: نکته دیگر اینکه انسان کم معرفت توفیق عبادت‌های شبانه را ندارد ولو اینکه گناه نکرده باشد. پس این موانع یکی اعتقادی است و یکی عملی. بنابراین دلایل اینکه افراد متدین توفیق عبادت‌های شبانه را ندارد، یکی اعتقادی است و دیگر عملی است.

حجت الاسلام و المسلمین کیانی در پایان گفت: از عبارات حضرت علی(ع) برمی‌آید نماز شبی که اینجاست غیر از نماز شبی است که ما می‌خوانیم؛ عبادت فوق‌العاده‌ای است که شیرینی و حلاوت خاصی دارد.