مردم از مدیریت بحران جلوتر هستند / ضرورت توقف دومینوی بی‌اعتمادی
عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان با اشاره به شیوع ویروس کرونا در کشور، گفت: متأسفانه مدیریت بحران در کشور ما به شدت کند عمل می‌کند و خیلی عقب‌تر از مردم است، در نتیجه مردم مدام نگران‌تر می‌شوند.
یاسر رستگار، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه هرمزگان، در گفت‌و‌گو با ایکنا اصفهان، با بیان اینکه وقتی پدیده‌ای تعداد زیادی از افراد را درگیر می‌کند، از حالت صرف اولیه خارج شده و به مسئله‌ای اجتماعی تبدیل می‌شود و در این حالت باید منتظر ابعاد و پیامدهای اجتماعی آن پدیده باشیم، اظهار کرد: با توجه به اینکه شیوع و فراگیری ویروس کرونا بسیار گسترده است، باید آن را به عنوان پدیده‌ای در حوزه جامعه‌شناسی پزشکی مورد بررسی قرار داد و پرداختن به آن صرفاً از منظر پزشکی نمی‌تواند ابعاد این پدیده را برای ما روشن کند.
رسانه‌ها در شناخت کرونا پیشگام بودند
وی افزود: مردم قبل از اینکه به صورت فیزیکال و زیستی با این ویروس رو در رو شوند با آن مواجهه رسانه‌ای پیدا کردند، یعنی به دلیل امکانات رسانه‌ای در دنیا، شاهد اتفاقاتی هستیم که تا قبل از ظهور رسانه به این شکل نبوده است. در واقع اولین باری است که یک بیماری بروز می‌کند و قبل از اینکه جسم ما را درگیر کند به شکل رسانه‌ای آن را تجربه کرده‌ایم. بنابراین ابتدا با بازنمایی رسانه‌ای این ویروس روبرو هستیم و در سطح دوم با شکل واقعی و جامعه‌محور آن.
عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان ادامه داد: قبل از اینکه شیوع کرونا در ایران از سوی نهادهای رسمی اعلام شود، مردم از طریق اخبار رسمی و فضای مجازی با این بیماری روبرو شدند. گستردگی آن و تصاویر هولناکی که از ووهان چین منتشر می‌شد، مثل قرنطینه‌شدن به اشکال عجیب و غریب و پوشیدن لباس‌ها و گان‌ها به شکل خوفناک، هول و هراسی را ایجاد کرده بود. بعد از آن بحثی مطرح شد که یک شرکت هواپیمایی خاص به ترانزیت مسافران چینی ادامه می‌دهد، در حالی که سایر شرکت‌ها این کار را متوقف کرده بودند، همگان نوعی موضع منفی نسبت به این مسئله نشان دادند. به نظر من، اولین ضربه بی‌اعتمادی را همین ماجرا رقم زد و حتی واقعیت قضیه نیز مشخص نشد.
رستگار اضافه کرد: بعد از اینکه اولین موارد ابتلا به این ویروس شناسایی شد نهادهای متولی بحران خیلی کند و دیر عمل کردند، چرا که می‌توانستیم پیش‌بینی کنیم که به زودی این ویروس وارد کشور ما می‌شود و قبل از اینکه به طور رسمی ورود آن اعلام شود باید سایت طراحی می‌کردیم، ستاد تشکیل داده و منابع اطلاعاتی را آماده می‌کردیم، اما علی‌رغم قابل پیش‌بینی بودن این مسئله، وقتی ویروس وارد شد و عده‌ای مبتلا شدند، حال می‌خواهند برای مردمی که در این چند روزه اطلاعات را از طریق فضای مجازی به دست آورده‌اند و اطلاعاتشان به‌روز است، ماجرا را از صفر بیان کنند.
مدیریت بحران کند عمل می‌کند
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مدیریت بحران، سرعت عمل بالا، دقت و تدبیر درست است، گفت: متأسفانه مدیریت بحران در کشور ما به شدت کند عمل می‌کند و خیلی عقب‌تر از مردم است، در نتیجه مردم مدام نگران‌تر می‌شوند، اخبار جدید می‌شنوند و پزشکان عمومی و متخصصان تجربه‌های شخصی‌شان را در قالب فایل‌های صوتی بازنشر می‌دهند، آن وقت بعد از همه این‌ها ستاد تشکیل می‌دهیم تا ببینیم باید چه کار کنیم. متأسفانه این فاصله‌ای که به وجود می‌آید، باعث می‌شود تا میزان رفتارهای هیجانی و پیش‌بینی‌ناپذیر از سوی مردم بیشتر شود، چون وقتی منابع مشخص و قابل اعتماد و با سرعت عمل بالا وجود ندارد، باید انتظار هر رفتاری را از سوی مردم داشت.
عضو هیئت علمیدانشگاه هرمزگان افزود: متأسفانه همچنان تأکید می‌شود که اخبار مربوط به کرونا را از صدا و سیما دریافت کنید، در حالی که در دنیای امروز تلویزیون منبع اصلی دریافت اطلاعات نیست و همگان تلفن همراهی را که در دست دارند، چک می‌کنند. بنابراین به جای اینکه بگوییم اخبار را از طریق صدا و سیما دریافت کنید، باید کانال، صفحه یا سایت خاصی را برای این کار معرفی کنیم تا مردم با گوشی‌هایشان بتوانند به منابع رسمی دسترسی داشته باشند؛ مثلاً آمار مربوط به تعداد مبتلایان می‌تواند به صورت لحظه‌ای در یک سایت معتبر منتشر شود، مثل دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که سایت پایش ابتلا به کرونا را راه‌اندازی کرد و در سطح بسیار گسترده‌ای دست به دست شده است و همه از آن تعریف و تمجید کرده‌اند. اگر همین اقدام در هفته گذشته از سوی وزارت بهداشت انجام می‌شد نه از سوی یک دانشگاه در یک استان، می‌توانست جلوی بسیاری از مسائل را بگیرد. بنابراین بخشی از هیجان‌زدگی که وجود دارد، طبیعی بوده و کاملاً قابل پیش‌بینی است.
وی بیان کرد: در چند روز گذشته، حتی از سوی پزشکان متخصصی که راجع به این بیماری صحبت کرده‌اند، حرف‌های ضد و نقیض زیاد است و این موضوع به ذات این بیماری و ناشناخته بودنش برمی‌گردد. در واقع تمام این ابهامات و تناقضات که به شدت زیاد است، ربطی به منابع غیر معتبر ندارد و به ناشناخته بودن خود بیماری و جدید بودن آن برمی‌گردد. اتفاقاً همین حرف‌های ضد و نقیض از سوی منابع تخصصی و معتبر منتشر شده است، به همین دلیل مردم سرگردان‌اند. نه فقط در ایران، بلکه در اروپا، آمریکا و خود چین نیز این ابهامات وجود دارد، اما متأسفانه در کشور ما بی‌اعتمادی به برخی منابع رسمی، به ابهامات دامن می‌زند. در کشور ما طی شش ماه گذشته، اتفاقات تلخی رخ داده و برخی منابع رسمی در ارائه آمار و گزارش‌های شفاف عملکرد نادرستی داشته‌اند، بنابراین همه این‌ها دست به دست هم داده و ما با زنجیره بی‌اعتمادی در کشورمان روبرو هستیم که من آن را دومینوی بی‌اعتمادی می‌نامم. در نتیجه اکنون که موقعیتی بحرانی به وجود آمده است، طبیعتاً اعتماد کردن سخت می‌شود و مردم عادی رفتارهای هیجانی نشان می‌دهند.
