کاظمی آشتیانی؛ آغازگر یک رویش

برای اینکه در تحقیقات خود به نتیجه برسد، به قول خودش، اگر از در بیرونش می‌کردند، از پنجره وارد می‌شد. اگر در امتحان مسیر‌ها به‌ جایی نمی‌رسید، مسیرهای جایگزین می‌ساخت. به کارش ایمان و اعتقاد کامل داشت و معتقد بود که در این جهان هستی مأموریتی دارد و مسئولیتی بر عهده‌اش گذاشته شده است که باید آن را به نحو احسن به سرانجام برساند. 

این شرح حال مردی‌ست که عمر کوتاه، اما پرثمرش، سراسر الهامات امیدآفرین و حکایات دلنشین از زیستی مؤمنانه و عالمانه بود؛ دکتر سعید کاظمی آشتیانی، بنیان‌گذار مؤسسه رویان که زندگی‌اش سرشار از لحظات شور، اشتیاق، امید، حرکت، تعالی و بالندگی بود. 

سعید کاظمی آشتیانی در اولین روز از فروردین‌ماه ۱۳۴۰ در تهران به دنیا آمد. او که دوران جوانی خود را در بحبوحه مبارزات انقلاب اسلامی می‌گذراند، در سال ۱۳۵۸ با پذیرش در رشته فیزیوتراپی، وارد دانشگاه علوم پزشکی ایران شد. 

آشتیانی تقریباً در آغاز ورود به دانشگاه، با انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها مواجه شد؛ به همین دلیل در آموزش‌ و پرورش، به تدریس ادبیات و معارف اسلامی پرداخت. او پس از حمله عراق به ایران و شروع دفاع مقدس، در جبهه‌ها حاضر و به همین سبب مجدداً در تحصیلاتش وقفه‌ای ایجاد شد؛ اما بالاخره در سال ۱۳۶۹ و پس از ۱۱ سال وقفه، توانست مدرک کارشناسی ارشد رشته فیزیوتراپی را اخذ کند. 

کاظمی در سال ۱۳۶۱ توانست با همراهی همکارانش، گروه پزشکی جهاددانشگاهی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تأسیس کند و تا سال ۱۳۷۰ عهده‌دار مسئولیت بخش طرح‌ها و تحقیقات این مرکز بود. 

پس‌ از آن به سمت ریاست جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران منصوب شد که این مسئولیت تا پایان عمر بابرکتش بر عهده‌ او بود و در طی آن سال‌ها مراکز درمانی متعدد و گروه‌های گوناگون پژوهشی را که شاخص‌ترین آن‌ها مؤسسه رویان بود، راه‌اندازی کرد. 

رویش رویان 

سعید کاظمی آشتیانی مؤسسه رویان را که ابتدا یک مرکز جراحی محدود بود و خدمات درمانی به زوج‌های نابارور عرضه می‌کرد، همراه گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاددانشگاهی تأسیس کرد. 

این مؤسسه در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۷ مجوز مراکز تحقیقاتی «علوم سلولی» و «پزشکی تولید مثل» را از شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کرد و در آبان‌ماه ۱۳۸۸ با ارتقای آن از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان موافقت شد. 

پژوهشگاه رویان هم‌اکنون فعالیت‌های پژوهشی خود را در قالب سه پژوهشکده «علوم تولید مثل»، «زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی» و «زیست‌فناوری» دنبال می‌کند؛ همچنین از طریق سه مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، سلول‌درمانی و دیابت خدمات خود را به بیماران ارائه می‌دهد. با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل امروز کشور، ازدیاد جمعیت و فرزندآوری است، جهاددانشگاهی و مؤسسه رویان نقش مهمی در این خصوص ایفا می‌کنند. لازم به ذکر است که دستیابی به درمان ناباروری و دانش سلول‌های بنیادی در اختیار تعداد معدودی از کشورهاست و بنابراین، دستیابی به این فناوری یکی از نقاط قوت مهم جهاددانشگاهی محسوب می‌شود. 

در ادامه این یادداشت، به بیان بعضی از خصوصیات و سجایای اخلاقی دکتر سعید کاظمی آشتیانی از نگاه همکاران و دوستانش پرداخته خواهد شد. 

لغت‌نامه ارتباط 

دکتر کاظمی تبحر خاصی در جذب جوانان نخبه داشت. بدیهی‌ست که یکی از نخستین نیازهای فرد نخبه‌، وجود و حضور مدیری در رأس امور است که توانایی‌های او را درک و شرایط مدیریتی را به‌گونه‌ای مهیا کند که طرح‌های نخبگان در بستری روان و هموار، آماده اجرا شود. دکتر کاظمی یکی از همین مدیران بود که در کنار خودباوری، توان خاص مدیریتی و کار فناورانه با گروه‌های اجتماعی و صنوف گوناگون، برای آماده‌کردن این شرایط تعامل برقرار می‌کرد. او مهارت و توانایی ارتباط با دیگران از ریاست دانشکده توان‌بخشی تا کارمندان، هم‌کلاسی‌ها و... را داشت. ویژگی خاص کاظمی، جذب افراد با تیپ‌های مختلف بود؛ از حزب‌اللهی گرفته تا تکنوکرات و کراواتی و... . بسیاری از متخصصانی که به بهانه‌های واهی کنار گذاشته شده بودند و توجهی به آن‌ها نمی‌شد، مرید خاص دکتر کاظمی شده بودند؛ هرچند ظاهر و تیپ آن‌ها با کاظمی متفاوت بود. 

رشد و تعالی برای همه 

کاظمی در مقام شخصیتی علمی، هیچ‌گاه تمایل نداشت که حالتی دست‌نیافتنی داشته باشد. آرزو می‌کرد که همه دانشمندان با استفاده از تجربیاتش پیشرفت کنند؛ زیرا می‌دانست که کشور به این نیروها نیاز دارد. کاظمی تشنه موفقیت بود و توقف در یک سطح علمی را نمی‌پذیرفت. او در این مسیر رشد و بالندگی، همه را با خود همراه می‌کرد تا با همدیگر پیش بروند، به‌ هم کمک کنند و هم‌افزایی داشته باشند. او سطح تحمل زیادی داشت و همواره پر از انرژی و شوق دانش‌ورزی و پژوهش بود و به پیشرفت علاقه وافری داشت. 

اخلاص 

این دانشمند ایرانی در کارهایش اخلاص به خرج می‌داد و از منفعت‌طلبی شخصی بیزار بود. کاظمی هم رئیس جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران بود و هم رئیس پژوهشکده رویان؛ اما فقط از یک‌ جا حقوق دریافت می‌کرد. این‌گونه نبود که از چند مؤسسه‌، حقوق‌های متعدد و اضافه‌کاری دریافت کند. او در حالی که می‌توانست از فرصت بعدازظهرهای خود برای تأسیس مؤسسات شخصی و کلینیک‌های خصوصی استفاده کند، هرگز این کار را انجام نداد؛ چراکه معتقد بود تمام هم و غم خود را باید صرف مجموعه جهاددانشگاهی کند. 

هنگامی‌که یکی از چهره‌های ماندگار کشور معرفی شد و تندیس، لوح تقدیر و چک ۱۰ میلیون تومانی به‌عنوان جایزه دریافت کرد، آن چک را نقد و به نسبت میزان همکاری، بین همکاران رویان تقسیم کرد؛ اما ریالی از آن جایزه را برای خود برنداشت. او هیچ‌گاه به دنبال منافع مادی نبود، بلکه انگیزه‌های معنوی برایش اهمیت بیشتری داشت. 

کاظمی آشتیانی در کلام رهبر معظم انقلاب 

رهبر معظم انقلاب اسلامی در جایگاه یکی از اصلی‌ترین حامیان رشد علمی کشور، سخنان، تعابیر و نکاتی را در طول سال‌ها، درباره‌ جهاددانشگاهی، مؤسسه رویان و به‌طور خاص، درباره مرحوم کاظمی آشتیانی بیان کرده‌ است. ایشان از کاظمی آشتیانی با تعابیری مانند «جوان پاک‌باخته مؤمن فاضل کارآمد»، «مدیر حقیقتاً انقلابی و مؤمن»، «مدلی عینی و عملیاتی برای حرکت امروز»، «فرزند صالح انقلاب» و «رویش مبارک» یاد کرده‌اند. 

مرگ طبیعی یا ترور؟ 

بنا بر نقل بعضی از رسانه‌ها، در سال ۸۳ و یک‌ سال قبل‌ از درگذشت شهید کاظمی، نام او به‌‌مثابه یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان غرب آسیا در فهرست ترور موساد قرار گرفت و این موضوع فرضیه ترور بیولوژیک این دانشمند را تقویت می‌کند. علاوه بر این، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای نخستین بار، پس‌ از گذشت ۱۰ سال از درگذشت کاظمی، در سخنرانی نوروزی سال ۹۵، برای رئیس فقید پژوهشکده رویان از عنوان شهید استفاده کرد و نام او را در کنار نام دانشمندان شهیدی همچون تهرانی مقدم قرار داد و فرمود: «کاری که شهدای هسته‌ای ما در زمینه‌های هسته‌ای که بسیار هم حساس است، پیشاهنگ بودند؛ کاری که شهید تهرانی مقدم پیش‌آهنگش بود؛ کاری که شهید کاظمی در زمینه‌ سلول‌های بنیادی پیش‌آهنگش بود؛ کارهای بسیار بزرگی‌ست.» 

بر این اساس، به‌ نظر می‌رسد موضوع درگذشت سعید کاظمی آشتیانی نیازمند تحقیقات بیشتری است.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان