زبانی نافذتر از فیلم برای روایتگری وجود ندارد

روز ملی سینما، فرصتی‌ست برای تجلیل از هنر هفتم و تمامی کسانی که با عشق و تلاش بی‌پایان خود، دنیای سینما را زنده نگه می‌دارند. این روز، یادآور لحظاتی‌ست که در تاریکی سالن‌های سینما با داستان‌ها و شخصیت‌های بی‌نظیر به دنیایی دیگر سفر می‌کنیم. سینما، جادویی‌ست که ما را به خنده، گریه، تفکر و الهام وامی‌دارد. به همین مناسبت، خبرنگار ایکنا از اصفهان با محسن خسروی، نویسنده و کارگردان کاشانی، عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان، داور جشنواره‌های تئاتر منطقه‌ای و کشوری، عضو هیئت بازخوانی و بازبینی نمایش کاشان و دارای رتبه نخست در پنجمین جشنواره سراسری تئاتر فجر و مسابقات بین‌المللی مشاهیر اسلام گفت‌وگو کرده است که در ادامه متن آن را می‌خوانید.

ایکنا ـ مؤلفه‌های سینمای ایده‌آل از نگاه شما چیست؟

از آنجایی که سینما مقوله‌ای هنری است، پاسخ به این پرسش به این موضوع برمی‌گردد که هنر ایده‌آل چه هنری است و سپس سینمای ایده‌آل در این راستا تعریف می‌شود. هنر، نفخه الهی است که در روح انسان متجلی می‌شود و از درون او به بیرون می‌تراود. این هنر به دو گونه است؛ رحمانی و شیطانی. چون در وجود انسان این دو خصلت همواره در تزاحم هستند، اگر هنرمند بتواند ویژگی‌های رحمانی را درون خود تقویت کند، می‌تواند به هنر متفاوتی دست یابد.

اما از سویی سینما، هنر جمعی و با موسیقی، نقاشی و... متفاوت است. خالق اثر بخشی از اثر را تولید می‌کند و عوامل دیگر نیز تأثیرگذارند؛ اما به هر حال، جوهر وجودی سینما و فیلم درواقع خالق آن است.

هنر باید در راستای تهذیب انسان باشد و سینمایی ایده‌ال است که با در نظر گرفتن این رسالت، سبب شود تا انسان به تعالی روح برسد. اینکه تا چه حد عوامل دخیل در این قصه بتوانند در این راستا به‌صورت هماهنگ عمل کنند، بسیار مهم و در این میان، رسیدن به این ایده‌آل در سینما دشوارتر است.

ایکنا ـ آفت‌های غرب‌گرایی برای سینمای ایران را تبیین کنید.

اصولاً در هنر به‌خصوص هنرهای دراماتیک نظیر تئاتر و سینما برخلاف شعر و... که سابقه زیادی داریم، تکنیک و فن از غرب آورده شده است؛ بنابراین غرب، آبشخور بسیاری از هنرمندان ما به‌شمار می‌رود. هرچند خود هنرمندان بعضاً تلاش کرده‌اند تا از غرب‌گرایی دوری کنند، اما خواه ناخواه جلوه این تفکر در سینما و تئاتر وجود دارد. در هر صورت ما می‌توانیم با توجه به فرهنگ اصیل شرقی خود، مفاهیم را منعکس کنیم. 

بعد از انقلاب تلاش شد تا جریان بازگشت به خویشتن در این زمینه شکل بگیرد؛ ولی متأسفانه اکنون نه تنها در سینما، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و... شاهد دور شدن از فرهنگ خودمان هستیم.

ایکنا ـ در آستانه هفته دفاع مقدس قرار داریم. شما در این زمینه چند نمایشنامه دارید. از جمله موضوعات مهم در سینمای انقلابی نیز دفاع مقدس است. نگاه شما به این دوران چگونه است و چقدر توانستید در این زمینه موفق عمل کنید؟

دفاع مقدس زمینه‌ای فراهم کرد تا نه تنها در سینما، بلکه در همه هنرها، فرهنگ اصیل ملی خود را منعکس کنیم. در سینما هم کارهای خوبی در این زمینه انجام شد، هرچند اخیراً کمتر آثاری می‌ببینیم. طبیعی‌ست که هر قدر فاصله بیشتری از آن زمان می‌گیریم، گرچه نگاه‌ها عمیق‌تر و تحلیلی‌تر، اما حس و حال و هوا نیز کمتر می‌شود.

من در موضوع دفاع مقدس ۱٠ نمایشنامه نوشته‌ام که بعضی از آنها اجرا شده است. همچنین ۱٠ سال در هفته دفاع مقدس و هفته‌های تئاتر مقاومت، تلاش‌هایی داشته‌ام؛ ولی متأسفانه چند سالی‌ست کمتر به این مسئله بها داده می‌شود و از حالت جریانی خارج شده و تا اندازه‌ای حالت شخصی پیدا کرده است؛ برای مثال خودم در دو سال اخیر، درباره برخی از شهدای کاشان نمایشنامه نوشته‌ام، همچون «قهرمان آربابا» که درباره شهید محمود خادمی یا «ماه‌نشان» که درباره شهید ابوالفضل ابوالفضلی است.

اخیراً رویداد تئاتر بچه‌های مسجد در کاشان برگزار می‌شود و من جزو هیئت انتخاب این رویداد هستم. بعضی از نمایش‌های آن درباره هفته دفاع مقدس قابل تأمل بودند. شاید این نمایش‌ها بتوانند جریانی را که درباره دفاع مقدس وجود داشت، در کاشان احیا کنند.

ایکنا ـ سینما چگونه می‌تواند در روند جامعه‌سازی دینی اثرگذار باشد؟

در شرایط حاضر برای اینکه بتوانیم روایت‌های خودمان را با زبان هنر بیان کنیم، هیچ زبانی نافذتر از فیلم و سینما نیست. اینکه آیا هنرمند باید به تهذیب برسد تا بتواند اثری هنری خلق کند یا اثر باید دینی باشد تا هنرمند بتواند آن را با زبان نافذ هنر انتقال دهد، سؤالی‌ست که جای بحث دارد. به نظر من هنرمند باید خودش تهذیب‌یافته باشد.

این سخن را از یکی از بزرگان شنیدم که اگر اکنون پیامبران ظهور می‌کردند، قطعاً همراه دوربین بودند؛ یعنی برای بیان اندیشه‌هایشان حتماً از فیلم استفاده می‌کردند؛ پس کسانی که می‌خواهند آموزه‌های دینی را رواج دهند، باید به ابزار بسیار مهم سینما و تئاتر توجه ویژه داشته باشند.

زهراسادات محمدی