اعتماد از دست رفته را برگردانیم
رستگار تصریح کرد: در شرایط حال حاضر، باید منابع اعتمادساز را افزایش دهیم تا بتوانیم اعتماد از دست رفته را برگردانیم، همین که وزارت بهداشت ستادی رسمی و تخصصی تشکیل داده، شهرداری‌ها به طور گسترده درگیر محلول‌پاشی در شهرهای بزرگ شده‌اند و مدارس و دانشگاه‌ها در تعطیلی به سر می‌برند، تصمیمات هوشمندانه‌ای است.
وی با بیان اینکه بازنمایی رسانه‌ای پدیده‌هایی مثل شیوع ویروس کرونا وجوه مثبت و منفی را توأمان دارد، گفت: نمی‌توان از هر دو وجه گریز داشت. نگاه منفی به فضای مجازی نگاه بسیار غلط و ساده‌انگارانه و ناشی از عدم فهم درست از مسئله رسانه در دنیای معاصر است. همین فضای مجازی اگر وجود نداشت، ممکن بود همین قدر رعایت بهداشت هم از سوی مردم اتفاق نیفتد. در جامعه‌شناسی، اصطلاحی به نام راهبردهای ادعاسازی وجود دارد، یعنی قبل از اینکه بخواهیم در مسئله‌ای مداخله کنیم آن مسئله باید برای افراد درگیر به مسئله تبدیل شده باشد، وگرنه اگر شما با مردمی روبرو باشید که در مرحله پیشامسئله هستند، هر چقدر هم توصیه کنید، چون به لحاظ ذهنی آن را مسئله نمی‌دانند، موضعی نمی‌گیرند. اتفاقاً فضای مجازی و رسانه‌ها نقش بی‌بدیلی در تبدیل ویروس کرونا به مسئله داشته‌اند. اینکه مردم نگران شوند، هیچ اشکالی ندارد. اگر مردم نگران نشوند، حساسیت‌هایشان کمتر می‌شود و آن وقت رعایت نمی‌کنند. معتقدم تلویزیون و رسانه‌های رسمی نیز به مرور توانسته‌اند خوب عمل کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان ادامه داد: رسانه‌ها وجه منفی هم دارند و آن، شایعه‌سازی و هیجانی است که خیلی نمی‌توان از این وجه منفی گریزی داشت. معتقدم با وجود ضربه هیجان‌های کاذب یا استرس‌های بیجا، وجه مثبت پررنگ‌تر است. بزرگترین مشکلی که وجه منفی بازنمایی رسانه‌ای این بیماری ایجاد کرد، این بود که به جای احتیاط پیشه کردن، بیشتر استرس بر زندگی مردم مستولی شده و این خودش مشکلاتی را برای بازار و سیستم خرید و فروش ایجاد کرده است. البته در ایتالیا هم مردم هجوم آورده و فروشگاه‌ها را تخلیه کردند و حتی در ژاپن بر سر ماسک دعوا صورت گرفت. بنابراین کسانی که معتقدند فقط مردم ایران این‌گونه رفتار می‌کنند و وقتی چیزی گران می‌شود، برای خرید آن هجوم می‌آورند، این تصاویر از دیگر نقاط دنیا نشان داد که این‌طور نیست.
وی تصریح کرد: به جای نقد فضای مجازی باید منابع رسمی معتبر را در کنار آنها قرار دهیم تا مردم عادی به جای اینکه بخواهند فایل‌های صوتی افراد مختلف را گوش کنند، فایل‌های صوتی منابع رسمی را در فضای مجازی گوش دهند. در حال حاضر وزارت بهداشت یک سیستم پیامکی راه انداخته، اما چندان کارساز نیست. بعد از گذشت چند روز از شیوع بیماری، پیام می‌دهد که دست‌هایتان را بشویید، در حالی که مردم خیلی جلوتر هستند و نیازی به این پیامک‌ها نیست و اطلاعیه‌هایی از این دست باید حاوی نکات تازه باشد.
انتهای پیام
