جای خالی رویکردهای متفاوت در پیوند نسل نو با هویت ملی

یکی از گنجینه‌ها و میراث گران‌قدر موجود در اصفهان، مجموعه معظم تخت فولاد است که نام‌آوران، عارفان، فیلسوفان و اندیشمندان بسیاری در آن آرمیده‌اند و هر کدام از این فرزانگان، مایه فخر و مباهات این شهر هستند؛ از این رو مدیریت مجموعه تخت فولاد به منظور آشنایی بیشتر نوجوانان با این ستاره‌های درخشان و خصوصاً لاله‌های به خون خفته در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه‌ای فرهنگی با عنوان «چالش ردپا» طراحی و برای مخاطب نوجوان اجرا کرد. بر این اساس و به منظور واکاوی بیشتر نتایج، دستاوردها و پیامدهای این برنامه، خبرنگار ایکنا از اصفهان با هادی نظری، مسئول فرهنگی گردشگری مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت‌فولاد گفت‌وگو کرده است.

ایکنا ـ چه ضرورتی باعث شد که مدیریت مجموعه تخت فولاد درصدد طراحی و اجرای چنین برنامه‌ای برآید؟

تخت فولاد از جمله آرامستان‌هایی‌ست که هنوز بقایای بسیاری از آن‌ در بافت قدیمی اصفهان به جا مانده و بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی این شهر را شکل می‌دهد. تخت فولاد ویژگی‌های متعددی دارد که آن را به یکی از گنجینه‌های پنهان و ارزشمندترین میراث معنوی اصفهان تبدیل کرده است. جایگاه‌ معنوی و عبادی، مهم‌ترین ویژگی تخت فولاد محسوب می‌شود. این آرامستان همواره از نظر معنوی مورد توجه علما و مردم اصفهان قرار داشته و مقابر علما و دانشمندان بزرگ شیعه نیز این مکان را به مرکز معنوی و عبادی تبدیل کرده است.

یکی دیگر از ویژگی‌های تخت فولاد، معماری متنوع و سبک‌های گوناگونی‌ست که در این آرامستان به‌کار رفته است. وجود مساجد، تکیه‌ها، سقاخانه‌ها، کاروانسراها، آب‌انبارها و سنگ قبرهای متنوع با طرح و نقشه‌های خاص، نشان‌دهنده اهمیت این آرامستان است. تخت فولاد به‌دلیل دفن صدها دانشمند و عالم مشهور، نماد هویت فرهنگی و هنری ایران است و می‌تواند الگویی مناسب برای سایر آرامگاه‌های تاریخی باشد. تخت فولاد همچنین مدفن بیش از ۱۲۰۰ عالم و ۲۰۰ هزار شهید دوران انقلاب است و نه تنها یک آرامستان قدیمی ساده نیست، بلکه یکی از شاخص‌های هنر و معماری اصفهان است که از پیش از اسلام تاکنون به حیات و گسترش خود ادامه داده و به یکی از مواریث معنوی ایران و جهان اسلام تبدیل شده است.

از سوی دیگر، امام علی(ع) در حدیثی می‌فرماید: «قلب نوجوان و جوان مانند زمین خالی و بکر و دست‌نخورده است، هر بذری در این زمین بکارید، عمل می‌آید و قبول می‌کند.» از طرفی مقام معظم رهبری نیز در دیداری با فرهنگیان در سال ۹۵ خطاب به فعالان حوزه آموزش و پرورش تأکید کرد: «اول چیزی که لازم است برای دانش‌آموز خودمان در نظر بگیریم، این است که برای آن‌ها هویت مستقل ملی و دینی به‌وجود بیاوریم. هویت انقلابی و بیان ارزش‌های آن را جدی دنبال کنید.» بر این اساس، این مجموعه تصمیم گرفت برای آشنایی بیشتر قشر نوجوان (پایه هفتم) با سرزمین شگرف تخت فولاد و شهدای مبارزات منجر به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، برنامه‌ای با عنوان «چالش رد پا» برگزار کند و یاد و خاطره آن‌ها را گرامی بدارد.

ایکنا ـ هدف از طراحی قالب «بازی و معما» برای آشنایی نوجوانان با ستارگان آرمیده در تخت فولاد چه بود؟ 

امروزه مقوله تربیت و ارزش‌آفرینی با چالش‌های جدی مواجه شده است. تعریف تربیت پروراندن نیست، بلکه ارزش‌مدارکردن انسان و شناسایی استعدادهای او و همچنین نهادینه‌کردن ارزش‌ها در وجود متربی است. از طرفی با حضور دنیای بدون مرز رسانه‌ها، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، مقوله تربیت و انتقال ارزش‌ها و مفاهیم معنوی با چالش‌های جدی مواجه شده است. ارزش‌آفرینی و هویت‌بخشی برای مخاطب در مسیر تربیتی وی نقش مهمی ایفا می‌کند.

در دنیای امروز با توجه به ذائقه افراد، انتقال مفاهیم و محتوای فرهنگی صرفاً با رویکرد نظری و در قالب برگزاری کلاس‌های آموزشی اثرگذاری چندانی نخواهد داشت؛ بنابراین بهره‌مندی از قالب‌های اردویی می‌تواند به‌مثابه ابزار فرهنگی اثربخش مورد توجه قرار گیرد. بازی و چالش کشف می‌تواند علاوه بر ایجاد جذابیت، نقش مؤثری در انتقال مفاهیم داشته باشد. این دغدغه ما را بر آن داشت تا با طراحی و اجرای رویداد گردشگری، گامی در این مسیر مهم برداریم. این رویداد تربیتی هویتی اهدافی از این دست را دنبال می‌کرد: ایجاد بستر آموزشی و توانمندسازی و همچنین ارتقای دانش و آگاهی مخاطب درباره تخت فولاد، هم‌افزایی، همگرایی، انسجام‌بخشی و همچنین نهادینه‌سازی و تقویت کار گروهی.

علاوه بر این، هویت‌بخشی، ارزش‌آفرینی، الگوسازی و معرفی الگوی کارآمد، یکی دیگر از اهداف این مجموعه است. آموزش غیرمستقیم مفاهیم، مشاهیر و ظرفیت‌های تخت فولاد، جریان‌سازی و موج‌آفرینی با هدف گفتمان‌سازی و ترویج سبک زندگی مشاهیر تخت فولاد، رواج گردشگری معنوی، ایجاد پاتوق معنوی و فراهم‌کردن تجربه خوشایند و خاطره‌انگیز از حضور در تخت فولاد، از دیگر اهداف این طرح بوده است.

ایکنا ـ درباره شیوه اجرای چالش ردپا بیشتر توضیح دهید.  

این رویداد گردشگری با بهره‌گیری از ابزارها و روش‌های بازی‌محور و با رویکرد خودیادگیری و آموزش غیرمستقیم مفاهیم ارزشی طراحی و اجرا شده است. اجرای عملیات‌ موضوع‌محور حول شخصیت‌ها و ستاره‌های تخت فولاد، مبنای این چالش بود. حضور راهنما صرفاً در راستای هدایت و خوانا‌سازی رویداد بود و همه فرآیندهای بازی، نقشه‌محور اجرا می‌شد. مخاطبان در گروه‌های چهار تا ۶ نفره با محوریت نقشه، چالش‌ها را یکی‌یکی می‌گذراندند و ستاره‌های تخت فولاد را رصد می‌کردند. 

در ابتدای برنامه، به هر گروه بسته‌ای شامل نوشت‌افزار و یک شناسنامه خام داده می‌شد. این شناسنامه شامل بخش‌هایی مانند نام، نام خانوادگی و سایر مشخصات بود که دانش‌آموزان باید آن را تکمیل می‌کردند. این شناسنامه در طول چالش به‌مثابه سندی برای ثبت اطلاعات و یافته‌های گروه استفاده می‌شد. پس از تکمیل شناسنامه، دانش‌آموزان به اداره ثبت مراجعه می‌کردند. در این بخش، بررسی می‌شد که آیا همه بخش‌های شناسنامه به درستی تکمیل شده است یا خیر. اگر شناسنامه به‌طور کامل پر شده بود، مهر رصد ستاره برای آن‌ها زده می‌شد. این مهر نشان‌دهنده این بود که دانش‌آموزان توانسته‌اند ستاره یا شخصیتی را که به دنبال آن بودند، رصد کنند و تمامی معماها و چالش‌های مربوط به آن را به درستی حل کرده‌اند.

شگفتانه‌های این طرح نیز شامل کشف راز طشت آب، بازدید از درخت ۴۰۰ ساله، بازدید از خط میرعماد و نقوش سنگ قبور و معرفی چله‌خانه‌ها بود.

ایکنا ـ چه بازخورد‌هایی از اجرای طرح چالش رد‌پا دریافت کردید.

می‌توان گفت که این طرح با استقبال بسیار خوبی از سوی دانش‌آموزان مقطع هفتم مواجه شد. در ابتدای کار، ممکن بود برخی از دانش‌آموزان، به‌ویژه در بعضی از مدارس با رویکرد متفاوتی نسبت به این برنامه برخورد کنند؛ اما پس از توضیحات کامل درباره مکان و اهداف برنامه، آن‌ها به چالش‌ها و بازی‌های طراحی‌شده جذب شدند. با پایان‌یافتن این برنامه می‌توانم بگویم که بدون استثنا، تمامی دانش‌آموزان، مدارس و معلمان از این تور رضایت کامل داشتند. به نظر می‌رسد جای خالی چنین برنامه‌هایی در نظام آموزش و پرورش احساس می‌شود. این طرح با استفاده از ابزارهای جدید و جذاب توانست دانش‌آموزان را به شیوه‌ای متفاوت با تاریخ و فرهنگ شهرمان پیوند دهد.

یکی از نقاط قوت این دوره از چالش رد‌پا، برنامه‌ای بود که همزمان با چالش دانش‌آموزان، برای معلمان و دبیران آن‌ها نیز در نظر گرفته شده بود. در این برنامه، توری ۳۵ دقیقه‌ای برای معلمان برگزار می‌شد که در آن علاوه بر بیان توضیحات درباره تخت‌ فولاد، از دو موزه زیبای شهر، یعنی عکس‌خانه و گنجینه سنگ بازدید صورت می‌گرفت؛ همچنین بازدیدی از تکیه سیدالعراقین و آشنایی با شخصیت‌های مهمی همچون تاج اصفهانی و سیدالعراقین از دیگر برنامه‌های مخصوص معلمان بود.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان